Γράφει ο Διομήδης Λυμπερόπουλος
Ο όρος Pandora Papers αναφέρεται στην κατά σειρά μεγαλύτερη διαρροή οικονομικών εγγράφων στην ιστορία, μετά από αυτή των Panama Papers (2016) και Paradise Papers (2017). H έρευνα και κοινοποίησή τους πραγματοποιήθηκε από τη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων ( International Consortium of Investigative Journalists) και στηρίζεται σε περίπου 11,9 εκατομμύρια αρχεία, ως η πιο εκτεταμένη αποκάλυψη οικονομικού απορρήτου, παγκόσμιας διακίνησης πλούτου και φοροαπαλλαγής.
Πιο συγκεκριμένα, μελετήθηκαν τα αρχεία δεκατεσσάρων υπεράκτιων εταιρειών παροχής υπηρεσιών, οι οποίες είχαν ως αρμοδιότητα να δημιουργούν με τη σειρά τους εικονικές εταιρείες (shell companies), σε χώρες με ιδιαίτερα ευνοϊκά φορολογικά καθεστώτα, όπως ο Παναμάς και οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιούταν για λογαριασμό τμήματος της πολιτικής και οικονομικής ελίτ παγκοσμίως, ενώ το σύνολο των εν’ λόγω εταιρειών σύμφωνα με τη διαρροή, ανέρχεται στις 27.000 . Στόχος της διαδικασίας αυτής ήταν αρκετά συχνά, η αποφυγή από πλευράς των δικαιούχων της καταβολής φόρου για τα περιουσιακά τους στοιχεία, ακόμα και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Ανάμεσα στα ονόματα των εμπλεκόμενων που ήρθαν στο φως, βρίσκονται πάνω από 300 πολιτικοί, μεταξύ των οποίων και 90 Ευρωπαίοι, θέτοντας έτσι ένα μείζων ζήτημα απώλειας εσόδων και κοινωνικής παραπλάνησης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Φορολογικού Παρατηρητηρίου (EU TAX Observatory) για το έτος 2017, υπολογίζεται ότι 7,9 τρισεκατομμύρια ευρώ (περίπου 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ) τοποθετούνται σε φορολογικούς “παραδείσους”, οδηγώντας έτσι σε αποστέρηση 155 δισεκατομμυρίων ευρώ σε φόρους από τα κράτη. Ειδικότερα όσον αφορά την Ένωση, το ποσοστό ανέρχεται στο 11% του καθαρού πλούτου της, ή διαφορετικά σε απώλεια 2,3 τρισεκατομμυρίων από φορολογικά κέρδη -ποσό ανάλογο με το ΑΕΠ της Γαλλίας!-. Ως άμεση συνέπεια του φαινομένου, έρχεται η περαιτέρω επιβάρυνση των ευρωπαίων φορολογουμένων και των επιχειρήσεων, η συρρικνούμενη δυνατότητα δημοσίων έργων και κοινωνικής πολιτικής, καθώς και η ολοένα μεγαλύτερη δυσκολία διαχείρισης του δημόσιου χρέους των χωρών της ΕΕ.
Μέχρι σήμερα, η σημαντικότερη αντίδραση της Ένωσης στα φαινόμενα της φοροδιαφυγής, φοροαποφυγής και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αποτελεί η κατάρτιση του ενωσιακού “καταλόγου μη συνεργάσιμων περιοχών δικαιοδοσίας” ( EU list of non-cooperative jurisdictions). Στοχεύει στη βελτίωση της φορολογικής διακυβέρνησης, τη συμμόρφωση με τα διεθνή φορολογικά πρότυπα -ιδίως του ΟΟΣΑ- και την ενθάρρυνση μεταρρυθμίσεων στον τομέα αυτόν. Εκδόθηκε για πρώτη φορά, με πρωτοβουλία του Συμβουλίου, το Δεκέμβριο του 2017, και περιλαμβάνει χώρες, όπου ενθαρρύνονται καταχρηστικές φορολογικές πρακτικές, στερώντας έτσι από την Ένωση έσοδα προερχόμενα από τη φορολόγηση των εταιρειών.
Ο κατάλογος ενημερώνεται πλέον ανά εξάμηνο και διακρίνει τις χώρες σε δύο υποκατηγορίες. Η πρώτη (παράρτημα I) περιλαμβάνει τις χώρες που δεν έχουν λάβει επαρκείς δεσμεύσεις ή δεν έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να ανταποκριθούν στις ανησυχίες της ΕΕ. Η τελευταία αναθεώρηση του Οκτωβρίου 2021 βρίσκει εννέα χώρες να αναγράφονται: Αμερικανική Σαμόα, Φίτζι, Γκουάμ, Παλάου, Παναμάς, Σαμόα, Τρινιδάδ και Τομπάγκο, Παρθένες Νήσοι των ΗΠΑ και Βανουάτου. Η δεύτερη υποκατηγορία (παράρτημα ΙΙ) αναφέρεται στις χώρες που παρότι δεν πληρούν τα φορολογικά πρότυπα στο σύνολό τους, έχουν δεσμευτεί απέναντι στην Ένωση να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις και νοούνται σε μια “κατάσταση συνεργασίας με την ΕΕ”. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις, οι χώρες είχαν λάβει προθεσμίες έως τα τέλη του 2018 και του 2019, ώστε να υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους, και να αφαιρεθούν στη συνέχεια από τον κατάλογο.
Τα στοιχεία που ήρθαν στη δημοσιότητα μέσω των Pandora Papers, κατονομάζουν πλήθος ευρωπαίων ηγετών και αρχηγών κρατών (νυν και πρώην), οι οποίοι φέρονται να έχουν χρησιμοποιήσει τις νομικές υπηρεσίες των εταιρειών αυτών, για τη δημιουργία υπεράκτιων εταιρειών “βιτρίνα”, προκειμένου να αποκρύψουν περιουσιακά στοιχεία και να αποφύγουν την καταβολή φόρων. Σημειωτέον ότι παρότι δεν γίνεται πάντοτε εκτός νομικού πλαισίου, η πρακτική αυτή είναι αντίθετη όχι με το γράμμα αλλά με το πνεύμα του νόμου.
Ο Andrej Babiš, πρώην τσέχος πρωθυπουργός, κατηγορείται ότι με τη νομική βοήθεια της εταιρείας Αlcogal, η οποία εδρεύει στον Παναμά, δημιούργησε τρεις offshore εταιρείες, κατά σειρά σε Μονακό, Ουάσινγκτον και Βρετανικές Παρθένες Νήσους, ώστε να αγοράσει ακίνητα στη Νότια Γαλλία, συμπεριλαμβανομένης και μίας έπαυλης, αξίας 13 εκατομμυρίων ευρώ. Εις βάρος του, εκκρεμεί και κατηγορία για απάτη σχετική με ενωσιακές επιδοτήσεις, τις οποίες μέσω της θέσης του, τεχνηέντως κατηύθυνε, διαμέσου του ομίλου εταιρειών του στον αγροδιατροφικό τομέα, στην κατασκευή ενός ξενοδοχείου (Stork’s Nest scandal). Μολαταύτα, ο ίδιος το 2012, όταν ίδρυσε το πολιτικό του κόμμα (ANO), φερόταν να μάχεται για τις εκλογές με ρητορική για “την καταπολέμηση της διαφθοράς και των άλλων παθογενειών στο πολιτικό σύστημα της χώρας”. Ιδιαιτέρως δε, εμφανιζόταν πολέμιος μεθόδων, ανάλογων με αυτές που ο ίδιος αποκαλύφθηκε να έχει μετέλθει!
Εν συνεχεία, η νομική εταιρεία του εν΄ενεργεία προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Αναστασιάδη, φέρεται να έχει συνεισφέρει στην απόκρυψη μέσω offshore εταιρειών, περιουσιακων στοιχείων ενός αμφιλεγόμενου Ρώσου ολιγάρχη, ονόματι Leonid Lebedev, αποκρύπτοντας το όνομα του πραγματικού κατόχου τους. Παράλληλα, παρείχε νομικές συμβουλές στον ίδιο, σχετικά με την απόκτηση “χρυσού διαβατηρίου” για παραμονή και εργασία εντός ευρωπαϊκού εδάφους.
Μεταξύ των λοιπών ονομάτων, συναντάμε και αυτό του ολλανδού υπουργού οικονομικών Wopke Hoekstra, με επενδυμένα μεγάλα ποσά σε offshore εταιρείες στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, για τις οποίες ο ίδιος μετά, ως μέλος του Συμβουλίου, αποφάσισε ότι παραμένουν εκτός του καταλόγου της ΕΕ. Άξια αναφοράς είναι παρά το Brexit, η παρουσία του βρετανού πρώην πρωθυπουργού Tony Blair και της συζύγου του, οι οποίοι φέρονται να απέκρυψαν την απόκτηση ενος οικήματος αξίας 6.5 εκατομμυρίων λιρών, μέσω της εξαγοράς μιας υπεράκτιας εικονικής εταιρείας που το κατείχε, εμφανιζόμενοι έτσι ως ιδιοκτήτες της τελευταίας και όχι του ίδιου του ακινήτου. Παρέκαμψαν έτσι την καταβολή φόρου ύψους 312.000 λιρών στο αγγλικό κράτος.
Είναι εμφανές λοιπόν, ότι τίθεται εντονότατα το θέμα της σύγκρουσης συμφερόντων στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Οι ίδιοι άνθρωποι που, ως μέλη του Συμβουλίου είτε του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αποφασίζουν για την στάση της ΕΕ ως προς την φορολογική πολιτική και τις πρακτικές που η ένωση πρέπει να ακολουθήσει απέναντι στη φοροδιαφυγή, φοροαπαλλαγή η νομιμοποίηση παράνομου χρήματος, είναι συνυπαίτιοι για τα εν’ λόγω φαινόμενα. Παράλληλα κατευθύνουν τις διαδικασίες προσθήκης ή αποπομπής ενός κράτους από τη στενή εποπτεία της Ένωσης, μέσω του καταλόγου. Αρκετοί μάλιστα συμμετέχουν και σε fora για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής.
Καταληκτικά, δεν είναι τυχαίο, ότι την επομένη της αναθεώρησης του καταλόγου από τους Υπουργούς Οικονομικών, με αφορμή την αποκάλυψη των Pandora Papers, τέθηκε το εν λόγω θέμα στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (6 Οκτωβρίου). Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, πλήθος ευρωβουλευτών εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για την πρόκληση πιθανού ευρωσκεπτικιστικού ή ακόμα και αντι-ευρωπαϊκού ρεύματος, λόγω της αδράνειας της Ένωσης σε αυτά τα φαινόμενα. Οι περισσότεροι, κατηγόρησαν τά αρμόδια όργανα της ΕΕ και τους αρχηγούς των κρατών και υπουργούς για υποκρισία, ζητώντας παράλληλα περεταίρω αναθεώρηση και σκλήρυνση της φορολογικής νομοθεσίας για να καταπολεμηθούν οι πρακτικές αυτές. Τα παραπάνω συνοψίζει με εμφατικό τρόπο η αναφορά της γαλλίδας ευρωβουλευτή του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος Aurore Lalucq (Lalucq report). Προς το παρόν, η Κομισιόν, δια του αρμόδιου Επιτρόπου Paolo Gentiloni, απλώς περιορίστηκε στο να τονίσει την μέχρι τώρα πρόοδο της ευρωπαϊκής σχετικής νομοθεσίας και να προαναγγείλει περαιτέρω μέτρα μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
International Consortium of Investigative Journalists, Pandora Papers: by the numbers, October 3, 2021, Διαθέσιμο σε: https://projects.icij.org/investigations/pandora-papers/charts/
EUTAX Observatory, European tax evasion in the light of the Pandora Papers, October 6, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.taxobservatory.eu/european-tax-evasion-in-the-light-of-the-pandora-papers/
BBC NEWS, Pandora Papers: A simple guide to the Pandora Papers leak, October 5, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-58780561
Council of the European Union, Taxation: EU list of the non-cooperative juridictions, October 7, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-list-of-non-cooperative-jurisdictions/
Council of the European Union, Taxation: Timeline – EU list of non-cooperative jurisdictions, October 7, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-list-of-non-cooperative-jurisdictions/timeline-eu-list-of-non-cooperative-jurisdictions/
Andreas Rogal, European Parliament debates Pandora Papers; condemns EU governments’ watering down of tax haven blacklist, The Parliament Magazine, October 8, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.theparliamentmagazine.eu/news/article/european-parliament-debates-pandora-papers-condemns-eu-governments-watering-down-of-tax-haven-blacklist
Janos Ammann, EU finance ministers strike three countries off tax haven blacklist, ignoring Parliament’s calls, EURACTIV, October 5, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/pandora-papers-eu-lawmakers-urge-finance-ministers-to-act/
European Parliament (Press Room), Parliament slams EU governments during debate on Pandora Papers, October 5, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20211004IPR14126/parliament-slams-eu-governments-during-debate-on-pandora-papers
Bernd Riegert, Pandora Papers find holes in EU’s fight against tax evasion, Deutsche Welle, October 4, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/pandora-papers-find-holes-in-eus-fight-against-tax-evasion/a-59403276
Simon Goodley and Juliette Garside, Tony and Cherie Blair bought property via offshore firm and saved £300,000 in tax, The Guardian, October 3, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/news/2021/oct/03/tony-and-cherie-blair-bought-property-via-offshore-firm-and-saved-300000-in-tax
Luke Harding and Helena Smith, Law firm founded by Cypriot president accused of hiding assets of Russian exile, The Guardian, October 3, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/news/2021/oct/03/law-firm-founded-by-cypriot-president-accused-of-hiding-assets-of-russian-exile
Simon Goodley, Robert Tait and Scilla Alecci, Revealed: Czech PM used offshore companies to buy £13m French mansion, The Guardian, October 3, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/news/2021/oct/03/revealed-czech-pm-used-offshore-companies-to-buy-13m-french-mansion
EURONEWS, EU removes Seychelles from tax havens blacklist despite Pandora Papers revelations, October 5, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2021/10/05/eu-removes-seychelles-from-tax-havens-blacklist-despite-pandora-papers-revelations
Πηγή Εικόνας: https://miro.medium.com/max/866/1*w0fUZ–PGG-lP-BSc1T-CQ.jpeg