Γράφει ο Ευστράτιος Σπανός
Ως Ζώνη του Σαχέλ ορίζεται το βιογεωγραφικό πεδίο μετάβασης στην Αφρική μεταξύ της Σαχάρας στον βορρά και της σουδανικής σαβάνας στον νότο, καθώς και το βορειότερο τμήμα της λεγόμενης Υποσαχάριας Αφρικής. Στη ζώνη αυτή ανήκουν το Τσαντ, το Μάλι, η Μαυριτανία, ο Νίγηρας, το Σουδάν και η Μπουρκίνα Φάσο. Τα κεντρικά εδάφη της περιοχής του Σαχέλ αντιμετωπίζουν μία σοβαρή ανθρωπιστική κρίση τεραστίων διαστάσεων, όπου η βία κατά των ευάλωτων ομάδων γίνεται όλο και πιο έντονη. Μέχρι και σήμερα, άνθρωποι από τις προαναφερθείσες χώρες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια και την ζωή τους για να ξεφύγουν από την πρωτοφανή βία που επικρατεί.
Την φρικαλέα αυτή κατάσταση εκκίνησαν η Αραβική άνοιξη, η κατάρρευση της κρατικής εξουσίας στη Λιβύη το 2011, και η κρίση που ξέσπασε στο Βόρειο Μάλι το 2012 με στόχο έναν μεγαλύτερο βαθμό ανεξαρτησίας της χώρας. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα να εξαπλωθεί η βία και η τρομοκρατία και στα γειτονικά κράτη, ξεκινώντας, έτσι, μία από τις ταχύτερες και πλέον αναπτυσσόμενες κρίσεις εκτοπισμού παγκοσμίως. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, την επισιτιστική ανασφάλεια, την πείνα και την φτώχεια που επικρατούν στις εν λόγω περιοχές, δυσκολεύουν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ένας συνδυασμός κακής διακυβέρνησης και σημαντικών κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών ανισοτήτων προώθησε την ανάπτυξη βίαιων εξτρεμιστικών απειλών, την ένοπλη μαχητικότητα και τον πολλαπλασιασμό διεθνών εγκλημάτων στη ζώνη αυτή. Ωστόσο, η βία των Τζιχαντιστών προϋπήρχε ως φαινόμενο στη συγκεκριμένη περιοχή, και τα τοπικά προβλήματα αναζωπύρωσαν την ήδη τεταμένη κατάσταση, δυσχεραίνοντας, έτσι, περισσότερο τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων.
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου της τρομοκρατίας, αλλά και των λοιπών προβλημάτων που μαστίζουν την περιοχή, έχουν δημιουργηθεί διάφορες δράσεις, με κύρια την Ομάδα των 5 για το Σαχέλ (G5 Sahel). Η εν λόγω ομάδα ιδρύθηκε το 2014 σε μία σύνοδο κορυφής μεταξύ των 5 χωρών του Σαχέλ, ως περιφερειακός διακυβερνητικός οργανισμός, ο οποίος παρέχει ένα θεσμικό πλαίσιο συντονισμού της περιφερειακής συνεργασίας σε αναπτυξιακές πολιτικές και θέματα ασφάλειας στις χώρες που ανήκουν στη ζώνη του Σαχέλ. H Ομάδα των 5 αντιμετωπίζει μέχρι και σήμερα πολλαπλές προκλήσεις, με πιο χαρακτηριστικές την κλιματική αλλαγή, την ολοένα και αυξανόμενη εμφάνιση της τρομοκρατίας στην περιοχή, καθώς και το οργανωμένο έγκλημα. Μία επίσης σημαντική πρωτοβουλία της Διεθνούς κοινότητας, η Συμμαχία του Σαχέλ, ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2017 από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Γερμανία και την Γαλλία να έχουν πρωταρχικό ρόλο. Κύριο μέλημά της αποτελεί η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της αναπτυξιακής βοήθειας στην περιοχή, λειτουργώντας υποστηρικτικά ως προς την Ομάδα των 5. Η Γαλλία, μάλιστα, είναι μία από τις χώρες που υποστηρίζει και τις δύο αυτές υποδειγματικές πρωτοβουλίες για την άμεση βοήθεια στην περιοχή του Σαχέλ.
Σήμερα, οι χώρες του Σαχέλ εξακολουθούν να έρχονται καθημερινά αντιμέτωπες με πολλές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της χρόνιας ανασφάλειας, του εξτρεμισμού, της έλλειψης οικονομικών προοπτικών, της ελλιπούς πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες, όπως το νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα, στην εκπαίδευση και την εργασιακή απασχόληση. Ταυτόχρονα, η κλιματική αλλαγή, με χαρακτηριστική συνέπεια τη μεγαλύτερη, πλέον, διάρκεια της περιόδου των βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα να προκαλείται υπερχείλιση των ποταμών και να σημειώνονται τρομερές πλημμύρες και καταστροφές, κυρίως σε καλλιέργειες, επιβαρύνει όλο και περισσότερο την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα στην περιοχή. Έτσι, οι ανάγκες του πληθυσμού αυξάνονται, η έκθεση σε φυσικούς κινδύνους εντείνεται, και η ανθρωπιστική κρίση στο Σαχέλ επιδεινώνεται καθημερινά, χωρίς να υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Στις περιοχές όπου οι συγκρούσεις έχουν γίνει πια καθημερινότητα, οι άμαχοι πληθυσμοί αντιμετωπίζουν μία ολοένα και αυξανόμενη κρίση, όσον αφορά τη προστασία και την ασφάλειά τους, και ιδίως οι γυναίκες, οι οποίες, εκτός των άλλων κινδύνων, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να πέσουν θύματα σεξουαλικής και έμφυλης βίας.
Η σύγκρουση στο Σαχέλ έχει επιδεινωθεί και εξαπλωθεί, πλέον, και σε νέες περιοχές. Τόσο στο κεντρικό Σαχέλ, όσο και στη λίμνη του Τσαντ, τα φαινόμενα βίας, τρομοκρατίας, νοθείας, αλλά και αβεβαιότητας, αποτελούν καθημερινό φαινόμενο για τους πολίτες, που βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε ένοπλες ομάδες και στρατιωτικές επιχειρήσεις που τους στερούν την πρόσβαση σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Η ανασφάλεια στην περιοχή περιορίζει, επίσης, τη δυνατότητα επέμβασης άμεσης ανθρωπιστικής δράσης, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ουσιαστική βοήθεια, ενώ, παράλληλα, οι εθελοντές που βρίσκονται εκεί εκτίθενται σε αυξημένο κίνδυνο. Σε όλη την περιοχή, η πανδημία του COVID-19 δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων, φέρνοντας σε τέλμα τα ήδη επιβαρυμένα συστήματα υγείας των χωρών αυτών.
Συνοψίζοντας, από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως η κατάσταση στο Σαχέλ εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να προκαλεί σοβαρή ανησυχία στη διεθνή κοινότητα, που είναι αυτή ακριβώς που θα πρέπει να ενεργήσει με αποφασιστικότητα ώστε να βρεθεί μια λύση. Είναι εύλογο να τονιστεί πως η λύση δεν μπορεί να αφορά την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας αυτής καθ’ αυτής, αλλά την αντιμετώπιση όλων εκείνων των φαινομένων που την γεννούν και την ισχυροποιούν. Είναι σίγουρο πως απέχουμε ακόμα πολύ από το να επιτευχθεί ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα στην περιοχή. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει να σταματήσουν οι προσπάθειες για να καταστεί αυτό εφικτό.
Πηγές:
1. G5 Sahel Joint Force and the Sahel Alliance, May 2020, διαθέσιμο σε: https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/security-disarmament-and-non-proliferation/crises-and-conflicts/g5-sahel-joint-force-and-the-sahel-alliance/
2. THE SAHEL ALLIANCE, διαθέσιμο σε: https://www.alliance-sahel.org/en/sahel-alliance/
3. Sahel Crisis: Humanitarian Needs and Requirements Overview, 26 April 2021, διαθέσιμο σε: https://reliefweb.int/report/burkina-faso/sahel-crisis-humanitarian-needs-and-requirements-overview-april-2021
4. Επείγουσα Κατάσταση στο Σαχέλ, 23 Ιουνίου 2021, διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/gr/22129-epeigousa-katastasi-sto-sahel.html
5. Η δημοκρατία του Σαχέλ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 6/10/21, διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/opinion/561525991/i-dimokratia-toy-sachel/
Πηγή εικόνας: IKRK, Humanitarian crisis in the Sahel, διαθέσιμη σε: https://www.icrc.org/de/node/49778