Γράφει η Ερατώ Νίκη Κορομία
Βίαιη σύγκρουση ξέσπασε στις 14 Οκτωβρίου 2021 στην πρωτεύουσα του Λιβάνου, Βηρυτό. Η πόλη που κάποτε ήταν γνωστή ως το «Παρίσι της Μέσης Ανατολής», βίωσε τη βιαιότερη σύγκρουση μέσα σε μια δεκαετία. Το γεγονός θυμίζει έντονα τη σκοτεινή περίοδο της σύγχρονης ιστορίας του Λιβάνου, την περίοδο του εμφύλιου πολέμου, οπότε και έδρασαν οι οργανώσεις που εμπλέκονται στην πρόσφατη διένεξη. Σκοπός της ανάλυσης είναι να αναδειχθεί το πώς η εξέλιξη του μακροχρόνιου εμφυλίου της χώρας, που έληξε δεκαετίες πριν, έχει αφήσει το αποτύπωμά της υπό τη μορφή έντονης πολιτικής και θρησκευτικής διχόνοιας και ανεπούλωτων πληγών.
Η μάχη διεξήχθη ανάμεσα σε οπλισμένους άνδρες άγνωστης πολιτικής ιδεολογίας και οπαδών των σιιτικών πολιτικών κόμματων (που υπάγονται, δηλαδή, στον σιιτικό κλάδο του Ισλάμ) και στρατιωτικών οργανώσεων Αμάλ και Χεζμπολάχ. Κατευθυνόμενοι προς το Δικαστικό Μέγαρο, οι οπαδοί διαμαρτύρονταν σχετικά με την υπόθεση της έκρηξης στο λιμάνι της Βηρυτού, τον Αύγουστο του 2020, κατηγορώντας τον δικαστή που ανέλαβε την υπόθεση για μεροληπτική συμπεριφορά, και ζητώντας την παραίτησή του. Ο δικαστής, Τάρεκ Μπιτάρ, είχε κρίνει δύο βουλευτές του κόμματος Αμάλ ένοχους για αμέλεια που οδήγησε στην έκρηξη, γεγονός που οδήγησε στην προαναφερόμενη αντίδραση. Μάλιστα, ο Μπιτάρ είναι ο δεύτερος δικαστής που αναλαμβάνει την υπόθεση, αφού ο προηγούμενος απομακρύνθηκε από το Λιβανικό δικαστήριο με την ίδια κατηγορία.
Κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας, πυροβολισμοί από σκοπευτές σε κτήρια έπεσαν καταιγιστικά προς τους διαμαρτυρόμενους, από τους οποίους ορισμένοι οπλοφορούσαν, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια ανταλλαγή πυρών που διήρκησε ώρες. Με τη λήξη της μάχης, περίπου 32 άνθρωποι τραυματίστηκαν και τουλάχιστον 7 έχασαν τη ζωή τους.
Οι Χεζμπολάχ και Αμάλ κατηγορούν ανοικτά τις Λιβανικές Δυνάμεις, ένα από τα μεγαλύτερα Χριστιανικά κόμματα της χώρας, για την επίθεση. Το κόμμα απορρίπτει κατηγορηματικά τις κατηγορίες, απαντώντας πως η επίθεση προκλήθηκε από την επιθετική στάση της Χεζμπολάχ προς τον δικαστή. Αργότερα, ο ηγέτης των Λιβανικών Δυνάμεων Σαμίρ Τζατζά καταδικάζει την επίθεση, λέγοντας πως δεν αποδέχεται την βίαιη καταστολή.
Η διεθνής κοινότητα δεν άργησε να αντιδράσει, καθώς οι Η.Π.Α., η Γαλλία και ο γενικός γραμματέας του Ο.Η.Ε. Αντόνιο Γκουτέρες εξέφρασαν την ανησυχία τους για τις εξελίξεις στον Λίβανο και κάλεσαν την άμεση επαναφορά της τάξης και ηρεμίας. Όσον αφορά τις δηλώσεις από την κυβέρνηση του Λιβάνου, ο πρωθυπουργός της χώρας, Ναζίμπ Μικάτι, απολογήθηκε στους πολίτες για την εξέλιξη της σύγκρουσης και διακήρυξε δημόσιο πένθος την επόμενη μέρα, ενώ ο λιβανέζικος στρατός προχώρησε σε συλλήψεις προσώπων, για τις οποίες αναμένονται εξελίξεις. Ο πρόεδρος Μισέλ Αούν, σε διάγγελμά του ανέφερε πως μια τέτοια διένεξη «μας παίρνει πίσω σε μέρες που είπαμε πως δεν θα ξεχνούσαμε και δεν θα επαναλαμβάναμε». Παρομοίως, ο πρώην πρωθυπουργός, Σαάντ Χαρίρι, δήλωσε πως το σκηνικό θύμιζε αρκετά τον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο που βίωσε το κράτος στο παρελθόν.
Ευλόγως ανησυχούν τα κράτη και ο Ο.Η.Ε., καθώς, όπως έχει αναφέρει ο πρόεδρος και ο πρώην πρωθυπουργός της χώρας, το σκηνικό θύμιζε έντονα την εμφύλια διαμάχη που έληξε δεκαετίες πριν. Αυτή η άποψη επικρατεί και σε διάφορα κείμενα πολιτικών αναλυτών, σύμφωνα με τα οποία δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να ξεσπάσει ένας νέος κύκλος αίματος, καθώς η κοινωνική και οικονομική κρίση, αλλά και ο πολιτικός διχασμός, ανοίγουν τις πληγές του εμφυλίου. Ορισμένοι, μάλιστα, πιστεύουν πως δεν ήταν τυχαία η σύγκρουση, και ότι συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα προωθούν τον ιδεολογικό και θρησκευτικό διχασμό, ώστε να παρεμποδιστεί η διεξαγωγή της έρευνας για την ανεύρεση των υπεύθυνων της έκρηξης στο λιμάνι της Βηρυτού το 2020. Επίσης, οι οργανώσεις που εμπλέκονται στην πρόσφατη διένεξη, είτε έχουν επιβεβαιωμένη εμπλοκή είτε όχι, είχαν και ενεργό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο, γεγονός που προκαλεί περισσότερο φόβο. Στο σημείο αυτό τίθεται το ερώτημα: τι επίδραση είχε ο εμφύλιος στη χώρα, και ποιά ήταν τα αίτια;
Καταρχάς, προτού ξεκινήσει η σύγκριση των γεγονότων, είναι εύλογο να αναφερθεί συνοπτικά η φύση του Λιβανικού εμφυλίου πολέμου. Πρόκειται για μια πολύπλευρη εμφύλια διαμάχη, που επηρεάστηκε άμεσα από τις διάφορες πολιτικές εξελίξεις της ευρύτερης περιοχής. Δεν ήταν μια ενιαία, μακροχρόνια εμφύλια διαμάχη με τους ίδιους πρωταγωνιστές, αλλά μια σειρά βραχυχρόνιων συγκρούσεων, άλλοτε με τους ίδιους, άλλοτε με διαφορετικούς αντιμαχόμενους, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν ξένες δυνάμεις.
Ο Λιβανικός εμφύλιος ξεσπά στις 13 Απριλίου 1975, όταν Μαρωνίτες Χριστιανοί του δεξιού κόμματος Φάλαγγας βομβαρδίζουν ένα λεωφορείο που μετέφερε κυρίως Παλαιστίνιους πολίτες, οι οποίοι αποτελούν μια μεγάλη κοινότητα στον Λίβανο, έπειτα από διωγμούς στο Ισραήλ και στην Ιορδανία. Ο βομβαρδισμός πραγματοποιείται ως αντεπίθεση στην απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη της Φάλαγγας, Πιερ Τζεμαγιέλ, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των Μαρωνιτών Χριστιανών και των Παλαιστινίων Μουσουλμάνων, οι οποίοι ήταν αριστεροί.
Το 1976, ο γιος του Πιέρ Τζεμαγιέλ, Μπασίρ, ιδρύει τις Λιβανικές Δυνάμεις, ενώνοντας τις Χριστιανικές στρατιωτικές οργανώσεις έναντι της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (Ο.Α.Π.). Το ίδιο έτος παρεμβαίνει στρατιωτικά η Συρία, η οποία παρέχει στήριξη στις Λιβανικές Δυνάμεις και ωθεί τις αντιμαχόμενες πλευρές να υπογράψουν εκεχειρία, με την Συρία να εγκαθιστά μια στρατιωτική δύναμη για τη διατήρηση της ειρήνης.
Η εκεχειρία δεν διαρκεί πολύ, καθώς τον Μάρτιο του 1978 ξεκινά η δεύτερη φάση του εμφυλίου, όταν το Ισραήλ εισέρχεται στον νότιο Λίβανο, σε μια προσπάθεια να εξοντώσει μέλη της Ο.Α.Π., οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για επίθεση σε ισραηλινή συλλογική κοινότητα και σε λεωφορείο. Το Ισραήλ καταφέρνει να κατακτήσει το νότιο τμήμα, όμως, έπειτα από ψήφισμα του Ο.Η.Ε., αναγκάζεται να υποχωρήσει από εκείνα τα εδάφη και να επιτρέψει την εγκατάσταση των ειρηνευτικών δυνάμεων του Ο.Η.Ε. για τον Λίβανο. Ωστόσο, αποφασίζει να παραχωρήσει μια λωρίδα στις κυρίως χριστιανικές Ένοπλες Δυνάμεις του Λιβάνου, οι οποίες θα συγκρουστούν εκτενώς με την Ο.Α.Π. στον νότιο Λίβανο.
Το Ισραήλ θα εξακολουθήσει να έχει ενεργό ρόλο στον εμφύλιο, καθώς τον Ιούνιο του 1982 εισβάλλει στη χώρα για να καταπολεμήσει Παλαιστίνιους τρομοκράτες, οι οποίοι αποπειράθηκαν να σκοτώσουν τον Ισραηλινό πρέσβη στο Λονδίνο. Η εισβολή προκαλεί την τρίτη φάση του εμφυλίου πολέμου, με τον ισραηλινό στρατό να εκδιώξει χιλιάδες Παλαιστινίους αντάρτες από τη χώρα. Η αιματοχυσία δεν σταματά στο σημείο αυτό, καθώς δολοφονείται ο υποστηριζόμενος από Ισραηλινούς εκλεγμένος πρόεδρος του Λιβάνου Μπασίρ Τζεμαγιέλ. Οι Λιβανικές Δυνάμεις εξοργίζονται με τη δολοφονία του ηγέτη τους και προχωρούν σε ένα βίαιο μακελειό σε καταυλισμούς Παλαιστινίων προσφύγων, αφήνοντας χιλιάδες νεκρούς. Λίγες μέρες αργότερα, αναλαμβάνει την προεδρία της χώρας ο Αμίν Τζεμαγιέλ, αδερφός του Μπασίρ, και ξεσπά ένα νέο μέτωπο βίας μεταξύ των Χριστιανών και των Σουνιτών και Δρούζων (εθνοθρησκευτική μειονότητα). Ο Λίβανος καλεί την παρέμβαση ξένων δυνάμεων και, έτσι, ένας πολυεθνικός στρατός από Αμερικανούς, Ιταλούς και Γάλλους στρατιώτες παρεμβαίνει υπέρ των Χριστιανών.
Το 1983, ο Λίβανος και το Ισραήλ υπογράφουν εκεχειρία που καλεί την αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από την χώρα. Το ίδιο έτος, εκτυλίσσονται βομβαρδισμοί στην Αμερικάνικη πρεσβεία και στη ναυτική βάση των Η.Π.Α. με εκατοντάδες νεκρούς, γεγονός που προκάλεσε την έξοδο του πολυεθνικού στρατού από την χώρα στις αρχές του 1984. Την ευθύνη των βομβιστικών επιθέσεων αναλαμβάνει η νεοϊδρυθείσα Σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ, η οποία ανακοινώνει το μανιφέστο της το 1985. Η οργάνωση δημιουργήθηκε με δαπάνες του Ιράν, το οποίο επιθυμεί να επεκτείνει την επιρροή του στα αραβικά κράτη και να αποδυναμώσει το Ισραήλ. Η Χεζμπολάχ δεν είναι η μοναδική Σιιτική οργάνωση του κράτους, διότι εμφανίζεται η Αμάλ, η οποία, όμως, λειτουργεί ανεξάρτητα και διαφέρει ιδεολογικά με την πρώτη. Οι δύο οργανώσεις συγκρούονται εκτενώς μεταξύ τους κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.
Το 1987 ξεκινά η έναρξη της τελευταίας φάσης του εμφυλίου, όταν δολοφονείται ο σουνίτης πρωθυπουργός του κράτους Ρασίντ Καράμι. Αν και δεν βρέθηκαν πότε οι δολοφόνοι του, κατηγορείται ο ηγέτης των Λιβανικών Δυνάμεων Σαμίρ Τζατζά μαζί με τις Λ.Ε.Δ., χωρίς όμως να υπάρχουν βάσιμα στοιχεία. Τη θέση της πρωθυπουργίας αναλαμβάνει ο Σελίμ Ελ Χός, ο οποίος είναι επίσης Σουνίτης. Το 1988 φτάνει στο τέλος της η θητεία του προέδρου Αμίν Τζεμαγιέλ, με την αποτυχία της Βουλής να εκλέξει διάδοχο. Αυτό οδηγεί τον Τζεμαγιέλ να διορίσει μια προσωρινή στρατιωτική κυβέρνηση, αποτελούμενη από τρείς Χριστιανούς και τρείς Μουσουλμάνους, με πρόεδρο τον Μαρωνίτη διοικητή των Λ.Ε.Δ. Μισέλ Αούν. Η νέα κυβέρνηση διοικεί τον ανατολικό Λίβανο, ενώ η κυβέρνηση του Ελ Χός διοικεί το δυτικό τμήμα και εξαιτίας της διαφοράς θρησκείας οι κυβερνήσεις έχουν κακές σχέσεις μεταξύ τους.
Το 1989, ο πρόεδρος Αούν κηρύττει «απελευθερωτικό πόλεμο έναντι της συριακής κατοχής», ξεκινώντας την τελευταία αιματηρή φάση του εμφυλίου μεταξύ διαφορών Χριστιανικών οργανώσεων. Σε προσπάθεια κατευνασμού του πολεμικού κλίματος, ο Λίβανος προβαίνει στην πόλη Τάιφ της Σαουδικής Αραβίας για μια συμφωνία, κατά την οποία ο Λιβανός πρόεδρος πρέπει πάντα να είναι Μαρωνίτης, ο πρωθυπουργός Σουνίτης και ο πρόεδρος της Βουλής Σιίτης. Ωστόσο, το κλίμα είναι ακόμη επιθετικό, καθώς ακολουθεί η δολοφονία του εκλεγμένου προέδρου Ρενέ Μουαουάντ και οι διενέξεις μεταξύ των οργανώσεων είναι έντονες. Έναν χρόνο αργότερα, στις 13 Οκτωβρίου 1990, η Συρία λαμβάνει το πράσινο φως από τις δυτικές χώρες για πραγματοποίηση επίθεσης στο προεδρικό του Αούν. Η επίθεση απομακρύνει τον Αούν από τη χώρα και τον στέλνει σε εξορία στο Παρίσι, δίνοντας ένα τέλος στον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου.
Όπως φαίνεται, λοιπόν, ο Λιβανικός εμφύλιος ήταν μια περίπλοκη, πολύπλευρη και μακροχρόνια διαμάχη, που άφησε πίσω τεράστιες ζημίες. Υπολογίζεται πως περίπου 150.000-200.000 άνθρωποι έχασαν τις ζωές τους, μεταξύ των οποίων αρκετοί ήταν άμαχοι, ενώ προκλήθηκαν τεράστιες και σχεδόν ανεπανόρθωτες υλικές ζημιές. Γενικότερα, η εθνική και θρησκευτική ένταση δεν εξαλείφθηκε ποτέ, αλλά παραμένει και μεγεθύνεται με την πάροδο του χρόνου. Μια βαθύτατα διχασμένη χώρα, είτε λόγω εθνικότητας, είτε λόγω θρησκείας, είτε λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, το μέλλον της οποίας είναι ιδιαίτερα δυσοίωνο, αν ληφθούν υπόψη τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την πτώχευση, τον υπερπληθωρισμό και την τραγική έκρηξη στο λιμάνι της πρωτεύουσας. Υπάρχει, επίσης, η έμμεση παρέμβαση ξένων δυνάμεων εντός της χώρας, όπως είναι η Συρία και το Ιράν, που στηρίζουν τις Σιιτικές οργανώσεις.
Συνοψίζοντας, λοιπόν, ο Λιβανικός εμφύλιος πόλεμος, αν και έληξε δεκαετίες πριν, στοιχειώνει ακόμη τη χώρα, ενώ οι πληγές που άφησε εκδηλώνονται ολοένα και πιο έντονα με την πάροδο του χρόνου. Το μέλλον της χώρας είναι δυσοίωνο, αλλά η νεοσύστατη κυβέρνηση δίνει μια ελπίδα να υπάρξει έστω και μια μικρή βελτίωση. Ίσως και οι επερχόμενες εκλογές τον Μάρτιο του 2022 επιφέρουν κάποια αλλαγή, που θα επαναφέρει τη χώρα στην αρχική της δόξα, όταν ήταν ένα ειρηνικό, πλούσιο και κοσμοπολίτικο κέντρο της Μέσης Ανατολής. Προς το παρόν, ο Λίβανος αναμένει.
Πηγές
1. AFP, A who’s who of the groups involved in Beirut violence that left 7 dead, 16 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.timesofisrael.com/the-groups-involved-in-deadly-beirut-violence-that-left-7-dead/
2. Zeina Karam, Analysis: Beirut street battles may spell even darker times, 16 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://apnews.com/article/business-lebanon-middle-east-civil-wars-assassinations-5912f30045e427e0c942bc097177abe1
3. Claude Salhani, Remembering the Lebanese civil war, 44 years on, 25 Απριλίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://thearabweekly.com/remembering-lebanese-civil-war-44-years
4. Martha Wenger, Primer: Lebanon’s 15-Year War, 1975-1990, 1990. Διαθέσιμο σε: https://merip.org/1990/01/primer-lebanons-15-year-war-1975-1990/
5. Haugbolle Sune, THE HISTORIOGRAPHY AND THE MEMORY OF THE LEBANESE CIVIL WAR, 25 Οκτωβρίου 2011. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/historiography-and-memory-lebanese-civil-war.html#title1
6. Lebanon profile – Timeline, BBC News, 25 Απριλίου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-14649284
7. Tom Perry, Factbox: What is the Lebanese Forces party?, 21 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/middle-east/what-is-lebanese-forces-party-2021-10-21/
8. Reuters staff, Lebanon Crisis Turmoil, 24 Δεκεμβρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-lebanon-crisis-turmoil-timeline-idUSKBN28Y0S1
9. Pierre Tristam, Timeline of the Lebanese Civil War From 1975 to 1990, August 13, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.thoughtco.com/timeline-of-the-lebanese-civil-war-2353188
10. Timeline: Lebanon, Al Jazeera, 4 Ιουνίου 2009. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2009/6/4/timeline-lebanon
11. Kali Robinson, What Is Hezbollah? 26 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/backgrounder/what-hezbollah
Πηγή εικόνας: Aziz Taher, Beirut bloodshed: Lebanese Forces deny plotting claims by Hezbollah, Reuters, 16 Οκτωβρίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/breaking-news/beirut-bloodshed-lebanese-forces-deny-plotting-claims-by-hezbollah-682160