Γράφει ο Άγγελος Νικολάκης
Όταν αναφερόμαστε σε γενοκτονίες της ιστορίας, τείνουμε να ανατρέχουμε αρκετές δεκαετίες πριν με αναφορές στο ολοκαύτωμα των Εβραίων στον Β΄ Παγκόσμιο ή πιο πρόσφατα στα χρόνια των Γιουγκοσλαβικών συγκρούσεων. Η κοινή ευρωπαϊκή γνώμη συχνά αγνοεί τις θηριωδίες τέτοιου είδους που συνέβησαν στην ήπειρο της Αφρικής, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις έμμεσα ή άμεσα με την καθυστερημένη δράση ή την πλήρη απραξία τους, οι λαοί της γηραιάς ηπείρου χαρακτηρίζονται ως ηθικοί αυτουργοί σε αυτές. Το γνωστότερο περιστατικό τέτοιας ωμής βίας δεν είναι άλλο από αυτό της γενοκτονίας στην Rwanda το 1994, που διήρκησε από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο. Μέσα σε μόλις 100 μέρες η μεθοδευμένη εξόντωση της μειονότητας των Tutsis από τη φυλή των Hutus που αποτελούν και την πλειοψηφία της χώρας, αποσβόλωσε την παγκόσμια κοινότητα. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως, το σοκ της σφαγής αυτής δεν αποτέλεσε κάποιου είδους μάθημα ή έναυσμα σταθερότητας στις γύρω περιοχές, αφού ακόμα και σήμερα χώρες όπου υπήρχαν βάσιμες ελπίδες για ανάπτυξη και ευημερία, βρίσκονται εγκλωβισμένες σε χρόνια πολιτικά και φυλετικά μίση. Τα μίση αυτά, βαθιά ριζωμένα, υποδαυλίζονται για δεκαετίες, με κίνδυνο να αναδυθούν, να εξαπλωθούν και να κυριαρχήσουν ανά πάσα στιγμή, οδηγώντας σε γενικευμένες συρράξεις. Μια τέτοιου είδους πρόσφατη περίπτωση είναι αυτή της Αιθιοπίας που θα αναλυθεί στη συνέχεια.
Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της Ρουάντας μετά την εισβολή ενός στρατιωτικού σώματος από τα βόρεια της χώρας, οι κατηγορίες των Hutus στους Tutsis περί ενεργής υποστήριξης τους σε αυτό, αποτέλεσαν την αφορμή της επικείμενης σφαγής. Η εύθραυστη ειρήνη του προέδρου Habyarimana που ήλπιζε σε συγκυβέρνηση με συμμετοχή των δύο φυλών, μετά τα αδιέξοδα των πρώτων συγκρούσεων δεν έμελλε να διαρκέσει για πολύ. Οι Hutus όχι μόνο άρχισαν να εξοπλίζουν και να προπαγανδίζουν τα μέλη τους, αλλά χρησιμοποιώντας τη δολοφονία του προέδρου από άγνωστα άτομα ως ευκαιρία ξεκίνησαν τον μεθοδευμένο αφανισμό. Στο πλαίσιο αυτό, όποιο πολιτικό πρόσωπο θεωρούσαν οι Hutus ότι είχε τη δύναμη να σταματήσει τη σφαγή, το δολοφονούσαν. Ακόμα και ηγέτες της παράταξης των Hutu που θεωρήθηκαν επιφυλακτικοί απέναντι στην ωμή αυτή βία, εξοντώθηκαν από τους ίδιους τους συναδέλφους τους. Από εκείνη τη στιγμή η σφαγή ξεκίνησε. Οδοφράγματα στήθηκαν σε καίρια σημεία των μεγαλύτερων πόλεων από παραστρατιωτικές οργανώσεις και άνθρωποι θανατώθηκαν φριχτά με ματσέτες. Οι συστηματικοί βιασμοί ήταν καθημερινό φαινόμενο, ενώ το μεγαλύτερο σοκ είναι η απίστευτη συμμετοχή του πληθυσμού στο σύνολο των φριχτών αυτών πράξεων, με αρκετές πηγές να υποστηρίζουν πως άγγιξε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άτομα.
Από τη στιγμή που o στρατός κατέλαβε την πρωτεύουσα Kigali, η χώρα εκτός από βαθιές πληγές που φαίνονται ακόμα και σήμερα είχε να αντιμετωπίσει τη μαζική έξοδο των υπαίτιων της γενοκτονίας, αλλά και Hutus που φοβόντουσαν μελλοντικές διώξεις τους για λόγους αντεκδίκησης. Αποτέλεσμα, εκτός από έντονα μεταναστευτικά ρεύματα που αποσταθεροποίησαν τις γύρω περιοχές, ήταν ο θάνατος 1 εκατομμυρίου του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Απόρροια των φρικτών αυτών στατιστικών ήταν η δημιουργία από τα Ηνωμένα Έθνη του INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR RWANDA [ICTR] στην προσπάθεια της καταδίκης των βασικών υπαίτιων. Μάλιστα, η πρώτη καταδίκη του κατηγορουμένου Jean-Paul Akayesu αποτελεί κορωνίδα για τη δικαιοσύνη καθώς για πρώτη φορά ο βιασμός θεωρήθηκε από διεθνές δικαστήριο ως έγκλημα διεθνούς δικαίου και ως τρόπος πυροδότησης γενοκτονίας. Ταυτόχρονα, ενδιαφέρον προκαλεί η δίκη για πρώτη φορά μετά τον Β΄ παγκόσμιο για υποκίνηση γενοκτονίας εναντίον ατόμου που διαχειριζόταν μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως εφημερίδες και ραδιόφωνο της χώρας καθώς, όπως αποδείχτηκε, εργαλειοποιήθηκαν στο μέγιστο για καλλιέργεια μίσους. Πέρα από τις δράσεις αυτού του ειδικού μορφώματος του ΟΗΕ, η ίδια η χώρα της Rwanda κάθισε στο εδώλιο 10.000 άτομα με κατηγορίες για εγκλήματα που διέπραξαν στο γενικότερο πλαίσιο γενοκτονίας και τα οποία αφορούσαν βάναυσες πράξεις ή σχεδιασμό για την εκτέλεση τους. Τέλος, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στα ειδικά κοινωνικά δικαστήρια gacaca που τοπικοί δικαστές ασχολήθηκαν με πάνω από ένα εκατομμύριο υποθέσεις από το 2005 μέχρι το 2012 δρώντας και ως ιερείς προσφέροντας τη δυνατότητα σε θύτες να ζητήσουν συγχώρεση βοηθώντας με την πάροδο του χρόνου στο χτίσιμο της κοινωνικής ομόνοιας.
Στη σύγχρονη περίπτωση της Αιθιοπίας, η οποία εδώ και χρόνια έχει αναπτύξει πορεία προς ένα μέλλον δημοκρατικής διακυβέρνησης, βλέπουμε από τον Νοέμβριο του 2020, στην περιοχή Τigray, πολιτική πόλωση που οδηγεί σε εντάσεις. Αιτία γι’ αυτό αποτελούν οι σπασμωδικές αντιδράσεις εθνικιστών που για 27 χρόνια ήλεγχαν τα πολιτικά δρώμενα μέχρι το 2018 και την από το πουθενά δυναμική εμφάνιση και ισχυροποίηση του πρωθυπουργού Abiy Ahmed. Η άρνηση το 2019 της πολιτικής οντότητας του Τιγκρέυ [Tigray Peoples Liberation Front] να συμμετάσχει στην πανεθνική ένωση κομμάτων, το λεγόμενο και Prosperity Party που προσπάθησε να υλοποιήσει ο Αhmed [η ένωση Ethiopia People’s Revolutionary Democratic Front και άλλων αντιπολιτευόμενων κομμάτων στο μόρφωμα που λέγεται Prosperity Party] αποτέλεσε την αφετηρία. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας την ακύρωση των εκλογών του Σεπτεμβρίου το 2020 για το 2021 λόγω covid, ο αρχηγός του TPLF, Debretsion Gebremichael, διεξήγαγε τοπικές εκλογές, χωρίς να έχει καμία νομιμοποίηση, οι οποίες και θεωρήθηκαν άκυρες από τη νόμιμη κυβέρνηση. Η νόμιμη αυτή κυβέρνηση, στη συνέχεια, σε συνεργασία με δυνάμεις της γειτονικής Ερυθραίας, κινήθηκε ενάντια στο TPLF και από τις αρχές Νοεμβρίου του 2020 οι συγκρούσεις ήταν πλέον γεγονός. Εστιάζοντας στην ταχύτητα των εξελίξεων μέχρι στιγμής ξεχωρίζουν έντονα οι ωμότητες εις βάρος του άμαχου πληθυσμού.
Σημαντικότερος λίθος στην αίσθηση πως πρόκειται για μαζική εξόντωση πληθυσμού δεν είναι άλλος από τη δολοφονία 10.000 κατοίκων από τον Νοέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020 από τον αναγνωρισμένο στρατό της Αιθιοπίας σε περιοχές ελεγχόμενες από το TPLF. Επίσης, υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες πως οι βιασμοί γυναικών και κοριτσιών κάθε ηλικίας ήταν καθημερινό φαινόμενο. Από τον Νοέμβριο του 2021, η οργάνωση Genocide Watch θεώρησε πως η γενοκτονία έχει πλέον φτάσει στο ένατο από τα δέκα στάδια που αναγνωρίζονται από την επιστήμη ως στάδια εξέλιξης του φαινομένου της γενοκτονίας. Τα στάδια αυτά έχουν καταγραφεί από τον νομικό ερευνητή των γενοκτονιών και ιδρυτή της οργάνωσης Genocide Watch, Dr. Gregory Stanton και χρησιμοποιούνται ως εργαλείο αποτίμησης του φαινομένου. Μετά το όγδοο στάδιο, που εμπεριέχει τις διώξεις, ακολουθεί το ένατο στάδιο, που είναι αυτό του αφανισμού, οπότε πλέον η κατάσταση θεωρείται ως μη αναστρέψιμη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δημιουργός του INSTITUTE FOR PEACE AND SECURITY STUDIES, Mulugeta Gebrehiwot, χαρακτήρισε τη διαδικασία ως genocide by degree, αφού η εξόντωση του πληθυσμού γινόταν χωρίς διακρίσεις ή συγκεκριμένους στόχους.
Συμπερασματικά, παρατηρούμε αρκετές διαφορές στις δύο συγκρούσεις. Η περίπτωση της Ρουάντα πρόκειται για εκ προμελέτης σφαγή με ξεκάθαρη εθνική στήριξη σε αυτήν. Αντίθετα, στην περίπτωση της Αιθιοπίας παρατηρούμε προσπάθεια να παρουσιαστεί ως αναγκαίο κακό για να εδραιωθεί ως κουλτούρα διακυβέρνησης της χώρας, η αποδοχή της εναλλαγής των κυβερνώντων, αφού οι σφαγές δεν έχουν κλονίσει τη δυναμική του πρωθυπουργού. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται πως δεν προβλέπεται σύντομα τέλος σε αυτόν ή άλλου τέτοιου είδους εμφυλίους ανά πάσα στιγμή στην Αφρικανική Ήπειρο με τον κύκλο να κλείνει με τη δημιουργία ενός ειδικού οργάνου του ΟΗΕ για να συλλάβει τους υπαίτιους ξεκινώντας τον αγώνα για επιστροφή σε ειρηνικούς κοινωνικούς ρυθμούς.
ΠΗΓΕΣ:
- Rwanda genocide: 100 days of slaughter, BBC News, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-26875506
- Tali Nates, Remembering the genocide against the Tutsi in Rwanda 27 years later, Africa Renewal, Απρίλιος 7, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/africarenewal/magazine/april-2021/remembering-genocide-against-tutsi-rwanda-27-years-later
- Rwanda – Moving forward, Encyclopedia Britannica, Απρίλιος 4, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/place/Rwanda/Moving-forward
- The Rwanda Genocide, United States Holocaust Memorial Museum Washington DC, Απρίλιος 5, 2021. Διαθέσιμο σε: https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-rwanda-genocide
- The 1994 Rwandan Genocide, E-International Relations, Απρίλιος 14, 2014. Διαθέσιμο σε: https://www.e-ir.info/2014/04/14/the-1994-rwandan-genocide/
- Ethiopia’s civil war: Five reasons why history won’t repeat itself, The Conversation, Νοέμβριος 21, 2021. Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/ethiopias-civil-war-five-reasons-why-history-wont-repeat-itself-172158
- Group Warns UN Over Imminent Genocide In Ethiopia – The Gavel, The Gavel, Νοέμβριος 26, 2021. Διαθέσιμο σε: https://thegavel.com.ng/group-warns-un-over-imminent-genocide-in-ethiopia/
- Gregory H. Stanton, The ten stages of genocide, Genocide Watch, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.genocidewatch.com/tenstages