Γράφει η Μερόπη-Ευγενία Κοτρώτσιου
Ένα από τα συστατικά στοιχεία του κράτους, πέρα από την πρωτογενή εξουσία (κυριαρχία) και την επικράτεια, είναι ο λαός, το σύνολο, δηλαδή των ατόμων, που διαβιούν εντός της εδαφικής έκτασης του κράτους. Προϋπόθεση, όμως, της υπαγωγής κάποιου στο ανθρώπινο δυναμικό που συνδέεται με άμεσο νομικό και πολιτικό δεσμό με το κράτος, είναι η ιθαγένεια. Αποκτάται με αυτόν τον τρόπο η ιδιότητα του πολίτη, η οποία γεννά δικαιώματα και υποχρεώσεις, τόσο από το άτομο προς το κράτος όσο και αντιστρόφως.
Κάθε κράτος αποφαίνεται κυριαρχικώς επί του θέματος απόκτησης της ιθαγένειας μέσω των αρμόδιων οργάνων του. Η εκάστοτε εθνική νομοθεσία προβλέπει τους τρόπους και τις προϋποθέσεις κτήσης και απώλειας της ιθαγένειας. Αυτή η δυνατότητα του εθνικού νομοθέτη υπάρχει και πραγματώνεται υπό την εγγύηση των κοινών παραδόσεων του κράτους με την υπερεθνική κοινότητα εθνικών κρατών στην οποία αυτό ανήκει. Τέτοια κοινότητα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε), η οποία μετράει σήμερα 27 κράτη-μέλη, εκ των οποίων φυσικά και η Ελλάδα. Η ίδια η Συνθήκη για την ΕΕ (ΣΕΕ), στο άρθρο 4 παρ. 2 προβλέπει σεβασμό της Ένωσης στην εθνική ταυτότητα των κρατών-μελών, που είναι συμφυής με τη θεμελιώδη πολιτική και συνταγματική τους δομή, καθώς και στις λειτουργίες, που αποβλέπουν στη διασφάλιση της εδαφικής τους ακεραιότητας, τη διατήρηση της δημόσιας τάξης και την προστασία της εθνικής ασφάλειας.
Ταυτόχρονα με την ιθαγένεια ενός κράτους μέλους αποκτάται, σύμφωνα με το άρθρο 9 της Συνθήκης για την ΕΕ (ΣΕΕ) και η ιθαγένεια της Ένωσης, η οποία προστίθεται στην πρώτη χωρίς να την αντικαθιστά. Ποια είναι όμως η έννοια αυτού του όρου; Είναι ταυτόσημος με την ιθαγένεια κράτους-μέλους ή έχει διαφορετικό περιεχόμενο; Καταρχάς, ενώ μεταξύ του υπηκόου και του κράτους-μέλους αναπτύσσεται αυτός ο άμεσος ενωτικός δεσμός, ανάμεσα στο άτομο που έχει την ιθαγένεια κράτους-μέλους και στην ΕΕ παρατηρείται η ύπαρξη έμμεσου δεσμού, διότι, όπως προκύπτει, για να είναι ένα άτομο πολίτης της ΕΕ, δηλαδή για να έχει την ευρωπαϊκή ιθαγένεια, πρέπει πρώτα να έχει αποκτήσει την ιθαγένεια ή την υπηκοότητα ενός από τα κράτη-μέλη. Η ιδιότητα του πολίτη της ένωσης ορίζεται στο άρθρο 20 παρ.1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) και εξαρτάται από την ιθαγένεια ενός κράτους-μέλους. Αν η τελευταία αποβληθεί, απόλλυται αυτόματα και η ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Από αυτή εξαρτώνται και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες, που απολαμβάνει ο κάθε Ευρωπαίος πολίτης στους κόλπους της Ένωσης.
Η ιθαγένεια, λοιπόν, δεν είναι η ίδια δικαίωμα, αλλά από αυτή προκύπτουν δικαιώματα ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά. Η ελεύθερη κυκλοφορία και εγκατάσταση στα κράτη-μέλη της ΕΕ, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το δικαίωμα της αναφοράς και προσφυγής στα εκάστοτε αρμόδια θεσμικά και συμβουλευτικά όργανα της Ένωσης, καθώς και το δικαίωμα διπλωματικής και προξενικής προστασίας των ευρωπαίων πολιτών σε εδάφη τρίτων χωρών, συνιστούν εκδηλώσεις της ευρωπαϊκής ιθαγένειας στην πράξη. Επίσης, με την ανοιχτή αγορά και τον ελεύθερο ανταγωνισμό, παρέχεται στα κράτη-μέλη ένας χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, όπου συναλλάσσονται όλοι. Οι πολίτες της Ένωσης δεν χρειάζεται να αποδείξουν κάποια σχέση με την εσωτερική αγορά για να διασχίσουν τα σύνορα των κρατών-μελών, αφού οι ευρωπαίοι τουρίστες, φοιτητές, εργαζόμενοι είναι οι ίδιοι παράγοντες της εσωτερικής αγοράς. Από τη στιγμή, που το δίκαιο της ιθαγένειας ενός πολίτη τον θεωρεί ευρωπαίο, οφείλει να αντιμετωπιστεί ως τέτοιος και από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη, χωρίς να γίνονται διακρίσεις, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η ενότητα, η κοινωνικο-οικονομική και εδαφική συνοχή, καθώς επίσης και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών.
Τόσο το ευρωπαϊκό όσο και το διεθνές δίκαιο έχουν ως βασικό τους αντικείμενο τις εξωτερικές σχέσεις των κρατών. Οι συμπράξεις, οι συνεργασίες και οι συμβατικές σχέσεις των κρατών-μελών της ΕΕ διευκολύνονται και βελτιώνονται χάρις στον θεσμό της ενωσιακής ιθαγένειας. Με αυτόν τον τρόπο οι ποικίλες εθνικές πρακτικές που τίθενται σε εφαρμογή, αλλά και τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα που λειτουργούν στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, εναρμονίζονται προωθώντας την πολυπόθητη ενοποίηση, και κατ’ επέκταση οδηγώντας όλο και πιο κοντά στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι ενιαίες ρυθμίσεις, η αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης στους κανόνες ανταγωνισμού και εμπορικής πολιτικής και οι κοινές παρεχόμενες ελευθερίες δίνουν υπόσταση στην αρχή της ισοτιμίας των κρατών-μελών.
Η ενωσιακή έννομη τάξη αποτελεί θεσμική σύνθεση των λαών της, η οποία προϋποθέτει και τη διασφάλιση της εκάστοτε εθνικής θεσμικής υπόστασης. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ λειτουργούν με δημοκρατικούς θεσμούς και συνεπώς με μέσο την κατοχυρούμενη ιθαγένεια της ένωσης εξασφαλίζεται η τήρηση της δημοκρατικής αρχής και μέσα στην ίδια την ΕΕ. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το κοινωνικό κράτος δικαίου, η δικαστική προστασία των ευρωπαίων πολιτών, η διαφάνεια των διαδικασιών και οι κανόνες πλειοψηφίας συνιστούν τις βασικότερες εκφάνσεις της δημοκρατικής αρχής, καλλιεργούνται από την ύπαρξη ήδη της Ένωσης ως σκοποί της και όσο τα χρόνια περνούν, ανήκουν πλέον στα σημαντικά της επιτεύγματα.
Συνεπώς, η κτήση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας είναι ένα σπουδαίο προνόμιο όχι μόνο για τον πολίτη, αλλά και για την ίδια την ΕΕ και την εξέλιξή της.
Βιβλιογραφία-Πηγές
- Ζωή Παπασιώπη-Πασιά, Δίκαιο Ιθαγένειας, Εκδόσεις Σάκκουλας, 2011.
- Δημήτρης Τσάτσος, Επίμαχες Έννοιες της Ευρωπαϊκής Ενωσιακής Τάξης, Εκδόσεις Σάκκουλας, 1997.
- Γραμματικάκη- Αλεξίου Α., Παπασιώπη-Πασιά Ζ., Βασιλακάκης Ευάγγελος Ν., Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλας, 2017.
- Απόφαση ΟλΣτΕ 460/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ.
- C-369/90 ΔΕΕ, Eur-lex: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A61990CJ0369
- C-221/17 ΔΕΕ, Eur-lex: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:62017CJ0221&qid=1583947659089