γράφει ο Δημήτρης Κανδηλάπτης
Πρόλογος
Το 1992 στην Συνθήκη του Μάαστριχτ, πολλές καινοτομίες και νέες μεταρρυθμίσεις έλαβαν χώρα και άλλαξαν το μέλλον και την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Εκτός από τις ήδη ευρέως γνωστές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν μετά την Συνθήκη του Μάαστριχτ, όπως η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και η απόφαση για νομισματική και οικονομική ένωση, εισάχθηκε για πρώτη φορά η έννοια της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Εκ τότε, η συζήτηση έχει επικεντρωθεί στην περεταίρω ανάπτυξη, αλλά και στα όρια που έχει αυτός ο ορισμός.
Ανάλυση της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας
Παρά το γεγονός, ότι η δημιουργία του συγκεκριμένου ορισμού προέβλεπε μόνο στην ενίσχυση των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών, δημιουργεί ένα παράδοξο, τον περαιτέρω διαχωρισμό ανάμεσα σε πολίτες. Πιο συγκεκριμένα η έννοια αυτή διαχωρίζει τους πολίτες της ΕΕ, οι οποίοι και απολαμβάνουν τα δικαιώματα που αναφέρονται στις συνθήκες, από τους υπόλοιπους πολίτες, οι οποίοι δεν είναι πολιτογραφημένοι σε κάποιο κράτος μέλος και άρα δεν έχουν πρόσβαση στα δικαιώματα που προσφέρει η Ευρωπαϊκή ιθαγένεια.
Σύμφωνα με τον ορισμό τον Barnard (2016), η έννοια της Ευρωπαϊκής ιθαγένεια συνδέεται με τρία επιμέρους στοιχεία: α) δικαιώματα και υποχρεώσεις, β) ιδιότητα μέλους (Membership) και γ) Συμμετοχή.
Δικαιώματα και υποχρεώσεις:
Σύμφωνα με το Άρθρο 20(2) της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ, οποιοσδήποτε πολίτης είναι υπήκοος κάποιου κράτους μέλους της ΕΕ, έχει αυτόματα πρόσβαση στα σχετικά δικαιώματα. Τα δικαιώματα αυτά είναι: η ελεύθερη μετακίνηση μέσα στην ΕΕ, η συμμετοχή στις Ευρωπαϊκές και τοπικές εκλογές, η προσφυγή στους θεσμούς της ΕΕ και τέλος η προστασία από θεσμούς των κρατών μελών σε τρίτα κράτη.
Το Άρθρο 21(1) της της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ, γίνεται ακόμα πιο συγκεκριμένο όσον αφορά το πιο θεμελιώδες δικαιώματα του Ευρωπαίου πολίτη που είναι η ελεύθερη μετακίνηση. Πιο αναλυτικά, κάθε Ευρωπαίος πολίτης, μπορεί να φύγει από την χώρα του, να εισέλθει προσωρινά ή να μείνει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε κάποια άλλη, και να απολαμβάνει ίδια κοινωνικά δικαιώματα με τους υπηκόους αυτής της χώρας.
Επίσης το 2004, δημιουργήθηκε η Οδηγία για τα Δικαιώματα των Πολιτών, η οποία προσπάθησε να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα των Ευρωπαίων κατοίκων, που αφορούν την μετακίνηση και ελεύθερη διαμονή στην επικράτεια της ΕΕ.
Η καινοτομία της συγκεκριμένης οδηγίας έγκειται στο γεγονός ότι πλέον πρόσβαση σε αυτά τα δικαιώματα δεν έχουν μόνο οι πολίτες της ΕΕ, αλλά και οι οικογένειες τους, ακόμα και μέλη που δεν είναι κάτοικοι χώρας της ΕΕ. Σύμφωνα με την Van Eijken (2021), σε αυτό συνέβαλλαν καθοριστικά αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου όπως η υπόθεση Ruiz-Zambrano και Chavez-Vilchez.
Αναφορικά με τις υποχρεώσεις, αυτές δεν αναφέρονται κάπως συγκεκριμένα στην Συνθήκη, αλλά τα κράτη μέλη έχουν την δυνατότητα να αρνηθούν την είσοδο ή να απελάσουν κάποιον πολίτη για λόγους δημόσιας διοίκησης, ασφάλειας, υγείας και για ζητήματα εργασίας.
Ιδιότητα μέλους
Η Ευρωπαϊκή ιθαγένεια απονέμεται σε όποιον έχει ιθαγένεια κράτους μέλους, αλλά το κράτος μέλος ορίζει τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες αυτή μπορεί να χορηγηθεί σε κάποιον (Barnard, 2016).
Συμμετοχή
Τέλος, η πολιτική συμμετοχή είναι πολύ σημαντικά αναφορικά με την Ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Όπως ορίζει το άρθρο 10(3) της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή της ΕΕ και σύμφωνα με το άρθρο 10(2), αυτό γίνεται μέσω των Ευρωπαϊκών και εθνικών εκλογών, από τις οποίες ορίζονται οι εκπρόσωποι των πολιτών στο Συμβούλιο.
Το μέλλον της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας
Όπως και στους περισσότερους τομείς της ΕΕ, η περαιτέρω υπερεθνική πρόοδος διακόπτεται από την ισχυρότερη δικαιοδοσία των κρατών-μελών έναντι της Ένωσης. Το ίδιο πρόβλημα εφαρμόζεται και στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Τα κράτη μέλη, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, διατηρούν ελευθερία κινήσεων σχετικά με πολλές διατάξεις της νομολογίας. Με αυτόν τον τρόπο, τα εθνικά δικαιώματα των κρατών, επισκιάζουν σε πολλές περιπτώσεις τα Ευρωπαϊκά. Επιπρόσθετα, ο φόβος ότι η ενδεχόμενη ενίσχυση της υπερεθνικής ιθαγένειας θα οδηγήσει σε μείωση της εθνικής, έχει ως αποτέλεσμα την επιφυλακτικότατά πολλών στην έννοια της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας.
Στην σωστή πορεία για το μέλλον πάντως, βρίσκεται το τρίτο στοιχείο της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας, η συμμετοχή. Η ΕΕ προσπαθεί να δημιουργεί συνεχώς νέους τρόπους ενεργής, πολιτικής συμμετοχής των πολιτών στην καθημερινότητας της. Ένας από αυτούς τους νέους τρόπους είναι η Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών, η οποία παρουσιάστηκε στην Συμφωνία της Λισαβόνας το 2009 και θεωρείται ένας πολύ ριζοσπαστικός τρόπος πολιτικής συμμετοχής στην ΕΕ (Monaghan, 2012). Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προϋποθέτει τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πολίτες από εφτά κράτη μέλη. Σε περίπτωση συμπλήρωσης αυτού του αριθμού, τότε οι συγκεκριμένοι πολίτες της ΕΕ, μπορούν να προτείνουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια νομοθετική πρωτοβουλία.
Το μέλλον της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας εξαρτάται από την ικανότητα της ΕΕ να ξεπεράσει τις εθνικές διαφορές και να ενισχύσει την υπερεθνική ταυτότητα. Με σωστή πολιτική βούληση και δράση, η Ευρωπαϊκή ιθαγένεια μπορεί να γίνει καθοριστικός παράγοντας για την ενίσχυση της ενότητας και τη δημοκρατίας στην ΕΕ.
Επίλογος
Η Ευρωπαϊκή ιθαγένεια, ένα κεφάλαιο που άνοιξε το 1992 με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχει διαγράψει ένα σημαντικό κεφάλαιο στην πορεία της ΕΕ. Από την έννοια της Ευρωπαϊκής ιθαγένειας προκύπτει μια πολυπλοκότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που διαμορφώνουν το πρόσωπο του πολίτη της ΕΕ. Η παράλληλη ύπαρξη διακρίσεων μεταξύ πολιτών της ΕΕ και άλλων ατόμων αποδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω αναθεώρηση και ανάπτυξη της έννοιας.
Βιβλιογραφία:
Βιβλία:
Barnard, C. (2016). The Substantive Law of the EU. The four freedoms. Oxford, OUP: Chapter 10.
Επιστημονικά Άρθρα:
Monaghan, E. (2012) Assessing Participation and Democracy in the EU: The Case of the European Citizens’ Initiative, Perspectives on European Politics and Society, 13:3, 285-298, Διαθέσιμο σε: 10.1080/15705854.2012.702573
Van Eijken (2021). Connecting the Dots Backwards, What Did Ruiz Zambrano Mean for EU Citizenship and Fundamental Rights in EU Law? European Journal of Migration and Law.
Πρωτογενείς Πηγές:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2012). Ενοποιημένη Απόδοση της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012E/TXT
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2012). Ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT
Πηγή εικόνας: https://itamcap.com/blog/must-know-benefits-of-becoming-an-eu-citizen/