Γράφει ο Γιώργος Κοτλίδας
Ανέκαθεν η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου ταλανιζόταν από εντάσεις στις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη που την περιέβαλαν. Οι αραβο-ισραηλινές συγκρούσεις, η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, η κρίση των Ιμίων αποτελούν μερικά από τα παραδείγματα τέτοιων εντάσεων. Η κατάσταση αυτή δείχνει να συνεχίζεται, και δη να κλιμακώνεται και στις μέρες μας, με επίκεντρο το ζήτημα της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων της θαλάσσιας περιοχής, το οποίο αφορά άμεσα τόσο τη χώρα μας, όσο και το Ισραήλ, την Κύπρο, την Αίγυπτο και την Τουρκία, και σε μικρότερο βαθμό το Λίβανο, τη Συρία και τη Λιβύη.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι στην παραπάνω σύγκρουση συμφερόντων θα υπάρξουν κερδισμένοι και χαμένοι. Το ποιός θα βρεθεί σε κάθε θέση, στις μέρες μας, δεν καθορίζεται πια από την στρατιωτική ή οικονομική ισχύ μόνο, αλλά επηρεάζεται και από έναν πολύ σημαντικό αντικειμενικό παράγοντα: το Διεθνές Δίκαιο!
Στο Διεθνές Δίκαιο, λοιπόν, συναντούμε και την πολυακουσμένη έννοια της “Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης”, που αποτελεί και το βασικό σημείο τριβής ανάμεσα στην Τουρκία από τη μία, και τις – σε μεγάλο βαθμό συμπορευόμενες πλέον – Ελλάδα, Κύπρο, Αίγυπτο, αλλά και το Ισραήλ. Η Α.Ο.Ζ. είναι η θαλάσσια περιοχή απόστασης έως 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές του κράτους στο οποίο ανήκει. Εντός της, το κράτος μπορεί να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο κτλ.), αλλά και η κατασκευή παντός είδους αγωγών. Πρέπει να διευκρινιστεί και το ότι η Α.Ο.Ζ. αποτελεί επακόλουθο της “χωρικής θάλασσας” του κράτους, δηλαδή της θαλάσσιας ζώνης στην οποία το κράτος ασκεί κυριαρχία σα να ήταν χέρσο έδαφος, και την οποία μπορεί να ορίσει ως τα 12 ναυτικά μιλιά (σημειωτέον ότι η Έλλαδα, προς το παρόν, την έχει ορίσει στα 6 ν.μ., παραμένοντας η τελευταία χώρα που δεν έχει ασκήσει σε καμία ακτή της αυτό το νόμιμό της δικαίωμα[1]). Σε περίπτωση που οι Α.Ο.Ζ. δύο ή περισσότερων κρατών “συγκρούονται”, οι μεταξύ τους ζώνες οριοθετούνται με διεθνή συμφωνία[2].
Το νομικό καθεστώς της Α.Ο.Ζ. ορίζεται από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, δυνάμει της οποίας η Κύπρος οριοθέτησε την Α.Ο.Ζ. της με το Ισραήλ, το Λίβανο και την Αίγυπτο και έχει ήδη προχωρήσει στην παραχώρηση αδειών έρευνας και εξόρυξης πόρων σε διάφορες εταιρίες-κολοσσούς γαλλικών και ιταλικών, κυρίως, συμφερόντων[3]. Συμφωνία υπάρχει και μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου. Την παραπάνω Σύμβαση, όμως δεν έχει υπογράψει η Τουρκία, συνεπώς και δε δεσμεύεται άμεσα από αυτή, ενώ η Ελλάδα δεν έχει ανακηρύξει τη δική της Α.Ο.Ζ., παρά το ότι κάτι τέτοιο αποτελεί αναφαίρετο κυριαρχικό της δικαίωμα! Την κατάσταση περιπλέκουν έτι περισσότερο δύο παράγοντες: πρώτον, η τουρκική στρατιωτική κατοχή του βορείου τμήματος της Κύπρου, και δεύτερον, η ύπαρξη στην έννομη τάξη της Τουρκίας εξουσιοδότησης της Εθνοσυνέλευσης προς την κυβέρνησή της που προβλέπει ότι σε περίπτωση επέκτασης της ελληνικής χωρικής θάλασσας από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, η Τουρκία θα πρέπει να λάβει κάθε μέτρο ώστε η ενέργεια να αποτραπεί! Στην ανησυχητική αυτή κατάσταση έρχεται να προστεθεί και το πρόσφατο μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε η Τουρκία με την παραπέουσα κυβέρνηση της Λιβύης[4] (κυβέρνηση Σαράζ – με έλεγχο στο σε μικρό τμήμα[5] του λιβυκού εδάφους, και χωρίς τον έλεγχο του κοινοβουλίου και του στρατού), παραβιάζοντας κατάφωρα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελληνικής Δημοκρατίας με το να ορίζει αυθαίρετα ως σημείο συνάντησης των Α.Ο.Ζ. των δύο χωρών μία γραμμή στο θαλάσσιο χώρο νοτιοανατολικά της Κρήτης, η οποία βάσει της τουρκικής ρητορικής, δε δικαιούται θαλάσσιων ζωνών, θέση παντελώς αντιφατική με το Διεθνές Δίκαιο[6].
Η παραπάνω πραγματικότητα δημιουργεί ατμόσφαιρα που μυρίζει μπαρούτι. Δεδομένης της προσέγγισης των “Τεσσάρων” (Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου), με τις “ευλογίες” των Η.Π.Α., η Τουρκία μένει σε μεγάλο βαθμό “εκτός παιχνιδιού”, κάτι που θέλει με κάθε κόστος να αποτρέψει. Αξιοποιεί προς τον σκοπό αυτό κάθε εργαλείο που διαθέτει, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής της ισχύος, προς επίδειξη δύναμης και αποφασιστικότητας. Προς το σκοπό αυτό κινείται και η προσέγγισή της με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Επανειλημμένα προβαίνει σε θαλάσσιες έρευνες, αλλά και ναυτικές στρατιωτικές ασκήσεις, σε περιοχές που θα ανήκαν στην – ακόμη μη ανακηρυγμένη – ελληνική Α.Ο.Ζ., αλλά και εντός της κυπριακής, στο όνομα και του ψευδοκράτους στα βόρεια της Κύπρου, ενώ δυνάμει της συμφωνίας της με την κυβέρνηση Σαράζ στη Λιβύη, απειλεί ότι θα προβεί σε παρόμοιες έρευνες και στα ανοιχτά της Κρήτης![7] Τέλος, η διπλωματική της απομάκρυνση από την Ευρώπη και τις Η.Π.Α., οι φθορές στις σχέσεις της με το Ισραήλ, και η προσέγγιση με τη Ρωσία φαίνεται πως δημιουργούν ένα διαρκώς διογκούμενο χάσμα μεταξύ της Τουρκίας και των “Τεσσάρων”.
Στην κλιμάκωση της Τουρκίας, οι “Τέσσερις” αντιδρούν με ψυχραιμία, έχοντας στη διπλωματική τους φαρέτρα τη νομική ισχύ, αλλά και την αίγλη, του Διεθνούς Δικαίου και την διακριτικά ενθαρρυντική στάση Ευρώπης και Η.Π.Α. Ακολουθώντας μια στάση υπευθυνότητας, βελτιώνουν συνεχώς τις μεταξύ τους σχέσεις, δημιουργώντας ένα πολυδαίδαλο, αλλά ισχυρό, πλέγμα συμφωνιών και αμφίπλευρων δεσμεύσεων. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιούν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις, αναβαθμίζουν τις εμπορικές τους συναλλαγές, ενώ η κατασκευή του αγωγού “East Med”, με τη συμφωνία που λίαν προσφάτως υπογράφηκε[8], που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου στη Δυτική Ευρώπη, μέσω Κύπρου και Ελλάδος (παρακάμπτοντας την Τουρκία), διατρανώνει αυτή τη, μεγάλης γεωπολιτικής βαρύτητας, συμπόρευση. Αν η συνεργασία αυτή συνδυαστεί με κραταιά πολιτική βούληση προς υπεράσπιση των δικαιωμάτων των τεσσάρων κρατών και περιβληθεί με πιο επίσημο μανδύα, η σχέση ισχύος θα παγιωθεί υπέρ τους, και θα μπορέσουν να αποτελέσουν τους καθαρά “κερδισμένους” της υπόθεσης.
Σίγουρα, το να είσαι κερδισμένος δεν πρέπει να συνεπάγεται και το να αδικείς. Από την άλλη πλευρά, το Δίκαιο παραμένει Δίκαιο και πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς σταθμίσεις. Θα πρέπει όλοι οι “κάτοικοι” της πολυτάραχης γειτονιάς μας να αντιληφθούν ότι οι διαφορές στην εποχή μας δε λύνονται με ανατολίτικες αψύτητες! Το Διεθνές Δίκαιο υπάρχει για όλους, και οι παραβάτες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με την ανάλογη αυστηρότητα. Οι “Τέσσερις” οφείλουν σε κάθε περίπτωση να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, και να προχωρήσουν σταθερά και αποφασιστικά στο αμοιβαία επωφελές μονοπάτι που έχει ήδη χαραχθεί.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- NATASHA TURAK, Russian mercenaries, a CIA-linked general and lots of oil: Explaining Libya’s war, CNBC, January 29, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.cnbc.com/2020/01/29/libyas-war-explained-khalifa-haftar-oil-cuts-uae-airstrikes-and-russian-mercenaries.html
- European Parliament, Parliamentary Questions, Question for written answer E-005428-18 by Kostas Chrysogonos, 23 October 2018. Διαθέσιμο σε: http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-8-2018-005428_EN.html
- TUFTS, Law of the Sea, Maritime Zones. Διαθέσιμο σε: https://sites.tufts.edu/lawofthesea/chapter-two/
- ΝΙΚΟΛΑΣ ΖΑΝΝΕΤΟΣ, Η εξέλιξη της κυπριακής ΑΟΖ, SIGMALIVE. Διαθέσιμο σε: https://www.sigmalive.com/timeliner/subjects/subject_cyprus_aoz/index.html
- ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΕΔΟΣ, Μνημόνιο Τουρκίας με Λιβύη, Καθημερινή, 29 Νοεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/1053976/gallery/epikairothta/politikh/mnhmonio-toyrkias-me-livyh
- News Desk, Al Masdar News, Complete Map of Libyan Civil War: February Update, 04 February 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.almasdarnews.com/article/complete-map-of-libyan-civil-war-february-update/#comments
- ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, Η Χάγη, η Τουρκία και εμείς, Μακεδονία, 02 Φεβρουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.makthes.gr/i-chagi-i-toyrkia-kai-emeis-256473
- Newsroom, CNN Greece, Ερντογάν: Σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις σε Καστελόριζο και Κρήτη, 16 Δεκεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/news/politiki/story/200855/erntogan-seismikes-ereynes-kai-geotriseis-se-kastelorizo-kai-kriti
- Newsroom, HuffPost Greece, East Med: Υπεγράφη η συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ για τον αγωγό, 02 Ιανουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/east-med-epeyrafe-e-semfonia-elladas-keproe-israel-yia-ton-ayoyo_gr_5e0e1f6bc5b6b5a713b72022
[1] European Parliament, Parliamentary Questions, Question for written answer E-005428-18 by Kostas Chrysogonos, 23 October 2018. Διαθέσιμο σε: http://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-8-2018-005428_EN.html
[2] TUFTS, Law of the Sea, Maritime Zones. Διαθέσιμο σε: https://sites.tufts.edu/lawofthesea/chapter-two/
[3] ΝΙΚΟΛΑΣ ΖΑΝΝΕΤΟΣ, Η εξέλιξη της κυπριακής ΑΟΖ, SIGMALIVE. Διαθέσιμο σε: https://www.sigmalive.com/timeliner/subjects/subject_cyprus_aoz/index.html
[4] ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΕΔΟΣ, Μνημόνιο Τουρκίας με Λιβύη, Καθημερινή, 29 Νοεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/1053976/gallery/epikairothta/politikh/mnhmonio-toyrkias-me-livyh
[5] News Desk, Al Masdar News, Complete Map of Libyan Civil War: February Update, 04 February 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.almasdarnews.com/article/complete-map-of-libyan-civil-war-february-update/#comments
[6] ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ, Η Χάγη, η Τουρκία και εμείς, Μακεδονία, 02 Φεβρουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.makthes.gr/i-chagi-i-toyrkia-kai-emeis-256473
[7] Newsroom, CNN Greece, Ερντογάν: Σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις σε Καστελόριζο και Κρήτη, 16 Δεκεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/news/politiki/story/200855/erntogan-seismikes-ereynes-kai-geotriseis-se-kastelorizo-kai-kriti
[8] Newsroom, HuffPost Greece, East Med: Υπεγράφη η συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ για τον αγωγό, 02 Ιανουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/east-med-epeyrafe-e-semfonia-elladas-keproe-israel-yia-ton-ayoyo_gr_5e0e1f6bc5b6b5a713b72022