Γράφει η Φωτεινή Κακαβιά-Μπεληγιάννη
Παρόλο που οι ΗΠΑ δεσμεύονται από δημοκρατικές αρχές και νόμους και εντάσσονται στον δυτικό «πολιτισμένο» κόσμο, το όνομα τους έχει συνδεθεί με υποθέσεις βασανιστηρίων και απάνθρωπης μεταχείρισης. Πέρα από το Γκουαντάναμο που αποτελεί τη γνωστότερη υπόθεση βασανιστηρίων, παρόμοια περιστατικά κακομεταχείρισης κρατουμένων έχουν σημειωθεί και στη φυλακή Abu Ghraib του Ιράκ.
Οι ΗΠΑ έχουν επικυρώσει τις συμβάσεις που αφορούν την προστασία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδιαίτερα την απαγόρευση των βασανιστηρίων. Συγκεκριμένα, δεσμεύονται τόσο από τη Σύμβαση των ΗΕ κατά των Βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης όσο και από το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.
Η
Σύμβαση
των ΗΕ κατά των Βασανιστηρίων και άλλων
τρόπωνσκληρής,
απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης
ή τιμωρίας υιοθετήθηκε
στις
10
Δεκεμβρίου 1984.
Στη
σύμβαση αυτή, ο όρος βασανιστήρια
σημαίνει
«κάθε
πράξη με την οποία, σωματικός ή ψυχικός
πόνος ή έντονη οδύνη επιβάλλονται
με
πρόθεση σ’ ένα πρόσωπο». Η σύμβαση αυτή
σημειώνει ότι κάθε κράτος που την
επικυρώνει οφείλει
να
λάβει αποτελεσματικά νομοθετικά,
διοικητικά και δικαστικά μέτρα
προκειμένου
να
αποτρέψει κάθε πράξη βασανισμού εντός
την επικράτειάς του καθώς και ότι
οφείλει
να ορίσει τα βασανιστήρια ως ποινικές
πράξεις που θα τιμωρούνται ανάλογα
με
τη σοβαρότητά τους.
Εκτός
αυτού, το κράτος υποχρεούται
να
ελέγχει τακτικά τις συνθήκες διαβίωσης
των ατόμων υπό φυλάκιση, προσωρινή
κράτηση
ή ανάκριση.
Επιπλέον, η απαγόρευση των βασανιστηρίων εξασφαλίζεται και από άλλες συμβάσεις. Ειδικότερα, το άρθρο 7 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) ορίζει: “Κανείς δεν πρέπει να υποστεί βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση και τιμωρία.” Περαιτέρω δικαιώματα των κρατουμένων είναι εγγυημένα στο άρθρο 9 του ICCPR σύμφωνα με το οποίο κανείς δεν πρέπει να υποβληθεί σε αυθαίρετη κράτηση (παράγραφος 1). Επιπλέον, κάθε κρατούμενος πρέπει να έχει πρόσβαση σε δικαστήριο αρμόδιο να αποφανθεί σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησής του και να διατάξει την απελευθέρωσή του εάν η κράτηση είναι παράνομη (παράγραφος 4).
Παράλληλα, η απαγόρευση των βασανιστηρίων, ιδίως στα άτομα που βρίσκονται υπό κράτηση σε περίοδο πολέμου( αιχμάλωτοι πολέμου), διασφαλίζεται και από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1949. Μετά την εισβολή των ΗΠΑ τον Μάρτιο του 2003 στο Ιράκ, η χώρα βρισκόταν σε κατάσταση διεθνούς ένοπλης σύρραξης. Συνεπώς, οι άνθρωποι που στερούνταν την ελευθερία τους από τις δυνάμεις κατοχής, προστατεύονταν από την Σύμβαση της Γενεύης. Ωστόσο, με την αλλαγή της εξουσίας τον Ιούνιο του 2004 η νομική κατάσταση άλλαξε, εφόσον το Ιράκ βρισκόταν πλέον σε κατάσταση μη διεθνούς ένοπλης σύρραξης. Επομένως, η Σύμβαση της Γενεύης δεν εφαρμοζόταν πλέον πλήρως στα άτομα που βρίσκονταν υπό κράτηση.
Παρά τη δέσμευση των ΗΠΑ από τις προαναφερθείσες συμβάσεις, μετά την 11η Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Bush υποστήριζε ότι η νίκη στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας απαιτούσε σε ορισμένες περιπτώσεις την παράκαμψη των διεθνών νόμων. Όπως διακήρυττε το Πεντάγωνο, η προστασία της εθνικής ασφάλειας ήταν πιο σημαντική από τους νόμους που απαγόρευαν τα βασανιστήρια.
Με το πρόσχημα της εθνικής ασφάλειας και της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας οι ΗΠΑ προχώρησαν σε πολυάριθμες παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Ιράκ και ειδικότερα στις φυλακές Abu Ghraib. To Abu Ghraib, είκοσι μίλια δυτικά της Βαγδάτης, αποτέλεσε επί Saddam Hussein μια από τις πιο διαβόητες φυλακές παγκοσμίως. Μετά την κατάρρευση του καθεστώτος, το τεράστιο αυτό σύμπλεγμα φυλακών ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε στρατιωτική φυλακή των ΗΠΑ.
Η δημοσίευση φωτογραφιών από το εσωτερικό της φυλακής όπου απεικονίζουν αμερικανούς στρατιώτες να εξευτελίζουν και να κακομεταχειρίζονται ιρακινούς, κυρίως, φυλακισμένους έκαναν τον γύρω του κόσμου και προκάλεσαν κύμα συμπαράστασης προς τους φυλακισμένους και οργής προς τις στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ.
Μετά από έρευνες της Διεθνούς Αμνηστίας και του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην εν λόγω φυλακή διαπιστώθηκαν πολυάριθμα περιστατικά βασανιστηρίων, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης από τις ΗΠΑ.
Ειδικότερα, τα ηλεκτροσόκ και οι ξυλοδαρμοί με πλαστικά καλώδια αποτέλεσαν τις πιο συνηθισμένες μεθόδους βασανισμού. Άλλες μέθοδοι βασανισμού περιλάμβαναν το σβήσιμο αναμένων τσιγάρων στο πρόσωπο κρατουμένων, το πολύωρο δέσιμο τους με χειροπέδες, τη στέρηση τροφής, νερού και ύπνου, την απειλή με οπλισμένο πιστόλι, την απειλή βιασμού και την απειλή επίθεσής τους από σκύλους.
Επιπλέον, αρκετοί κρατούμενοι κατήγγειλαν ότι εξαναγκάζονταν να βιντεοσκοπούνται γυμνοί ή ενώ αυνανίζονται ή φορώντας γυναικεία εσώρουχα. Αναγκάζονταν να μένουν στον ήλιο φορώντας κουκούλες στο κεφάλι τους για πολλές ώρες είτε να μένουν για μέρες σε σκοτεινά κελιά. Εξίσου συχνό και εξευτελιστικό περιστατικό ήταν η τοποθέτηση αλυσίδων στο λαιμό γυμνών κρατουμένων και η βιντεοσκόπηση τους καθώς και η έκθεσή τους σε συνθήκες ακραίας ζέστης και κρύου. Παράλληλα, πολλοί κρατούμενοι παρά τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις, αναγκάζονταν να τρώνε χοιρινό και να πίνουν αλκοόλ.
Η παραβίαση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, ωστόσο, δεν περιλάμβανε μόνο βασανιστήρια. Ορισμένοι κρατούμενοι παρέμειναν στην φυλακή για περισσότερα από δύο έτη χωρίς επαρκείς κατηγορίες και άλλοι απελευθερώθηκαν έπειτα από μήνες κράτησης χωρίς καμία αποζημίωση ή απολογία. Η πλειοψηφία των κρατουμένων δεν είχαν πρόσβαση στον έξω κόσμο, στις οικογένειες τους και σε νομικές συμβουλές. Μάλιστα, συγγενείς των κρατουμένων κατήγγειλαν στην Διεθνή Αμνηστία ότι για μήνες δεν γνώριζαν που βρίσκονταν οι οικείοι τους. Επιπλέον, οι έλεγχοι των συνθηκών κράτησης από διεθνείς οργανισμούς ήταν εξαιρετικά περιορισμένοι λόγω εμποδίων που έθεταν οι δυνάμεις των ΗΠΑ προφασιζόμενοι λόγους ασφαλείας. Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις ότι ιρακινοί κρατούμενοι μεταφέρθηκαν κρυφά εκτός της χώρας για ανακρίσεις από την CIA.
Συμπερασματικά, οι ΗΠΑ όχι μόνο παραβίασαν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα αλλά επανειλημμένα είτε δεν αποδέχονταν τις κατηγορίες είτε προσπαθούσαν να τις συγκαλύψουν. Ειδικότερα, πριν τη δημοσίευση των φωτογραφιών από τις φυλακές Abu Ghraib, η κυβέρνηση Bush δεν αποδεχόταν τις καταγγελίες για βασανιστήρια. Αλλά ακόμα και μετά τη δημοσίευση τους, η κυβέρνηση προσπάθησε να παρουσιάσει τις παραβιάσεις στο Ιράκ ως μεμονωμένες περιπτώσεις , ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς ορισμένων ατόμων που δρούσαν παρά τις εντολές των ανωτέρων.
Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι ακόμη σαφές ποιες τεχνικές κακομεταχείρισης ή βασανιστηρίων εγκρίθηκαν επίσημα και σε ποια επίπεδα της αμερικανικής κυβέρνησης ή αν ενθαρρύνθηκαν ανεπίσημα. Αυτό που είναι αδιαμφισβήτητο , πάντως, είναι ότι η γνωστοποίηση της κακομεταχείρισης και του εξευτελισμού των ιρακινών κρατουμένων κατέστρεψε τις προσπάθειες των ΗΠΑ για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου υποστήριξης του πολέμου κατά της τρομοκρατίας.
Βιβλιογραφία
- Seymour M. Hersh, Torture at Abu Ghraib, The New Yorker, April 30, 2004. Διαθέσιμο σε: https://www.newyorker.com/magazine/2004/05/10/torture-at-abu-ghraib
- Rebecca Leung, Abuse at Abu Ghraib, CBS News, May 05, 2004. Διαθέσιμο σε: https://www.cbsnews.com/news/abuse-at-abu-ghraib/
- Pierre Tristam, Complete Guide to the Abu Ghraib Photos and Torture Scandal, ThoughtCo., October 20, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.thoughtco.com/complete-guide-abu-ghra
- Iraq: Beyond Abu Ghraib: Detention and Torture in Iraq, Amnesty International, March 6, 2006. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/documents/MDE14/001/2006/en/
- The road to Abu Ghraib, Human Rights Watch, June 8, 2004. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/report/2004/06/08/road-abu-gh