Γράφει ο Παναγιώτης Δαμαλίτης
Η πανδημία που πλήττει τον πλανήτη προκαλεί οικονομικά προβλήματα που ουδέποτε οι ηγεσίες των χωρών ανέμεναν. Η Ε.Ε. δεν αποτέλεσε εξαίρεση και κάθε χώρα μετρά χιλιάδες νεκρών από τον SARS-CoV-2. Για να ανακοπεί η εκθετική αύξηση των νέων μολύνσεων από τον ιό, οι χώρες αποφάσισαν την εφαρμογή περιορισμών στις μετακινήσεις των πολιτών, άλλοτε καθολικές και άλλοτε λιγότερο αυστηρές. Επίσης, χώροι υγειονομικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα συγχρωτισμού, αναγκάστηκαν να κλείσουν, παύοντας τις λειτουργίες τους. Ωστόσο, η επιλογή του μέτρου της καθολικής απαγόρευσης (επικρ. Lockdown), που ορθά επιβλήθηκε και επιβάλλεται, έχει μεταξύ άλλων σοβαρών συνεπειών και την επιβράδυνση της οικονομίας και επακόλουθα την εμφάνιση ύφεσης τόσο παγκοσμίως όσο και πανευρωπαϊκώς.
Την περίοδο επιβολής περιοριστικών μέτρων, η οικονομία της Ε.Ε. συρρικνώθηκε σημαντικά. Παρότι η ανάπτυξη ήταν αναιμική από το τέλος του 2019 (1% το τελευταίο τρίμηνο), κανείς δεν περίμενε τα επίπεδα ύφεσης που επιφύλασσε η έλευση του κορωνοϊού. Χαρακτηριστικά, για την Ευρωπαϊκή οικονομία, το πρώτο τρίμηνο του 2020 η μείωση του ΑΕΠ, σε σχέση με το 2019, άγγιξε το 3,2%, ενώ το δεύτερο τρίμηνο το 14,7%. Στο τρίτο τρίμηνο του 2020 υπήρξε ανάκαμψη της τάξης του 12,5%, όμως σε σχέση με το 2019, εξακολουθούσε να είναι μειωμένο κατά 4,3%. Ήδη από τις αρχές του 2020, είχε καταστεί σαφές πως θα χρειαζόταν ένα γενναίο πρόγραμμα στήριξης για την μετά-COVID-19 εποχή, ώστε να καταπολεμηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις του.
Οι αρχικές επαφές και συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Απρίλιο του 2020, ήταν αντικρουόμενες. Οι χώρες του Νότου με προεξέχουσες τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, ζητούσαν, επιτακτικά, τη δημιουργία ενός Ταμείου αρμόδιου για την έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων, τα οποία θα απευθύνονταν αποκλειστικά για την καταπολέμηση των αρνητικών συνεπειών του κορωνοϊού. Η Γαλλία τόνισε πως πρόκειται για ένα γεγονός που προσιδιάζει σε «μεταπολεμική οικονομική κατάσταση», ενώ η Ιταλία ακολουθώντας σκληρή γραμμή έθεσε ακόμη και ζήτημα παραμονής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την άλλη πλευρά, οι χώρες του, οικονομικά εύρωστου, βορρά, δεν επιθυμούσαν ούτε σαν ενδεχόμενο να εισέλθουν σε συζητήσεις, οι οποίες ουσιαστικά αφορούσαν την έκδοση κοινού χρέους από την Ένωση. Αντιθέτως, επιθυμούσαν το δανεισμό των αδύναμων χωρών. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η γεφύρωση των διαφορών φαινόταν αδύνατη.
Ωστόσο, μετά από πολύμηνες διαβουλεύσεις και αμοιβαίες υποχωρήσεις επετεύχθη συμφωνία, μεταξύ των κρατών – μελών, στη Σύνοδο Κορυφής, στις 17 – 21 Ιουλίου. Στις 9 Οκτωβρίου οι πρεσβευτές των κρατών μελών επικύρωσαν, μετά και τη συμφωνία των υπουργών οικονομίας και οικονομικών της Ε.Ε., το πακέτο που αφορά την καταπολέμηση των επιπτώσεων της ασθένειας Covid – 19. Το εργαλείο που θα χρησιμοποιηθεί ονομάζεται Next Generation EU (NGEU), ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ. Στο επίκεντρό του βρίσκονται όλα τα χρηματοοικονομικά μέσα δράσης κατά του κορωνοϊού.
Επίκεντρο του ανωτέρω, αποτελεί το πρόγραμμα Διευκόλυνσης για Ανάκαμψη και Ανθεκτικότητα (Recovery and Resilience Facility), το οποίο ανέρχεται σε 672,5 δισεκατομμύρια ευρώ (τιμές του 2018). Εξ αυτών, τα 360 δις ευρώ θα είναι δάνεια, διαθέσιμα για τα μέλη έως το τέλος του 2023, ύψους μέχρι 6,8% του ΑΕθνΠ τους. Τα υπόλοιπα 312,5 δις ευρώ θα είναι επιδοτήσεις, των οποίων το 70% θα διατεθεί στα μέλη τη διετία 2021-22 και το 30% μέχρι το τέλος του 2023. Για τη διανομή των επιδοτήσεων για τα έτη 2021 – 2022, θα ληφθούν υπ’ όψιν: η μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ, ο πληθυσμός και τα ποσοστά ανεργίας της τελευταίας πενταετίας. Για το έτος του 2023, θα εξεταστούν ο πληθυσμός, η μείωση του πραγματικού ΑΕγχΠ το 2020 και η συνολική μείωση του πραγματικού ΑΕγχΠ την περίοδο 2020 – 2021.
Για να λάβουν, όμως, οι χώρες τα παραπάνω χρηματικά ποσά μεσολαβεί μια συγκεκριμένη διαδικασία. Στις 15 Οκτωβρίου ξεκίνησε η υποβολή προσχεδίων των πλάνων , του προαναφερθέντος προγράμματος, με καταληκτική ημερομηνία τις 30 Απριλίου του 2021 για τα τελικά σχέδια. Επιπλέον, τα προσχέδια θα περάσουν από συζήτηση από την Επιτροπή και τα τελικά σχέδια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ε.Ε.. Δυστυχώς, βλέπουμε εκ νέου πως για ένα τόσο κατεπείγον ζήτημα λαμβάνει τόπο η γνωστή γραφειοκρατία της Ένωσης, ενώ οι χώρες μπορούν να λάβουν μόνο το 10% που ενέκρινε το Συμβούλιο, ως προχρηματοδότηση. Τέλος, οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και μέτρα, στα πλαίσια του σχεδίου, θα πρέπει να έχουν περατωθεί μέχρι το 2026 και οι χώρες θα περνούν από ετήσιους ελέγχους.
Η επιτυχία του προγράμματος θα αποτελέσει ορόσημο για την Ε.Ε.. Το Next Generation EU έχει θέσει ως στόχους του την πράσινη μετάβαση της Ένωσης, καθώς τουλάχιστον το 37% των χρημάτων θα απευθύνεται στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Επίσης, κατ΄ ελάχιστον το 20% των πόρων θα διατεθεί για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παράλληλα μέσα στους στόχους περιλαμβάνονται δημιουργία ανάπτυξης και θέσεων εργασίας, κοινωνικής ανθεκτικότητας κτλ.
Παρόλα τα θετικά, σοβαρό προβληματισμό εγείρει το μέγεθος του ποσού που τελικώς ενέκρινε το Συμβούλιο της Ευρώπης και αν αυτό αρκεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ, που διαχρονικά λειτουργούν και ως μοντέλο για την Ε.Ε.. Με πληθυσμό περί τα 331 εκατομμύρια (2020), ΑΕγχΠ περίπου 21 τρις δολάρια (2020), παρείχαν τον περασμένο Απρίλιο 2 τρις δολάρια ως βοήθημα για την καταπολέμηση της ύφεσης του κορωνοϊού. Από την άλλη πλευρά η Ε.Ε. με πληθυσμό 448 εκατομμύρια (2020) και ΑΕγχΠ περί τα 15,5 τρις δολάρια (2019, World Bank) προσφέρει 750 δις για στήριξη. Όμως το μικρότερο ΑΕγχΠ της Ένωσης, αλλά και το γεγονός πως δεν είναι μία χώρα, όπως οι ΗΠΑ, αλλά ένωση χωρών με διαφορετικές πολιτικές και οπτικές, δικαιολογεί τη διαφορά αυτή σε κάποιο βαθμό.
Αν το εγχείρημα επιτύχει, η Ένωση θα έχει μετασχηματιστεί όχι μόνο οικονομικά, αλλά και ηθικά. Θα έχει αποδείξει σε όλους τους επικριτές της το αρχαίο ρητό «ισχύς εν τη ενώσει» και θα έχει ένα επίτευγμα για το οποίο μπορεί να είναι περήφανη. Παράλληλα, μέσα από αυτή την «πολεμική» κατάσταση που μας επέβαλε η πανδημία του SARS-CoV-2 αναδεικνύεται μία τεράστια ευκαιρία: το Ταμείο Ανάκαμψης και άλλες τυχόν επιπρόσθετες συλλογικές δράσεις που μπορεί να αναλάβουν τα κράτη – μέλη, να συμβάλουν στη δημιουργία της πολυπόθητης Ευρωπαϊκής ταυτότητας και συνείδησης. Μόνο έτσι μπορεί να σταθεί σε στέρεα θεμέλια το Ευρωπαϊκό Οικοδόμημα.
Όμως, αν τα παραπάνω αποτύχουν, τότε η Ένωση οδηγείται σε αδιέξοδο. Οι επικριτές της θα αποδειχθούν σωστοί και το μέλλον της θα είναι αβέβαιο. Ήδη οι μεγάλες διαφωνίες στους κόλπους της, εκτός των άλλων και για τον τρόπο δράσης απέναντι στις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας, φανέρωσαν την έλλειψη σύμπνοιας και αλληλοκατανόησης. Μπορούμε, λοιπόν, με αυτόν τον τρόπο να παρατηρήσουμε πόσο εύκολα μία ευκαιρία αν δεν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να μετατραπεί σε απειλή.
ΠΗΓΕΣ
1) GDP main aggregates and employment estimates for the third quarter of 2020, Eurostat, 8/12/2020, Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/10662330/2-08122020-AP-EN.pdf/1795cf84-4c30-9bae-33b0-b8a1755925c4?t=1607417466000
2) Κοροναϊός : Κοινό ταμείο που θα εκδίδει κορονο-ομόλογα θέλει η Γαλλία, Τα Νεα, 2/4/2020, Διαθέσιμο σε: https://www.tanea.gr/2020/04/02/economy/koronaios-koino-tameio-pou-tha-ekdidei-korono-omologa-thelei-i-gallia/
3) Θα αποτελέσουν τα κορονο-ομόλογα αφορμή για τη διάσπαση της Ευρωζώνης;, Capital.gr, 2/4/2020, Διαθέσιμο σε:https://www.capital.gr/me-apopsi/3442721/tha-apotelesoun-ta-korono-omologa-aformi-gia-ti-diaspasi-tis-eurozonis
4) Ταμείο Ανάκαμψης: Μία «ιστορική συμφωνία» που πέρασε διά πυρός και σιδήρου, Η Ναυτεμπορική, 21/7/202, Διαθέσιμο σε:https://m.naftemporiki.gr/story/1621021/tameio-anakampsis-mia-istoriki-sumfonia-pou-perase-dia-puros-kai-sidirou
5) COVID-19: Council agrees its position on the Recovery and Resilience Facility, Council of the EU, 9/10/2020, Διαθέσιμο σε:https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/10/09/covid-19-council-agrees-its-position-on-the-recovery-and-resilience-facility/
6) Infographic – Recovery and Resilience Facility: the Council’s position, Council of the EU, Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/infographics/20201006-recovery-resilience-rrf/
7) A recovery plan for Europe, Council of the EU, Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-recovery-plan/#
8) U.S. and World Population Clock, United States Census Bureau, Διαθέσιμο σε: https://www.census.gov/popclock/
9) Gross Domestic Product, Third Quarter 2020 (Second Estimate); Corporate Profits, Third Quarter 2020 (Preliminary Estimate), Bureau of Economic Analysis, 25/11/2020, Διαθέσιμο σε: https://www.bea.gov/news/2020/gross-domestic-product-3rd-quarter-2020-second-estimate-corporate-profits-3rd-quarter
10) Trump signs historic $2 trillion stimulus after Congress passes it Friday, CNN, 27/3/2020, Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2020/03/27/politics/coronavirus-stimulus-house-vote/index.html
11) First population estimates, Eurostat, 10/8/2020, Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/11081093/3-10072020-AP-EN.pdf/d2f799bf-4412-05cc-a357-7b49b93615f1
12) World Bank national accounts data, and OECD National Accounts data files, The World Bank, Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=EU