Γράφει ο Γιάννης Πήλιουρας
- Η αναζήτηση της ισχύος
Στις διεθνείς σχέσεις ένας βασικός παράγοντας προσδιορισμού του διεθνούς πεδίου είναι η αναρχία που το διέπει. Οι κρατικοί δρώντες λειτουργούν στα πλαίσια της διεθνούς αναρχίας όπου το βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο μεταξύ τους είναι η ισχύς[i]. Η επιδίωξη της ισχύος είναι το κύριο νόμισμα στη διεθνή πολιτική όχι όμως σαν αυτοσκοπός αλλά ως μέσο άσκησης πολιτικής. Ο ορισμός της ισχύος είναι σύμφωνα με τον Kenneth Waltz ο έλεγχος επί των πόρων (control over resources)[ii].
Τα εμβόλια μπορούν να ενταχθούν σε αυτό το πλαίσιο ανταγωνισμού για ισχύ;
Η προσπάθεια να συντελεστεί μια παγκόσμια συνεργασία για τη δίκαιη διανομή των εμβολίων σε όλους με τη βοήθεια θεσμικών οργάνων όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, έφερε κάποια πρώτα αποτελέσματα όπως η δημιουργία του μηχανισμού COVAX. Ο μηχανισμός COVAX, του οποίου ηγείται η Παγκόσμια Συμμαχία για Εμβόλια και Ανοσοποιήσεις (GAVI), ο Συνασπισμός για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας (CEPI) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), στοχεύει στην γρήγορη ανάπτυξη και παρασκευή εμβολίων κατά του ιού COVID-19[iii]. Ιδιαίτερη σημασία στον μηχανισμό αυτό δίνεται στην προσπάθεια ισότιμης κατανομής των εμβολίων παγκόσμια καθώς φαίνεται πως η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων στις χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν θα έχει πρόσβαση στο εμβόλιο, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία[iv].
Παρά τις διακηρύξεις, το μεγαλύτερο ποσοστό από τις ποσότητες των εμβολίων έχει δεσμευτεί για λογαριασμό των πλούσιων κρατών του κόσμου[v]. Αυτός ο ιδιότυπος εμβολιαστικός εθνικισμός μας επαναφέρει στην αρχική μας σκέψη σχετικά με το πως τα κράτη επηρεάζονται από αυτή την πανδημία και ποιος είναι ο συσχετισμός μεταξύ της κατοχής των ανάλογων πόρων για την παραγωγή, αγορά και διανομή των εμβολίων σε σχέση με το διεθνές σύστημα.
2.Το Ισραήλ, ως case study
Η περίπτωση του Ισραήλ είναι χαρακτηριστική για το πώς τα εμβόλια μπορούν να εργαλειοποιηθούν ως παράγοντας ισχύος για μια χώρα. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, κατάφερε να διαχειριστεί άριστα τη διανομή των εμβολίων με την άμεση παραγγελία τους για λογαριασμό του Ισραήλ, επιτυγχάνοντας ένα θαύμα για την πατρίδα του.
Την ίδια ώρα, φαίνεται να έχει χρησιμοποιήσει με τη βοήθεια της Ρωσίας τα εμβόλια Sputnik V (αξίας 1,2 εκατομμυρίων ευρώ) ως διαπραγματευτικό όπλο προκειμένου να επιτύχει την απελευθέρωση μιας Ισραηλινής σε ανταλλαγή με δυο Σύριους βοσκούς[vi].
Παρόμοια συμφωνία οι Ισραηλινοί ενδεχομένως να χρησιμοποιήσουν και στην περίπτωση της Λωρίδας της Γάζας όπου έχουν εξαφανιστεί δυο Ισραηλινοί πολίτες[vii].
Η κριτική που ασκείται στο κράτος του Ισραήλ για την ελάχιστη προσφορά εμβολίων στην Παλαιστινιακή Αρχή από τα Ηνωμένα Έθνη και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις συνθέτουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα εμβόλια ως μέσο πίεσης[viii].
Το κράτος του Ισραήλ, έχει αποστείλει σε πάνω από 15 χώρες σε όλο τον κόσμο απόθεμα από τα εμβόλια του, όπως στις Μαλδίβες, τη Μαυριτανία, τη Σλοβακία, την Ονδούρα, το Τσάντ, την Τσεχία, τη Γουατεμάλα και άλλες. Η διπλωματική αυτή προσπάθεια του Ισραήλ συνδέεται άμεσα με την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ με την ανάλογη μεταφορά της πρεσβείας της εκάστοτε χώρας[ix].
3.Κίνα: Από την διπλωματία της μάσκας στην διπλωματία των εμβολίων
Η πολιτική της Κίνας σε σχέση με τον ιό είναι γνωστή ήδη από την περίοδο που υλικά όπως οι μάσκες και τα αντισηπτικά ήταν σε έλλειψη στον πλανήτη. Η επίθεση φιλίας της κινεζικής κυβέρνησης στον αναπτυσσόμενο κόσμο συνεχίζεται και με την διανομή των εμβολίων.
Την ώρα που οι δυτικές κυβερνήσεις διαγκωνίζονται για τις ποσότητες των εμβολίων για λογαριασμό των χωρών τους, η Κίνα εξάγει κρίσιμες για την ανοσία των πληθυσμών ποσότητες του κινεζικού εμβολίου σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.
Η διπλωματία των εμβολίων αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά όπλα της κινεζικής κυβέρνησης προκειμένου να θεμελιώσει ισχυρούς δεσμούς με χώρες που μέχρι πρότινος βρίσκονταν στην τροχιά της υπερδύναμης των ΗΠΑ. Προώθησε την παραγωγή και διανομή εμβολίων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας, σε ένα ράλι ανταγωνισμού με την Ινδία η οποία ακολούθησε την ίδια στρατηγική στην περιοχή[x].
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Μεξικό, το οποίο επέλεξε το Κινέζικο εμβόλιο της Sinovac[xi] προκειμένου να επιτύχει γρήγορα και φθηνά την ανοσία για τον μεξικανικό λαό αφού τελείωσαν τα αποθέματα της από εμβόλια της Pfizer και του ρωσικού Sputnik V[xii].
Παράλληλα, η κινεζική κυβέρνηση χορηγεί πιστώσεις στις χώρες που αναζητούν φτηνό δανεισμό για την αγορά εμβολίων όπως σε χώρες της Καραϊβικής και της Λατινικής Αμερικής[xiii] ενώ ελαφρύνει τα οικονομικά βάρη πολλών αφρικανικών κρατών που είναι εκτεθειμένα στον κινεζικό δανεισμό[xiv].
Η κινεζική κυβέρνηση ήδη μετά την εμφάνιση του ιού έκανε αγώνα δρόμου προκειμένου να αντιστρέψει την εικόνα απόδοσης ευθυνών για την ολιγωρία των κινεζικών αρχών και για πολλούς αναλυτές την απόκρυψη κρίσιμων δεδομένων που ενέχουν στοιχείο ενοχής για την εξάπλωση του ιού παγκόσμια[xv].
4.Ρωσική Διείσδυση μέσω του Sputnik V
Η ρωσική προσπάθεια να προετοιμάσει και να διανείμει πρώτη το εμβόλιο για τον ιό επετεύχθη. Η Ρωσία έχει καταφέρει να κερδίσει την έγκριση 26 κρατών για διανομή του εμβολίου, βάζοντας το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V στα πρώτα τρία εμβόλια με εγκεκριμένη χρήση παγκοσμίως[xvi]. Μεγάλες χώρες όπως το Ιράν, η Αργεντινή, το Πακιστάν και το Μεξικό είναι ανάμεσα στις χώρες που έδωσαν το πράσινο φως στη ρωσική επιλογή.
Η προσπάθεια διείσδυσης του εμβολίου της Ρωσίας στην Ευρώπη αντιμετώπισε έντονη κριτική στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Ουγγαρία[xvii] και την Σλοβακία[xviii] να έχουν ήδη δεχτεί τις πρώτες δόσεις και την Τσεχία[xix], την Κροατία[xx] και την Αυστρία[xxi] να διαπραγματεύονται με τη Ρωσία για την παροχή του εμβολίου.
Η αντιπαράθεση του ΕΜΑ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων) με τη Ρωσία σχετικά με την έγκριση του ρωσικού εμβολίου καλύπτεται από μυστήριο με τις δυο πλευρές να αλληλοκατηγορούνται για τον αν έχει ή όχι κατατεθεί αίτηση έγκρισης[xxii].
5.Τι μέλλει γενέσθαι
Οι επόμενοι μήνες είναι κρίσιμοι για την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων. Τα κράτη συνεχίζουν τον αγώνα δρόμου για την εμβολιαστική κάλυψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων καθώς και στο άνοιγμα των αγορών μετά το πολύμηνο lockdown.
Οι προκλήσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι κρατικοί δρώντες θα δημιουργήσουν νέες ανακατατάξεις που θα επηρεάσουν το διεθνές σύστημα. Η νέα προεδρία Biden στις ΗΠΑ και οι πολυέξοδες εκστρατείες των περιφερειακών δυνάμεων (Ρωσία, Κίνα, Ινδία) προσέλκυσης κρατών υπό την ομπρέλα προστασίας τους θα εμφανίσουν τα πρώτα τους αποτελέσματα αφότου θα έχουμε έναν ικανοποιητικό αριθμό εμβολιασθέντων.
Η υγειονομική αυτή κρίση επιβεβαίωσε τα βασικά πορίσματα της ρεαλιστικής θεωρίας τα οποία πρέπει να έχουμε πάντοτε κατά νου στις αναλύσεις μας κάθε φορά που αναφερόμαστε στο διεθνοπολιτικό περιβάλλον.
Τα κράτη, συνεχίζουν να αποτελούν τους βασικούς δρώντες του διεθνούς περιβάλλοντος, με κύριο στόχο την επιβίωση τους μέσω της αναζήτησης ισχύος μέσα στο άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα. Σε αυτό το ανταγωνιστικό σύστημα, τα κράτη οφείλουν να μεριμνήσουν για την ασφάλεια τους (στην περίπτωση μας να αναζητήσουν άμεσα το εμβόλιο). Τα μέτρα που λαμβάνουν επηρεάζουν το ένα το άλλο συμβάλλοντας στη διατήρηση της ισορροπίας ισχύος.
Πηγές:
[i] Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Η Διεθνής Πολιτική στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2008, σ.28
[ii] Kenneth N. Waltz, Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2011, σ.17
[iii] World leaders make historic commitments to provide equal access to vaccines for all, Gavi, 04.06.2020, https://www.gavi.org/news/media-room/world-leaders-make-historic-commitments-provide-equal-access-vaccines-all
[iv] Campaigners warn that 9 out of 10 people in poor countries are set to miss out on COVID-19 vaccine next year, Amnesty International, 09.12.2020, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/12/campaigners-warn-that-9-out-of-10-people-in-poor-countries-are-set-to-miss-out-on-covid-19-vaccine-next-year/
[v] There will be enough vaccines for all—if rich countries share, The Economist, 13.02.2021, https://www.economist.com/graphic-detail/2021/02/13/there-will-be-enough-vaccines-for-all-if-rich-countries-share
[vi] Josef Federman, In Israel and beyond, virus vaccines bring political power, Associated Press, 22.02.2021 https://apnews.com/article/israel-health-middle-east-coronavirus-pandemic-coronavirus-vaccine-375e1147aecef7283b1ac84d26de317c
[vii] Oliver Holmes, Israel: use of Covid vaccines in prisoner swap deal sparks row, Guardian, 21.02.2021 https://www.theguardian.com/world/2021/feb/21/israel-use-of-covid-vaccines-in-prisoner-swap-deal-sparks-row
[viii] Israel blocks shipment of Russian Sputnik V vaccine to Gaza, Aljazeera, 16.02.2021 https://www.aljazeera.com/news/2021/2/16/palestinians-say-israel-blocking-shipment-of-vaccines-to-gaza
[ix] Toi Staff, Netanyahu said set to give nearly 100,000 vaccine doses to 15+ countries, Times of Israel, 24.02.2021, https://www.timesofisrael.com/israel-said-set-to-give-nearly-100000-vaccine-doses-to-15-countries/
[x] Saheli Roy Choudhury, How Covid-19 vaccines can shape China and India’s global influence, 28.01.2021, https://www.cnbc.com/2021/01/29/how-covid-19-vaccines-can-shape-china-and-indias-global-influence.html
[xi] China’s Sinovac COVID-19 vaccines arrive in Mexico, 21.02.2021 http://www.xinhuanet.com/english/2021-02/21/c_139756592.htm
[xii] Eduardo Verdugo, Desperation grows as Mexico runs out of vaccines, 04.02.2021 https://www.pbs.org/newshour/health/desperation-grows-as-mexico-runs-out-of-vaccines
[xiii] Diego Oré, Mexico says China plans $1 billion loan to ease Latam access to virus vaccine, 23.07.2020 https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-mexico-china-idUSKCN24O08L
[xiv] Stephen Paduano, As Africa Faces COVID-19, Chinese Debt Relief is a Welcome Development, Council on Foreign Relations, 30.06.2020, https://www.cfr.org/blog/africa-faces-covid-19-chinese-debt-relief-welcome-development
[xv] Γιάννης Πήλιουρας, Η απόδοση ευθυνών στην Κίνα και οι θεωρίες συνωμοσίας, ΟΔΕΘ, 02.04.2020, https://odeth.eu/η-απόδοση-ευθυνών-στην-κίνα-και-οι-θεωρ/
[xvi] SPUTNIK V authorized in 26 countries, Sputnik V, 12.02.2021, https://sputnikvaccine.com/newsroom/pressreleases/sputnik-v-authorized-in-26-countries/
[xvii] 100,000 doses of Russia’s Sputnik V coronavirus vaccine arrive in Hungary, AboutHungary, 24.02.2021, http://abouthungary.hu/news-in-brief/100000-doses-of-russias-sputnik-v-coronavirus-vaccine-arrive-in-hungary/
[xviii] Karel Janicek, Slovakia signs deal to acquire 2 million doses of Sputnik V. ABCnews, 01.03.2021, https://abcnews.go.com/Health/wireStory/slovakia-signs-deal-acquire-million-doses-sputnik-76188031
[xix] James Shotter, Czech Republic considers using Russia’s Sputnik V vaccine before EU approval, Financial Times, 28.02.2021, https://www.ft.com/content/52ea457a-28b9-4057-910f-a0396d233925
[xx] Η Κροατία λέει ότι ίσως αγοράσει το ρωσικό εμβόλιο χωρίς να περιμένει την ΕΕ, ΑΠΕ-ΜΠΕ, 17.02.2021, https://www.amna.gr/home/article/529625/I-Kroatia-leei-oti-isos-agorasei-to-rosiko-embolio-choris-na-perimenei-tin-EE
[xxi] Putin, Kurz discuss possible supplies of Sputnik V vaccine to Austria, Tass, 26.02.2021
https://tass.com/economy/1260805
[xxii] Clarification on Sputnik V vaccine in the EU approval process, ΕΜΑ, 10.02.2021, https://www.ema.europa.eu/en/news/clarification-sputnik-v-vaccine-eu-approval-process