Γράφει η Δέσποινα Λεχουρίτη
Τα καβούρια της Αρκτικής πρωτοεμφανίστηκαν στην Θάλασσα του Μπάρεντς το 1996, λόγω της κλιματικής αλλαγής, ενώ εδώ και 8 χρόνια αποτελούν προσοδοφόρο προϊόν για τα αλιευτικά σκάφη που τα εκμεταλλεύονται. Δεδομένου αυτού, πρόσφατα έχει προκύψει σύγκρουση μεταξύ ΕΕ και Νορβηγίας σχετικά με το ποιος έχει αλιευτικά δικαιώματα επί του συγκεκριμένου είδους.
Το 1920, είχε υπογραφεί μεταξύ 23 κρατών η Συνθήκη του Σβάλμπαρντ, στο Παρίσι, σύμφωνα με την οποία προβλέπονταν ίσα αλιευτικά δικαιώματα στο Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, νησιωτικό σύμπλεγμα του Αρκτικού Κύκλου. Οι εντάσεις ξεκίνησαν όταν το 2016 το Συμβούλιο της ΕΕ επέτρεψε σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Λετονία, Λιθουανία, Ισπανία, Πολωνία και Εσθονία) να εκδίδουν άδειες για αλιευτικές δραστηριότητες στο Σβάλμπαρντ. Ένα Λιθουανικό σκάφος με τέτοιου είδους άδεια κρατήθηκε για αρκετούς μήνες από τη Νορβηγική Ακτοφυλακή, επειδή εκτελούσε αλιευτικές δραστηριότητες στο Loophole, μία μικρή περιοχή διεθνών υδάτων μεταξύ Νορβηγίας και Ρωσίας, χωρίς την άδεια της Νορβηγίας.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη του 1920, το Αρχιπέλαγος κατοχυρώνεται στη κυριαρχία της Νορβηγίας, η οποία έχει αποκλειστικά δικαιώματα στη περιοχή. Παράλληλα όμως χορήγησε στα συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης το δικαίωμα να απολαμβάνουν και να έχουν εξίσου ελεύθερη πρόσβαση στην αλίευση και στην διεξαγωγή άλλων δραστηριοτήτων στους πόρους του Σβάλμπαρντ και τα χωρικά του ύδατα. Το 2009 η νορβηγική υφαλοκρηπίδα επεκτάθηκε περιλαμβάνοντας την περιοχή του Loophole, φέρνοντας την αλιεία καβουριών υπό νορβηγική δικαιοδοσία. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαφώνησε.
Όπως αναγράφεται στο άρθρο 77 της Σύμβασης Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), κάθε παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα, για το σκοπό της εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της. Ακόμη κι αν το παράκτιο κράτος δεν εκμεταλλεύεται αυτό το δικαίωμα, κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να το εκμεταλλευτεί, χωρίς τη συναίνεση του παράκτιου κράτους. Στην 4η παράγραφο του άρθρου αναφέρονται οι κατηγορίες των φυσικών πόρων για τους οποίους ισχύουν τα παραπάνω δικαιώματα: μέταλλα, μη ζωικοί πόροι του βυθού και του υπεδάφους, καθώς και ζωικοί οργανισμοί που ζουν στο έδαφος, οι οποίοι κατά το στάδιο της συγκομιδής, είτε μένουν ακίνητοι πάνω ή κάτω από το βυθό, είτε είναι ανίκανοι να κινηθούν παρά μόνο σε συνεχή φυσική επαφή με το βυθό ή το υπέδαφος. Το ζήτημα εδώ είναι αν τα καβούρια της Αρκτικής συμπεριλαμβάνονται στους οργανισμούς που ζουν στο έδαφος.
H Ευρωπαϊκή Ένωση και όλα τα συμβαλλόμενα μέλη, παρόλο που αναγνωρίζουν ότι η περιοχή του Σβάλμπαρντ ανήκει στην αποκλειστική κυριαρχία της Νορβηγίας, υποστηρίζουν την ίση πρόσβαση για οικονομική δραστηριότητα στο αρχιπέλαγος, βασιζόμενα στη Συνθήκη του Σβάλμπαρντ. Οι αλιείς της ΕΕ, σύμφωνα με την Επιτροπή Αλιείας Βορειοανατολικού Ατλαντικού (NEAFC), στράφηκαν στο Loophole υποστηρίζοντας ότι έχουν το δικαίωμα για διεξαγωγή αλιευτικών δραστηριοτήτων στη περιοχή προκειμένου να εκμεταλλευτούν με βιώσιμο τρόπο μια δίκαιη κατανομή του καβουριού και άλλων ψαριών. Τα αλιευτικά σκάφη οφείλουν να έχουν την άδεια από τα συμβαλλόμενα μέλη προκειμένου να διεξάγουν αυτές τις δραστηριότητες σύμφωνα με την επιτροπή.
Η Νορβηγία αντίθετα ισχυρίστηκε ότι η αλιεία καβουριού υπάγεται στο καθεστώς της UNCLOS για τα είδη που βρίσκονται σε συνεχή επαφή με το έδαφος. Ωστόσο, η ΕΕ υποστηρίζει ότι η Νορβηγία δεν μπορεί να κάνει διακρίσεις εις βάρος των σκαφών από τα υπογράφοντα κράτη, ανεξάρτητα από το αν έχει την εξουσία να χορηγεί άδειες. Η κοινή λύση σε τέτοιες διαφορές είναι η προσφορά για ανταλλαγή ποσοστώσεων, κάτι το οποίο πρότεινε η Νορβηγία το Νοέμβριο του 2015. Η ΕΕ απέρριψε τη προσφορά, καθώς έκρινε ότι αυτό θα ωφελούσε περισσότερο τη Νορβηγία, ωστόσο το 2016 ενέκρινε τη δυνατότητα μέχρι 20 σκάφη να αλιεύουν καβούρια στο Σβάλμπαρντ. Η νορβηγική κυβέρνηση ήταν άκρως αντίθετη με αυτή την απόφαση και στις αρχές του 2017 συνέλαβε το σκάφος της Λιθουανίας Juros Vilkas επειδή έκανε εργασίες στο Loophole χωρίς την δική της άδεια. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Νορβηγίας, εκδικάζοντας την υπόθεση το Φεβρουάριο του 2019, αποφάνθηκε κατά του σκάφους, αναγκάζοντάς το να πληρώσει πρόστιμο ύψους 120.000€.
Ορισμένοι εμπειρογνώμονες ανέφεραν ότι η διαμάχη είναι πολύ μεγαλύτερη από ό, τι η αλιεία καβουριών. Αυτό που διακυβεύεται πραγματικά είναι το πετρέλαιο που βρίσκεται κάτω από την περιοχή, τα αποθέματα του οποίου εκτιμώνται σε περίπου 17,7 δισεκατομμύρια βαρέλια. Η Νορβηγία αντλεί περίπου δύο εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, συμπυκνωμάτων και υγρών φυσικού αερίου ημερησίως, ενώ η ημερήσια παραγωγή φυσικού αερίου ανέρχεται σε περίπου 300 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αν κάποιος μπορεί να αλιεύει κάβουρες στην περιοχή, αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε να εξορύσσει και πετρέλαιο, παρά τη δήλωση της Νορβηγίας ότι η υφαλοκρηπίδα δεν είναι ανοιχτή πετρελαιοπηγή.
Παρά την επίσημη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου η υπόθεση δεν έχει κλείσει ακόμα επίσημα, καθώς συνεχίζουν να υπάρχουν μικρές εντάσεις μεταξύ των δύο αντίθετων πλευρών. Το προοίμιο της Συνθήκης αποσκοπεί στη δημιουργία ενός δίκαιου καθεστώτος που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να αναπτύξουν και να χρησιμοποιήσουν ειρηνικά το Σβάλμπαρντ, επομένως μια πιθανότερη διευθέτηση του προβλήματος θα μπορούσε να είναι η αναθεώρηση κάποιων παραμέτρων της Συνθήκης, καθώς ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται παραμένει αβέβαιος. Εύλογο θα ήταν να κληθούν προς συζήτηση τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις όλων των συμβαλλόμενων μερών και οι κανόνες να ερμηνεύονται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο που ισχύει σήμερα, και όχι μόνο όπως υπήρχαν το 1920.
Μια ακόμη παράμετρος που είναι ανάγκη να διευθετηθεί είναι ο καθορισμός μιας τελικής ΑΟΖ εκ μέρους της Νορβηγίας, που να ορίζει την αντίστοιχη υφαλοκρηπίδα, καθώς έχει κριθεί ως ασυνεπής κίνηση η επέκταση της υφαλοκρηπίδας ως άμεση ιδιοκτησία της. Είναι φανερό ότι η Νορβηγία προσπαθεί να εμποδίσει άλλους να επωφεληθούν από δικά της εδάφη, για τα οποία δεν θα έχει κανένα συμφέρον αν τα μοιραστεί. Αυτό είναι απόλυτα λογικό καθώς διακυβεύονται άλλα, σημαντικότερα ζητήματα απ’ ότι τα καβούρια, όπως οι ορυκτοί πόροι του Σβάλμπαρντ. Από την άλλη πλευρά η συντονισμένη αντιπολίτευση της ΕΕ μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση και να οδηγήσει στην απομόνωση της Νορβηγίας στο μέλλον. Ένα πρώτο βήμα στην έναρξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Νορβηγίας και ΕΕ θα ήταν η αποδοχή της ανταλλαγής ποσοστώσεων εκ μέρους της ΕΕ καθώς το όφελος θα είναι αμοιβαίο. Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο να βρεθεί μία κοινή λύση με απόλυτα οφέλη και για τις δύο πλευρές.
Βιβλιογραφία:
1 Jeffries, G. Svalbard’s Snow Crabs: a Pincered Proxy for Arctic Oil, Hakai Magazine, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.hakaimagazine.com/news/svalbards-snow-crabs-pincered-proxy-arctic-oil/
2 Kaiser, B. Snow crab saga: a story that demonstrates the complexities of climate change, The conversation, 2018. Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/snow-crab-saga-a-story-that-demonstrates-the-complexities-of-climate-change-93092
3 Karijord, C. The EU must realise that Norway decides over Svalbard waters, High North News, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.highnorthnews.com/en/eu-must-realise-norway-decides-over-svalbard-waters
4 Mansfield, K. EU braced for fishing war: Norway furious as Brussels makes power grab for OIL, Sunday Express, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.express.co.uk/news/world/819078/european-union-norway-snow-crab-oil-svalbard-archipelago-fishing?fbclid=IwAR16YPtg8UK2pUynx-FXy9QuJqChyzVjMcs6gzCiIW3ryLA0kRJkNYef3Ew
5 Nilsen, T. European Parliament Committee wants tougher tone against Norway over Svalbard snow crab conflict, The Barents observer, 2018. Διαθέσιμο σε: https://thebarentsobserver.com/en/life-and-public/2018/07/european-parliament-committee-wants-tougher-tone-against-norway-over?fbclid=IwAR3PkmK_usQLKzddJm0rheb7Ty4cL0AE8RJ0qPapCfGLKIPVSUnLF8szSbk
6North East Atlantic Fisheries Commission. Article 4 – Authorisation to Fish, NEAFC Scheme of Control and Enforcement (Jan – Jun 2015), 2, p. 11, 2015. Διαθέσιμο σε: http://www.fiskistofa.is/media/reglur/NEAFC_Scheme_of_Control_and_Enforcement_2015_Jan_to_June_30_2015.pdf
7 Østhagen, A. and Raspotnik, A. Crabtacular! Snow Crabs on their March from Svalbard to Brussels, The Arctic institute, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.thearcticinstitute.org/crabtacular-snow-crabs-march-svalbard-brussels/?cn-reloaded=1&fbclid=IwAR2hwq72GiUjNJnrNEly5ldyuBa7lcNVqHdiyPr3tDRtWVk5qRVBkrnean4
8 Rogers, J. Sign of things to come for UK? Norway HITS OUT at EU for sending ships into Oslo waters, Sunday Express, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.express.co.uk/news/world/827456/EU-Norway-waters-snow-crab-fishing-rights-ship-oil-Brexit?fbclid=IwAR01tOc1oljC9-VZw9NWkR-St-bUMfqSBBlg6lRT1jryRUDptyMCe_KNd8w
9 Rossi, R. C. Norway’s Imperiled Sovereignty Claim over Svalbard’s Adjacent Waters International Jurisprudence, German Law Journal, 18(6), 1497- 1529, 2017. Διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=3072570
10 Slinning, O. Catching of snow crab in the Loophole, Sands Advokatfirmaet Steenstrup Stordrange, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.jus.uio.no/nifs/english/research/events/2018/material/slinning.pdf
11Staalesen A. Norway has full supremacy over Svalbard snow crabs, Supreme Court rules, The Barrents Observer, 2019. Διαθέσιμο σε: https://thebarentsobserver.com/en/arctic/2019/02/norway-has-full-supremacy-over-svalbard-snow-crabs-supreme-court-rules