Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Τα Flash Mobs και η ελευθερία συνάθροισης υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Γράφει ο Γιώργος Κωνσταντάκης

Μια σχετικά πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η υπόθεση Obote v. Russia υπ’ αρ. 58954/09, αποτέλεσε την αφορμή ούτως ώστε τα flash mobs να προστατεύονται ως έκφανση του δικαιώματος του «συνέρχεσθαι». Τι είναι όμως τα flash mobs και πώς αυτά συνδέονται με το δικαίωμα στην ελευθερία συνάθροισης;

Το δικαίωμα στην ελευθερία συνάθροισης αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα σε μια δημοκρατική κοινωνία και ορθώνεται μαζί με άλλα, όπως η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ως εγγυητής σε μια ευνομούμενη κοινωνία που δομείται σε κανόνες δικαίου. Το εν λόγω δικαίωμα κατοχυρώνεται τόσο σε επίπεδο εθνικού δικαίου όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μιλώντας κανείς σε επίπεδο εθνικού δικαίου, στο άρθρο 11 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» όπου ρητώς αναφέρεται ότι: «1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 2. Mόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Oι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει». Στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) το δικαίωμα αυτό ρητώς αναγνωρίζεται στο άρθρο 11 § 1: «Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και εις την ελευθερίαν συναιτερισμού συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ιδρύσεως μετ’ άλλων συνδικάτων και προσχωρήσεως εις συνδικάτα επί σκοπώ προασπίσεως των συμφερόντων του».

Έτσι, η συνάθροιση ορίζεται σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου ειδικότερα από έναν κοινό σκοπό των συμμετεχόντων της και πρέπει να διακρίνεται από την τυχαία συγκρότηση ατόμων, όπως επί παραδείγματι μια ουρά για την είσοδο σε ένα δημόσιο κτίριο. Συνεπώς, μια ομάδα ακτιβιστών που είναι παρόντες έξω από ένα δικαστήριο για να παρευρεθούν σε ακρόαση σε ποινική υπόθεση πολιτικού χαρακτήρα, εμπίπτουν στην έννοια της “συνέλευσης” με το σκεπτικό ότι με τη συμμετοχή τους στόχευαν να εκφράσουν την προσωπική τους συμμετοχή σε ένα θέμα δημοσίας σημασίας, ενώ το Δικαστήριο διακρίνει αυτή την ακούσια συγκέντρωση από μια κατάσταση όπου ένας περαστικός αναμιγνύεται τυχαία σε μια διαδήλωση και μπερδεύεται με κάποιον που συμμετέχει σε αυτή (υπόθεση Navalnyy κατά Ρωσίας [GC], § 110).

Αξίζει δε να επισημανθεί πως και οι μη βίαιες πράξεις που διαπράττονται κατά τη διάρκεια μιας συνάθροισης προστατεύονται από το εν λόγω άρθρο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ακόμα και η τοποθέτηση οδοφραγμάτων και οιωνδήποτε άλλων φυσικών εμποδίων τα οποία σκοπίμως εμποδίζουν την κυκλοφορία των οχημάτων, θεωρήθηκαν από το Δικαστήριο ότι εμπίπτουν στην έννοια της «συνάθροισης» (υπόθεση Barraco κατά Γαλλίας, § 39), αν και το τελευταίο σημείωσε ότι τέτοιες πράξεις δεν περιλαμβάνονται στον πυρήνα αμιγώς του δικαιώματος του «συνέρχεσθαι» (υπόθεση Kudrevičius και άλλοι κατά Λιθουανίας [GC], § 97).

Ωστόσο, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το δικαίωμα στην ελευθερία του «συνέρχεσθαι» δεν είναι απόλυτο, καθώς μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 11: «Η άσκησις των δικαιωμάτων τούτων δεν επιτρέπεται να υπαχθή εις ετέρους περιορισμούς πέραν των υπό του νόμου προβλεπομένων και αποτελούντων αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία, δια την εθνικήν ασφάλειαν, την δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήματος, την προστασίαν της υγείας και της ηθικής, ή την προστασίαν των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων. Το παρόν άρθρον δεν απαγορεύει την επιβολήν νομίμων περιορισμών εις την άσκησιν των δικαιωμάτων τούτων υπό μελών των ενόπλων δυνάμεων, της αστυνομίας ή των διοικητικών υπηρεσιών του Κράτους». Η παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν πρέπει να συνιστά άμεση απαγόρευση, νομική ή de facto, αλλά μπορεί να συνίσταται σε διάφορα άλλα μέτρα που λαμβάνουν οι αρχές (υπόθεση Kudrevičius και άλλοι κατά Λιθουανίας [GC], §100). Το ζήτημα αν υπήρξε παραβίαση – ή, κατά το άρθρο 11, παράγραφος 2, αν υφίσταται περιορισμός στην άσκηση του δικαιώματος αυτού – συνδέεται στενά με το ζήτημα της δυνατότητας εφαρμογής του άρθρου 11. Τοιουτοτρόπως, οιαδήποτε παρέμβαση στο δικαίωμα στην ελευθερία του «συνέρχεσθαι» σύμφωνα με πάγια νομολογία του Δικαστηρίου θα συνιστά παραβίαση του Άρθρου 11, εκτός αν αυτό ορίζεται από το νόμο, επιδιώκει έναν ή περισσότερους θεμιτούς σκοπούς σύμφωνα με την παράγραφο 2 και είναι αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία για την επίτευξη του εν λόγω στόχου ή στόχων (υπόθεση Vyerentsov κατά Ουκρανίας, § 51).

Κατ’ επέκταση, στην υπόθεση Obote v. Russia υπ’ αρ. 58954/09, ο αιτών και άλλοι έξι αποφάσισαν να συνθέσουν ένα flash mob μπροστά από τα Γραφεία της Ρωσικής Κυβέρνησης, στις 31 Ιανουαρίου 2009, όπου ο κάθε ένας κρατούσε ένα κενό φύλλο χαρτιού με τα στόματά τους καλυμμένα με κολλητική ταινία. Η αστυνομία διέταξε την ομάδα να διαλυθεί. Ο αιτών ζήτησε να ενημερωθεί για τους λόγους που οδήγησαν σε μια τέτοια διαταγή και αντ’ αυτού μεταφέρθηκε στο αστυνομικό τμήμα Presnenskiy. Ο αιτών κατηγορήθηκε σύμφωνα με το άρθρο 20 § 2 του Κώδικα Διοικητικών Παραβάσεων (Code of Administrative Offences), επειδή δε μερίμνησε να ειδοποιήσει για τη διεξαγωγή της δημόσιας συνάθροισης. Στις 11 Μαρτίου 2009, το αρμόδιο δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό του αιτούντος ότι το flash mobs εμπίπτει στην έννοια της ειρηνικής συνάθροισης, όπως περιγράφεται στο νόμο για τις δημόσιες εκδηλώσεις του κράτους της Ρωσικής Ομοσπονδίας,* και επέβαλε το πρόστιμο των 1.000 ρουβλίων στον αιτούντα. Εν συνεχεία, ο αιτών άσκησε έφεση κατά της πρωτόδικης απόφασης αμφισβητώντας τόσο την εφαρμογή του νόμου για τις δημόσιες εκδηλώσεις όσο και την επιβολή του προστίμου ύψους 1.000 ρουβλίων. Μολαταύτα, το εφετείο επικύρωσε την απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου με την αιτιολογία ότι η κάλυψη του στόματος του κυρίου Obote με αυτοκόλλητη ταινία καθώς και η χρήση φύλλων χαρτιού Α4 χωρίς εικόνες ή επιγραφές, καθώς και η παρουσία του για δέκα με δεκαπέντε λεπτά έξω από τα Γραφεία της Ρωσικής Κυβέρνησης, ελλείψει οποιασδήποτε άδειας, πληροί τα κριτήρια της διοικητικής παράβασης που ορίζεται στο άρθρο 20 § 2 του Κώδικα Διοικητικών Παραβάσεων υπό τη μορφή μιας στατικής επίδειξης.

Προτού προχωρήσουμε, όμως, στο τι αποφάνθηκε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σκόπιμο κρίνεται να ορίσουμε τι είναι τα flash mobs. Εν ολίγοις, ως flash mob νοείται μια ξαφνική, γρήγορη και απότομη εκδήλωση πολλών ατόμων συναθροισμένων σε ένα δημόσιο χώρο. Η δράση των ατόμων είναι σύντομη, ενώ οι κανόνες συνήθως της δράσης ανακοινώνονται στους συμμετέχοντες λίγα λεπτά πριν την έναρξη της δράσης και ο σκοπός της συνάθροισης μπορεί να ποικίλλει. Γι’ αυτό, άλλωστε, πρόκειται για μια ασυνήθιστη δράση, όπως πολλοί την χαρακτηρίζουν.

Προχωρώντας στο συλλογισμό του Δικαστηρίου, επεσήμανε ότι το ρωσικό κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τις δημόσιες συγκεντρώσεις προβλέπει μια ευρεία ερμηνεία του τι συνιστά δημόσια συγκέντρωση και παρέχει στις αρχές υπερβολικά ευρεία διακριτική ευχέρεια, επιβάλλοντας περιορισμούς σε αυτές τις συγκεντρώσεις με την αυστηρή εφαρμογή του σχετικού νόμου. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η διεξαγωγή μιας διαδήλωσης χωρίς προηγούμενη άδεια δεν δικαιολογεί απαραίτητα την παρέμβαση στο δικαίωμα του ατόμου στην ελευθερία του «συνέρχεσθαι». Ενώ οι κανόνες που διέπουν τις δημόσιες συνελεύσεις, όπως το σύστημα της προηγούμενης κοινοποίησης στις αρχές, είναι ουσιώδεις για την ομαλή διεξαγωγή δημοσίων διαδηλώσεων, δεδομένου ότι επιτρέπουν στις αρχές να ελαχιστοποιούν τη διακοπή της κυκλοφορίας και να λαμβάνουν άλλα μέτρα ασφαλείας, η επιβολή τους δεν μπορεί να καταστεί αυτοσκοπός. Ειδικότερα, όταν οι διαδηλωτές δεν συμμετέχουν σε πράξεις βίας, είναι σημαντικό οι δημόσιες αρχές να επιδείξουν ένα ορισμένο βαθμό ανοχής σε ειρηνικές συγκεντρώσεις.

Αυτό που είναι ουσιαστικό για το Δικαστήριο είναι το γεγονός ότι τίποτα στις ενέργειες του αιτούντος και των άλλων συμμετεχόντων, έστω και υπό τη μορφή ενός flash mob, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως υποκίνηση βίας ή απόρριψη δημοκρατικών αρχών. Δεν έκαναν τίποτα που να είναι ικανό να προκαλέσει διαταραχή. Πράγματι, επτά άνθρωποι που στέκονται σιωπηλά με το στόμα τους σφραγισμένο με αυτοκόλλητη ταινία και κρατώντας κενά φύλλα χαρτιού δε μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύουν μια απειλή για τη δημόσια τάξη. Ωστόσο, οι ρωσικές αρχές δεν επέδειξαν τον απαιτούμενο βαθμό ανοχής προς την ειρηνική συγκέντρωσή τους, παρά την απουσία κινδύνου πρόκλησης διατάραξης για το κοινό. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η αρχή της αναλογικότητας απαιτεί να υπάρχει ισορροπία αφενός μεταξύ των απαιτήσεων των σκοπών που απαριθμούνται στο άρθρο 11 § 2 της ΕΣΔΑ και αφετέρου εκείνων της ελεύθερης έκφρασης απόψεων είτε με λέξεις, είτε με χειρονομίες ή ακόμη και με τη σιωπή των προσώπων που συγκεντρώνονται στους δρόμους ή σε άλλους δημόσιους χώρους. Θεώρησε δε ότι οι ρωσικές αρχές κατά τη διάρκεια της διοικητικής διαδικασίας δεν προσπάθησαν να επιτύχουν αυτή την ισορροπία, δίνοντας το πρωταρχικό βάρος στην τυπική έλλειψη νομιμότητας μιας δημόσιας συγκέντρωσης υπό τη μορφή ενός flash mob.

Ενόψει των ανωτέρω και παρά το ευρύ περιθώριο εκτίμησης των εθνικών αρχών, το Δικαστήριο θεώρησε ότι δεν υπάρχει εύλογη σχέση αναλογικότητας μεταξύ των περιορισμών που επιβάλλονται στο δικαίωμα του αιτούντος στην ελευθερία του «συνέρχεσθαι» και σε οποιοδήποτε νόμιμο επιδιωκόμενο στόχο. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 11 της Σύμβασης. Γίνεται αντιληπτό, επομένως, ότι οι εκδηλώσεις υπό τη μορφή flash mobs προστατεύονται και εμπίπτουν στην έννοια του δικαιώματος της ελεύθερης συνάθροισης του άρθρου 11 της ΕΣΔΑ.

*the Federal Law on Gatherings, Meetings, Demonstrations, Processions and Pickets, no. FZ-54 of 19 June 2004 (“the Public Events Act”)

Πηγές:

Πηγή εικόνας: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn%3AANd9GcS5jMIrJoWowJk9COht0sZCGakedSB49xc4EY-f4hPJhzbT_Lkl&usqp=CAU