Γράφει ο Ευάγγελος Βέρνερ
Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πέρασμα του χρόνου και σε εποχές κρίσης, γίνονται αντιληπτές οι «αυτονόητες» για μας αξίες και η σημασία τους για το σύγχρονο Ευρωπαίο πολίτη. Ο βασικός σκοπός της Ένωσης, είναι η εξασφάλιση ειρήνης, ευημερίας, η δημιουργία ισορροπιών, η ελευθερία εμπορικών συναλλαγών και η διατήρηση και έμφαση κοινών πολιτιστικών αξιών ανάμεσα στα κράτη μέλη [1]. Για τον κάθε πολίτη ξεχωριστά σήμανε την ενσωμάτωση μίας κοινής ιδεολογίας, αντίληψης με ομοιόμορφα ιδανικά[2]. Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε την ιστορία της, καθώς η ΕΟΚ[3] αποτέλεσε τον πυλώνα της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η σημερινή Ε.Ε. είναι αποτέλεσμα τριών προγενέστερων, παράλληλων, νομικών προσωπικοτήτων, της ΕΟΚ, της «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα»[4] και την «Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας»[5] . Τριών ξεχωριστών οντοτήτων που αργότερα ενώθηκαν σε μια ενιαία οντότητα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κεντρικό πρόσωπο και αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ιδέας ήταν ο Ζαν Μονέ. Η αρχική ιδέα θεωρήθηκε από τους επικριτές της, μία πολιτική μικρών βημάτων στο πλαίσιο ενός κοινού, αλλά ταυτόχρονα ανεξάρτητου ευρωπαϊκού οργανισμού. Η σημερινή δομή της είναι σημαντικά μεγαλύτερη και πολύπλοκη, γεγονός που δυσκολεύει την κατανόηση ενός θεσμού, που έχει επηρεάσει αλλά και επηρεάζει τους περισσότερους, αν όχι όλους τους κλάδους της ζωή μας.
Αρχικά, θα πρέπει να τονιστεί, ότι οι επίσημες γλώσσες της Ένωσης είναι όσες και οι επίσημες γλώσσες των κρατών μελών, δηλαδή 24 λόγω ομογλωσσίας[6][7][8]. Τα όργανα και οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι έντεκα στον αριθμό[9], με το καθένα να έχει ξεχωριστή σημασία[10], για την ομαλή λειτουργία του συνόλου.
Αν και κάθε ένα από τα όργανα, απαιτεί ξεχωριστή ανάλυση , η αναφορά στα πιο σημαντικά αρκεί για μία ολοκληρωμένη εικόνα της λειτουργίας. Ξεκινώντας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο[11], είναι το σώμα που εκλέγεται άμεσα από τους πολίτες. Οι εκλογές γίνονται ανά πενταετία, σύμφωνα με το αναλογικό σύστημα[12]. Στη χώρα μας ομολογουμένως επικρατεί μια αδιαφορία για τις εκλογές αυτές, καθώς υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για μία πρόβα «generale» με άμεσο σκοπό την ανάδειξη προεκλογικού κυβερνητικού αποτελέσματος, για τις κοινοβουλευτικές εκλογές που συνήθως ακολουθούν. Οι εκλογές αυτές επισκιάστηκαν στο παρελθόν επανειλημμένα από προφάσεις εσωτερικού πολιτικού αγώνα, παραμερίζοντας τη σημασία του θεσμού. Συνεπώς, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παραμερίζεται στο πίσω μέρος του μυαλού των πολιτών, οι οποίοι μεν γνωρίζουν την έννοια, από την άλλη δε αδιαφορούν για τον τρόπο σύστασης και τη λειτουργία του οργάνου. Συνολικά οι έδρες ανέρχονται σε 705. Η κατανομή των εδρών γίνεται με τον πληθυσμό των κρατών σε αναλογία με το ποσοστό που κατέχει ο πληθυσμός της κάθε χώρας, συγκριτικά με τον συνολικό αριθμό της Ένωσης[13]. Με αυτόν τον τρόπο λαμβάνει κάθε χώρα ξεχωριστά έδρες βουλευτών στο Κοινοβούλιο. Η Ελλάδα εξασφάλισε στις τελευταίες εκλογές 21 έδρες, που αντιστοιχεί στους 10.6 εκατομμύρια κατοίκους. Ο μέγιστος αριθμός εδρών στο Κοινοβούλιο, που μπορεί να έχει ένα κράτος, είναι ίσος με 96 βουλευτές, ενώ για τα μικρότερα σε μέγεθος μέλη έχει οριστεί ο ελάχιστος αριθμός των 6 βουλευτών. Αυτή η ρύθμιση εξασφαλίζει την δημοκρατική αρχή της Ένωσης, γεγονός που έχει δεχθεί κριτική από το κοινό, καθώς θεωρείται πως οι μεγαλύτερες σε μέγεθος χώρες επωφελούνται σημαντικά, κατέχοντας πολλαπλάσιες έδρες συγκριτικά με άλλες. Οι κύριες λειτουργίες του Κοινοβουλίου είναι η νομοθετική εξουσία, ο πολιτικός έλεγχος των οργάνων της Ένωσης και οι διαβουλεύσεις ανάμεσα στο ίδιο το Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με ταυτόχρονη εκλογή του Προέδρου της. Οι εξουσίες του Κοινοβουλίου έχουν διευρυνθεί τα τελευταία χρόνια μέσο συμφωνιών και αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, τονίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τη σημασία του εκλογικού δικαιώματος των πολιτών, δημιουργώντας την αίσθηση μίας αμεσότερης δημοκρατίας σε καθολικό επίπεδο.
Ως δεύτερο όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με εξίσου μεγάλη σημασία, θεωρείται το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο[14]. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ιδρύθηκε μέσω της Συνθήκη της Λισαβόνας[15], της σημαντικότερης συνθήκης για το νέο μοντέλο της ΕΕ. Τα μέλη του Συμβουλίου είναι οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν). Το συμβούλιο συνεδριάζει κατά κανόνα δύο φορές το χρόνο στις Βρυξέλλες και καθορίζει τα προγράμματα ανάπτυξης των χωρών. Το συμβούλιο δεν έχει νομοθετικές λειτουργίες, αλλά διαθέτει την ευχέρεια να θέσει τις κατευθυντήριες γραμμές λειτουργίας των χωρών σε διάφορους τομείς[16]. Εξίσου μεγάλης σημασίας είναι η ελεγκτική αρμοδιότητα του Συμβουλίου για την τήρηση συνταγματικών αρχών, κοινών και απαραίτητων για την λειτουργία μιας Ένωσης με κοινές ιδεοληψίες και αρχές. Είναι αδιανόητο η εξουσία ενός κράτους μέλους να καταπατά ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών της και να μη συντελεί στην αφομοίωση αξιών, όπως για παράδειγμα είναι η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας. Τέλος, οι αποφάσεις του Συμβουλίου, υπόκεινται σε νομικό έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο[17].
Ως τρίτο όργανο, ίσως το πιο σημαντικό και από τα παλαιότερα της Ένωσης είναι το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι αρμοδιότητες και η σύνθεση αποδεικνύουν, ότι πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά όργανα της ΕΕ, καθώς διαθέτει την αρμοδιότητα λήψης αποφάσεων. Πρόκειται για την άμεση συμμετοχή των κρατών μελών, αφού μέλη του είναι οι εκάστοτε υπουργοί των κρατών, οι οποίοι λειτουργούν ως οι εκπρόσωποι αυτών. Ως Πρόεδρος του Συμβουλίου εκλέγεται μια χώρα κράτος μέλος της Ένωσης, η οποία και ασκεί την προεδρία για διάστημα έξι μηνών, εξασφαλίζοντας την ισότητα ανάμεσα στα μέλη. Ο χώρος συνεδριάσεων βρίσκεται στις Βρυξέλλες. Οι αποφάσεις στα εκάστοτε ζητήματα λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, τουλάχιστον 55% (15 μέλη) των μελών του Συμβουλίου, υπό τον όρο ότι ο πληθυσμός των μελών αποτελεί το 65% του συνολικού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης[18]. Ο κανονισμός ψηφοφορίας, μπορεί να χαρακτηριστεί «άδικος», καθώς δίνει τη δυνατότητα να παίρνονται αποφάσεις, που αφορούν την εσωτερική πολιτική χωρών, δίχως τη δική τους συγκατάθεση. Από την άλλη, σε περίπτωση απαιτούμενης ομοφωνίας όλων των μελών, αν και για πολλούς απαραίτητη σε ορισμένους τομείς, θα στρεφόταν ενάντια του δημοκρατικού σκοπού του θεσμού. Εξάλλου, η ομοφωνία θα είχε ως αποτέλεσμα την παρακώληση της διαδικασίας, καθιστώντας τη λειτουργικότητα του οργάνου σχεδόν αδύνατη.
Τελευταίο όργανο, η γνωστή σε όλους μας «Κομισιόν», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο όρος «Κομισιόν» έχει συνδεθεί με μία αρνητική ανάμνηση μας, καθώς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, στη διαπραγμάτευση των οικονομικών συμφωνιών, κοινώς «μνημόνια», της τελευταίας δεκαετίας. Η Επιτροπή είναι το μοναδικό πολιτικά ανεξάρτητο εκτελεστικό όργανο, καθώς έχει την ευθύνη της εφαρμογής των αποφάσεων που έχουν ληφθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ. Τα πρόσφατα γεγονότα, που ακολούθησαν την κρίση του 2008, με
το σύνολο συνεδριάσεων των υπουργών οικονομικών με την «Κομισιόν», ήταν ο απόηχος του οργάνου στα διεθνή ΜΜΕ. Όπως ήδη γνωρίζουμε, η Κομισιόν είναι υπεύθυνη για την κατανομή των χρηματικών πόρων και επιβάλει την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης. Επικεφαλής στα χρόνια της Κρίσης, ήταν ο Ζαν- Κλοντ Γιούνκερ, ενώ σήμερα την προεδρία της Επιτροπής κατέχει η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Από ελληνικής μεριάς, παρίσταται ως αντιπρόεδρος ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς[19], έχοντας αναλάβει ως έργο την «Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής μας».
Συνοψίζοντας διαπιστώνεται ότι η δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αρκετά περίπλοκη. Οι ρυθμοί εξέλιξης του θεσμού αυτού, δημιουργούν ένα αίσθημα δυσκολίας κατανόησής της σημασίας της Ένωσης. Καλό λοιπόν θα ήταν να ξεκαθαρίσουμε, τη δομή, τα καθήκοντα και την ευνοϊκή επιρροή που έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση στις ζωές μας, για να αναγνωρίσουμε την προσφορά και την εξασφάλιση δυνατοτήτων στους «Ευρωπαίους Πολίτες».
Βιβλιογραφία:
Επίσημος Ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Χώρες, καταγραφή δεδομένων στις 26 Απριλίου 2020, διατίθεται σε: https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_el
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ», Έκδοση C 202, 7 Ιουνίου 2016, διατίθεται σε μορφή pdf:
https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/oj_c_2016_202_full_el_txt.pdf
Euronews (gr.euronews.com), «Στην Αθήνα ο Μαργαρίτης Σχοινάς», 16 Οκτωβρίου 2019, διατίθεται σε:https://gr.euronews.com/2019/10/16/stin-athina-o-margaritis-sxoinas
«Πληθυσμός ΕΕ». σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat., διατίθεσαι σε: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=proj_18np&lang=en
Rudopf Streinz, „Europarecht“, 10η Έκδοση, C.F Müller, Χαϊδελβέργη 2016
Werner Schroeder, „Grundkurs Europarecht“, 6η Έκδοση, C.H. Beck, Ίνσμπρουκ 2019
Friedl Weiss, Clemmens Kaupa, „European Union- Internal Market“, Έκδοση 1η, Cambridge 2014
[1] Streinz Παρ. 9, Europarecht, 10. Έκδοση, Χαιδελβέργη 2016
[2] Streinz Παρ. 9, Europarecht, 10. Έκδοση, Χαιδελβέργη 2016
[3] Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, με ημερομηνία ίδρυσης τη 1 Ιανουαρίου 1958, (πριν 62 χρόνια)
[4] Με ημερομηνία ίδρυσης τις 18.04.1951 στο Παρίσι
[5] Με ημερομηνία ίδρυσης τις 25.03.1957, Ρώμη/ ίδια ημ. Ίδρυσης με την ΕΟΚ
[6] λ.χ. https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_el ,αν και τα μέλη είναι 27 οι γλώσσες είναι λιγότερες, καθώς ορισμένα κράτη μέλη συμφωνούν στη γλώσσα
[7] σύμφωνα με το Άρθρα 55 ΣΕΕ (ΣΕΕ: Συνθήκη Ευρωπαϊκής Ένωσης) και το Άρθρο 358 ΣΛΕΕ (ΣΛΕΕ: Συνθήκη Λειτουργίας Ευρωπαϊκής Ένωσης)
[8] Schröder, „Grundkurs Europarecht“, §3 Aufbau und Organisation der Union, 6η έκδοση
[9] Λχ. https://europa.eu/european-union/about-eu/institutions-bodies_el
[10] Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή- Διοικητικό Συμβούλιο, Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ), Ευρωπαϊκή, Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), Ευρωπαϊκή Οικονομική και κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (ΕΕΠΔ), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων (ΕΣΠΔ)
[11] λειτουργίες καθορίζονται στο Άρθρο 14 ΣΕΕ
[12] Μετά από απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, EU 2018/994. Nr. L 178/ 1
[13] Λ.χ. https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=proj_18np&lang=en
[14] διαφορετικό όργανο από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
[15] σύμφωνα με το Άρθρο 13 παράγραφος 1 υπ. 2 ΣΛΕΕ
[16] π.χ. για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (Άρθρο 26 Παρ. 1 ΣΕΕ), για την οικονομική και νομισματική πολιτική (Άρθρο 68 ΣΛΕΕ) κ.α
[17] Άρθρο 263 Παρ. 1 ΣΛΕΕ, 265 Παρ. 1 ΣΛΕΕ
[18] Ο πληθυσμός των μελών κρατών ορίζεται σύμφωνα με το Προσάρτημα ΙΙΙ του Κανονισμού Λειτουργίας του Συμβουλίου. Άρθρο 16 Παρ. 4 υπ.1 ΣΕΕ
[19] λ.χ. https://gr.euronews.com/2019/10/16/stin–athina–o–margaritis–sxoinas