Γράφει η Όλγα Αντωνιάδου
Σε περιφερειακό επίπεδο, η ΕΕ έχει ως στόχο την προώθηση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Η νομοθεσία και η νομολογία των Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων έπαιξαν και συνεχίζουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση και την εφαρμογή αυτής της αρχής στον ενιαίο χώρο της ΕΕ.
Αρχικά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των πολιτικών για τις ίσες ευκαιρίες, ιδιαίτερα μέσω της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων. Επιπλέον, θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως η Διυπηρεσιακή Ομάδα για την Ισότητα των Φύλων και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, επιτελούν σημαντικό έργο για την εξασφάλιση και τον έλεγχο εφαρμογής της ισότητας των φύλων, καθώς επίσης και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει επιδείξει εξελικτική πορεία, ιδίως στον τομέα που ασχολείται με τις περιπτώσεις της βίας κατά των γυναικών.
Σημαντική, δε, είναι και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που υπεγράφη το 1953, μια διεθνής συνθήκη μεταξύ των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης και της ίδιας της ΕΕ, η οποία αποτελεί αυτόνομο συμβαλλόμενο μέρος της ΕΣΔΑ. Πρωταρχική ευθύνη των κρατών είναι να διασφαλιστεί η ενσωμάτωση της νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, τα κράτη υποχρεώνονται να παρέχουν στην εθνική τους έννομη τάξη τα κατάλληλα και πιο πρόσφορα ένδικα μέσα σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων που θεμελιώνονται στο κείμενο της Σύμβασης. Συγκεκριμένα, η ατομική προσφυγή ενός θύματος στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι δυνατή μετά την εξάντληση όλων των εθνικών ενδίκων μέσων. Το Δικαστήριο μεριμνά ώστε τα συμβαλλόμενα μέρη να συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την Σύμβαση.
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την ευαισθητοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Η ΕΣΔΑ αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στην διάθεση του διεθνούς δικαίου μέσω του οποίου ένα άτομο μπορεί να προσφεύγει σε ένα διακρατικό δικαιοδοτικό όργανο όπως το ΕΔΔΑ για την προστασία των δικαιωμάτων του. Αυτό αποτελεί ένα αυθεντικά επαναστατικό μέτρο στη μεταπολεμική διεθνή κοινωνία, πρόκληση για μια επαναδιαπραγμάτευση, κάτω από τις νέες πολιτικοκοινωνικές πραγματικότητες, της θέσεως του ατόμου ως υποκειμένου του διεθνούς δικαίου. Ειδικότερα, με το Άρθρο 14 της Σύμβασης διασφαλίζεται η απόλαυση των δικαιωμάτων και ελευθεριών χωρίς διακρίσεις, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, γλώσσας, θρησκείας και άλλων. Επίσης, τονίζεται και η ιδιαίτερη σημασία της ΕΣΔΑ ως προς την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως αναφέρεται και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, «η βία κατά των γυναικών δεν είναι απλώς μια πράξη βίας, αλλά μια πράξη βίας που παραμένει λόγω της διαρκούς ανισότητας μεταξύ των φύλων». Η ΕΣΔΑ έχει κατοχυρώσει ορισμένα δικαιώματα που θεωρούνται εξαιρετικά σημαντικά και θεμελιώδη για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, τα οποία περιλαμβάνονται στο άρθρο 2 (Δικαίωμα στη ζωή), άρθρο 3 (Απαγόρευση των βασανιστηρίων), άρθρο 4 (Απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας), άρθρο 12 (Δικαίωμα στο γάμο) και άρθρο 13(Δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής).
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η πορεία του ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) και της νομολογίας που έχει κατοχυρώσει μέσω διαφόρων υποθέσεων που καταδεικνύουν την συστηματική παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών. Συγκεκριμένα, η υπόθεση B.S. κατά Ισπανίας (υπ’ αριθμόν 47159/08), η υπόθεση izci κατά Τουρκίας και η υπόθεση M.C. κατά Βουλγαρίας (υπ’ αριθμόν 39272/98) είναι μερικές από τις πλείστες υποθέσεις με τις οποίες το ΕΔΔΑ έχει διαπιστώσει την παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση εξευτελιστικής μεταχείρισης), καθώς και ότι η εθνική νομοθεσία των συγκεκριμένων κρατών ήταν ελλιπής όσον αφορά την μεταχείριση και την προστασία των γυναικών. Τέλος, στην υπόθεση Bălșan κατά Ρουμανίας (υπ’ αριθμόν 49645/09), το ΕΔΔΑ τόνισε την αδυναμία των αρχών να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών, κρίνοντας ότι υπήρξε παραβίαση των άρθρων 3 και 14 της ΕΣΔΑ.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ΟΗΕ αγωνίζεται για την επίτευξη της ισότητας των φύλων, δημιουργώντας και θέτοντας ως βάση τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (2000) και τους 17 Στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης (2015). Για την παγκόσμια ειρήνη και ανάπτυξη θέτει ως σημαντικό παράγοντα την ισότητα των δύο φύλων. Ειδικότερα, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το 2010, δημιουργεί την Μονάδα των Ηνωμένων Εθνών για την Ισότητα των Φύλων και την ενδυνάμωση των Γυναικών (UN Women), με στόχο την επίτευξη της κάλυψης των αναγκών των γυναικών και των κοριτσιών σε όλο τον κόσμο.
Όσον αφορά στο φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών, το 2015, η Επιτροπή Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων (FEMM), δημιούργησε μια ειδική ομάδα όσον αφορά την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μετά από διάφορες δημόσιες συνεδριάσεις πάνω στο θέμα, το 2015 και το 2016 της Επιτροπής FEMM, κατέστη αναγκαία η επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από όλα τα κράτη μέλη, αλλά και από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εν λόγω Σύμβαση αποτελεί ένα ευρέως διαδεδομένο κείμενο, το οποίο δεσμεύει νομικά τα κράτη που το έχουν επικυρώσει. Η σημασία του είναι τεράστια, καθώς θέτει ένα κοινό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο πρέπει να τηρούν όσα κράτη την έχουν επικυρώσει, γεγονός που περιορίζει τη διαφορετική εφαρμογή του νόμου που έχει το κάθε κράτος πάνω στο θέμα της βίας. Τελικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση επικύρωσε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης το 2017, ύστερα από πιέσεις που δέχτηκε από την FEMM.
Επιπροσθέτως, ο ρόλος του Συμβουλίου της Ευρώπης στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών μπορεί να ερμηνευθεί με την Σύμβαση του Συμβουλίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Όπως ρητά αναφέρεται στο πρώτο κεφάλαιο της Σύμβασης, διαμορφώνεται ένα ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των γυναικών και των κοριτσιών από όλες τις μορφές βίας και για την πρόληψη, τη δίωξη και την εξάλειψη της βίας εναντίον τους, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας. Επιπλέον, η Σύμβαση καθιερώνει ειδικό μηχανισμό παρακολούθησης προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεών της από τα Συμβαλλόμενα Μέρη. Τέλος, το άρθρο 3 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας αναφέρει ότι η βία κατά των γυναικών θεωρείται βία η οποία ασκείται σε μια γυναίκα ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι είναι γυναίκα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ΟΗΕ για την παροχή ειδικής νομικής προστασίας κατά της βίας των γυναικών προχώρησε στην υπογραφή και υιοθέτηση διεθνών πράξεων και ειδικότερα της «Σύμβασης για την Καταστολή και Εξάλειψη της Σωματεμπορίας και της Εκμετάλλευσης της Πορνείας Άλλων» (1949) και της «Σύμβασης για Συναίνεση σε Γάμο, ελάχιστη ηλικία για γάμο και εγγραφή γάμων» (1962). Επίσης, στη Διακήρυξη της Βιέννης και στο Πρόγραμμα Δράσης που υιοθετήθηκαν από την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στη Βιέννη το 1992 συμπεριελήφθη κεφάλαιο με το οποίο αναγνωρίζονται τα δικαιώματα των γυναικών, καθώς και το γεγονός ότι η παραβίασή τους συνιστά παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παράλληλα, σε επίπεδο διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, παρέχεται νομική προστασία κατά της βίας των γυναικών από το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και την Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης κατά τη διάρκεια των ενόπλων συρράξεων.
Εν κατακλείδι, η θέση της γυναίκας έχει αλλάξει προς μια καλύτερη κατεύθυνση στην πάροδο των χρόνων. Αυτό διαφαίνεται από το πως αντιλαμβάνονταν οι άνδρες την φύση της γυναίκας στο παρελθόν και πως στο παρόν. Σήμερα, οι γυναίκες, με τους διαρκείς αγώνες τους, κατάφεραν όχι μόνο να λάβουν ηγετικές θέσεις στην διεθνή πολιτική, αλλά και να αναδείξουν τις ιδαίτερες ικανότητες και δεξιότητες τους σε θέματα όπου οι άνδρες φάνηκαν αδύναμοι. Παρ΄ όλα αυτά, η ισότητα δεν έχει επιτευχθεί παγκοσμίως. Η έλλειψη μόρφωσης και εκπαίδευσης, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, εντείνουν το φαινόμενο της ανισότητας των φύλων. Για την εξάλειψη ή βελτίωση αυτού του φαινομένου τα κράτη παγκοσμίως οφείλουν να διεξάγουν εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών και να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών για την ισότητα των φύλων. Η βελτίωση πρέπει να επέλθει εκ των έσω και ύστερα θα απλωθεί και στον υπόλοιπο κόσμο.
Βιβλιογραφία
- Γιωτοπούλου- Μαραγκοπούλου, Α., Η ισότητα των φύλων: παγκόσμιο και ιδιαίτερα ευρωπαϊκό αίτημα, Συνδικαλισμός και Ισότητα των φύλων – Εισηγήσεις Σεμιναρίου, Αθήνα, 1998.
- United Nations, World’s Women 2000. Trends and Statistics, 2000.
- Δημοσιεύματα Έδρας UNESCO Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Η προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών: διεθνείς πράξεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, 2009.
- Ελληνική Δημοκρατία, Θεματικό Δελτίο – Βία κατά των γυναικών, 2017.
- Chart of signatures and ratifications of Treaty 210: Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence Status as of 18/09/2018.
- European Commission, Istanbul Convention : combating violence against women, Fact sheet, 2016.
- European Parliament Committees, The elimination of violence against women: a European challenge, 2016.
- Χριστιανός Β., Κουσκουνά Μ., Παπαδοπούλου Ρ-Ε., Περάκης Μ., ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΕΝΩΣΗΣ μέσα από τη νομολογία, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλας, 2011.
- Χαλόφτη, Β. , Βία κατά των Γυναικών και Ενδοοικογενειακή Βία: Διεθνείς Πράξεις, Πολιτικές, Πρακτική, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2013.