Γράφει η Ράπτη Κωνσταντίνα
Η Λευκορωσία αποτελεί μια από τις πρώην σοβιετικές χώρες, οι οποίες πριν τη διάλυση της ΕΣΣΔ κατείχαν σημαντικό μερίδιο πυρηνικών όπλων. Παρά την σταδιακή εγκατάλειψη των συγκεκριμένων όπλων, η χώρα έχει βρεθεί ξανά στο προσκήνιο εξαιτίας της απόφασης αποθήκευσης ρωσικών πυρηνικών στο έδαφός της. Η δρομολόγηση της επίμαχης απόφασης έχει γεννήσει σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον της χώρας, της ευρωπαϊκής ηπείρου και γενικότερα της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Αποτελεί πράγματι μια νέα απειλή για τη διεθνή κοινωνία, ή μήπως η απειλή στέφεται κυρίως προς το εσωτερικό της χώρας;
Η σχετική με τα πυρηνικά όπλα ιστορία της χώρας.
Τα στρατηγικά και τακτικά πυρηνικά όπλα που διέθετε η Λευκορωσία ξεκίνησαν να απομακρύνονται μετά την ανεξαρτησία της χώρας και την συμμετοχή στη Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μέσου Βεληνεκούς (INF) το 1991. Αργότερα, με τη συμμετοχή στη Συνθήκη για τη μείωση των στρατηγικών όπλων (START) και στη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (Non-Proliferation Treaty), το 1992 και 1993 αντίστοιχα, η χώρα άρχισε την απεγκατάσταση και μεταφορά όλων των πυρηνικών της προς τη Ρωσία. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε το 1996 και η χώρα πλέον αποτελούσε κράτος χωρίς πυρηνικά όπλα. Με το μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994), παρέχονταν στη Λευκορωσία, όπως και σε άλλα πρώην σοβιετικά πυρηνικά κράτη (Ουκρανία, Καζακστάν), εγγυήσεις ασφαλείας από τη Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Παρόλα αυτά, οι εγγυήσεις αυτές έχουν πλέον παραβιαστεί από όλες τις εγγυήτριες δυνάμεις.
Συμφωνία για την αποθήκευση ρωσικών πυρηνικών στη Λευκορωσία.
Έκτοτε, η Λευκορωσία δεν διέθετε πυρηνικές κεφαλές, χωρίς να αποκλείει τη δυνατότητα αποθήκευσης ρωσικών πυρηνικών στο έδαφός της, ήδη από την δεκαετία του ’90. Δεν ήταν λοιπόν εντελώς πρωτοφανή τα σχέδια που εκφράστηκαν τον Μάρτιο του 2023 από τον πρόεδρο της Ρωσίας Vladimir Putin για την μεταφορά και την «φιλοξενία» ρωσικών πυρηνικών στη Λευκορωσία. Δύο μήνες αργότερα, στις 25 Μαΐου, ο Ρώσος υπουργός άμυνας Sergei Shoigu και ο Λευκορώσος ομόλογός του, Viktor Khrenin, υπέγραψαν επισήμως στο Μινσκ συμφωνία σχετικά με τη διαδικασία αποθήκευσης τακτικών πυρηνικών της Ρωσίας στη Λευκορωσία. Η συμφωνία αυτή κατακρίθηκε έντονα τόσο από την ΕΕ και τις ΗΠΑ όσο και από την αντιπολίτευση στη Λευκορωσία.
Διεθνείς και εγχώριες αντιδράσεις
Συγκεκριμένα, ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, Josep Borell, καταδίκασε την ύπαρξη πυρηνικών κεφαλών σε λευκορωσικό έδαφος ως μια επικίνδυνη ενέργεια. Χαρακτήρισε την απόφαση ως παραβίαση του Μνημονίου της Βουδαπέστης και προειδοποίησε για αντιδράσεις σε περίπτωση που η υποστήριξη προς τη Ρωσία και η κλιμάκωση της έντασης συνεχιστούν. Συγχρόνως, ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ Matthew Miller χαρακτήρισε την πράξη ως ανεύθυνη. Τόνισε, ωστόσο, ότι οι ΗΠΑ δεν σκοπεύουν να αλλάξουν προς το παρόν την πυρηνική τους στρατηγική, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η Ρωσία προετοιμάζεται για χρήση των πυρηνικών. Επιπλέον, η εξόριστη ηγέτης της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας Sviatlana Tsikhanouskaya, η οποία αναγνωρίζεται ως η νόμιμη ηγέτης της χώρας από την ΕΕ, καταδίκασε τη συμφωνία. Δήλωσε: «Η ανάπτυξη οποιουδήποτε είδους πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία δεν αποτελεί απλώς παραβίαση διεθνών δεσμεύσεων… παραβιάζει επίσης το μη πυρηνικό μας καθεστώς βάσει του Συντάγματος…».
Ενδεχόμενες παραβιάσεις
Το μη πυρηνικό καθεστώς αφαιρέθηκε από το υπέρτατο δίκαιο της χώρας το 2022, μια αλλαγή που δεν αναγνωρίζεται από τη Δύση ως νόμιμη. Η Λευκορωσία δεν συμμετείχε στη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων (TPNW) του 2017 και ως προς τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, δεν αναφέρεται ότι απαγορεύεται η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων από μια πυρηνική δύναμη στο έδαφος μιας μη πυρηνικής χώρας. Επομένως, εφόσον η Ρωσία θα διατηρήσει τον έλεγχο των τακτικών αυτών πυρηνικών, υποστηρίζει ότι δεν παραβιάζονται οι σχετικές υποχρεώσεις. Άλλωστε, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, το συγκεκριμένο «παραθυράκι» αξιοποιείται από τις ΗΠΑ για την αποθήκευση τακτικών πυρηνικών σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Ως προς το Μνημόνιο της Βουδαπέστης και τις εγγυήσεις ασφαλείας, η παραβίαση καθίσταται αδιαμφισβήτητη καθώς ανεξαρτήτως του ρωσικού ελέγχου, η δέσμευση «να εξαλείψει όλα τα πυρηνικά όπλα από το έδαφός της» εμφανώς δεν τηρείται.
Στάση Λευκορώσου προέδρου
Ο πρόεδρος της Λευκορωσίας, Alexander Lukashenko, έχει εκφράσει ανοιχτά την υποστήριξή του προς τη Ρωσία και την επιθυμία για απόκτηση πυρηνικών όπλων. Υποσχέθηκε μάλιστα την ανάπτυξη πυρηνικών για όποιο ακόμα κράτος επιθυμεί να ενταχθεί στο Ενωσιακό κράτος της Ρωσίας και της Λευκορωσίας (Union State). Έχει χαρακτηρίσει τα συγκεκριμένα τακτικά πυρηνικά όπλα ως αποτρεπτικά και έχει δηλώσει ότι η Λευκορωσία δεν χρειάζεται ρωσικά στρατηγικά πυρηνικά όπλα. Έχει ισχυριστεί ότι η Λευκορωσία αποτελεί στόχο της Δύσης και έχει τονίσει ότι κανένας δεν έχει μέχρι στιγμής στραφεί έναντι μιας χώρας με πυρηνικά όπλα. Δηλώσεις του προέδρου σχετικά με την απόκτηση των συγκεκριμένων πυρηνικών όπως «…τα ρωσικά πυρηνικά όπλα που θα αναπτυχθούν στη Λευκορωσία είναι τρεις φορές πιο ισχυρά από τις ατομικές βόμβες των ΗΠΑ που ρίχτηκαν στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι το 1945» ή «…ο Θεός να μην χρειαστεί να πάρω μια απόφαση να χρησιμοποιήσω αυτά τα όπλα σήμερα, αλλά δεν θα υπήρχε κανένας δισταγμός αν αντιμετωπίσουμε μια επιθετικότητα», είναι φυσικό να εγείρουν έντονες αντιδράσεις από τη Δύση και να αυξάνουν την ένταση στην περιοχή.
Πιθανές επιδράσεις της απόφασης
Ωστόσο, η απόφαση για τη μεταφορά πυρηνικών στη Λευκορωσία αποτελεί πρόκληση όχι μόνο για την διεθνή ασφάλεια, αλλά και για την ίδια τη χώρα. Η κίνηση αυτή φαίνεται να ωφελεί το καθεστώς Λουκασένκο, καθώς η εξάρτηση της Λευκορωσίας από τη Ρωσία γίνεται ακόμα πιο φανερή και ενδέχεται να έχει φτάσει σε αναντίστρεπτο, άμεσα τουλάχιστον, σημείο. Ο Λουκασένκο έχει αποδειχθεί κρίσιμος σύμμαχος για το Κρεμλίνο. Η απόφαση αυτή ενδυναμώνει τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών και περιορίζει το ενδεχόμενο να επιτραπεί από τον Πούτιν η πολιτική αναταραχή και η ανατροπή του καθεστώτος Λουκασένκο. Η απομάκρυνση από τη ρωσική εξάρτηση θα αποτελέσει ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο για οποιαδήποτε, τρέχουσα ή μελλοντική, λευκορωσική κυβέρνηση. Η οικονομική και πολιτική επιρροή της Μόσχας είναι αδιαμφισβήτητα παρούσες στη χώρα και αυξάνονται με την ύπαρξη ρωσικών όπλων εντός του λευκορωσικού εδάφους, μειώνοντας ταυτόχρονα τον ανεξάρτητο από τη Ρωσία έλεγχο που δύναται να ασκήσει ο Λουκασένκο.
Συγχρόνως, η λευκορωσική ασφάλεια και ακεραιότητα καθίστανται πιο ευάλωτες σε κάποια ενδεχόμενη απειλή. Η προαναφερόμενη απόφαση αυξάνει τις πιθανότητες περαιτέρω και πιο άμεσης ανάμιξης της Λευκορωσίας στο ρωσο-ουκρανικό ζήτημα και, συνεπώς, αυξάνεται το ενδεχόμενο επιβολής περαιτέρω κυρώσεων κατά της χώρας. Επιπροσθέτως, οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης ρωσικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία ενδέχεται να αποτελέσουν στόχο σε περίπτωση κλιμάκωσης της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης. Τέλος, ίσως πρόκειται για ένα βήμα που, αυξάνοντας τη ρωσική επιρροή, συμβάλλει στο σχέδιο του Πούτιν για την απορρόφηση της Λευκορωσίας μέχρι το 2030. Το σχετικό ρωσικό έγγραφο του 2021 που διέρρευσε και πιστεύεται ότι είναι αυθεντικό χαρακτηρίστηκε από τον Λευκορώσο πρόεδο ως ψεύτικη διαρροή με σκοπό τον διχασμό.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας, η παρουσία πυρηνικών όπλων σε λευκορωσικό έδαφος αποτελεί μια νέα πρόκληση, η οποία δεν αποτελούσε αρχικά κεντρική ανησυχία λόγω πολυάριθμων συμφωνιών που υπογράφηκαν, κυρίως κατά τη δεκαετία του ’90. Ωστόσο, μετά την απόφαση για αποθήκευση τακτικών ρωσικών πυρηνικών στη Λευκορωσία και τις επακόλουθες διεθνείς και εσωτερικές αντιδράσεις, το ζήτημα έχει αναδυθεί ξανά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, τουλάχιστον όσον αφορά το ρωσο-ουκρανικό ζήτημα. Η πρόκληση αυτή δεν αποτελεί απλά ένα ενδεχόμενο πρόβλημα για τη Δύση, αλλά δύναται επίσης να θέσει μακροπρόθεσμα υπό αμφισβήτηση την ίδια τη λευκορωσική κυριαρχία εντός των συνόρων της χώρας. Επομένως, η επίδειξη δύναμης και η αποτρεπτική πολιτική που φαίνεται να ακολουθεί η Ρωσία με τη συγκεκριμένη ενέργεια γεννούν νέες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τόσο το περιφερειακό υποσύστημα όσο και η ευρύτερη διεθνής κοινότητα.
Πηγές
Al Jazeera. (2023, June 13). Belarus will not hesitate to use nukes if aggressed: Lukashenko. Russia-Ukraine War News | Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2023/6/13/russian-tactical-weapons-to-be-deployed-to-minsk-in-days
AP News. (2023, June 14). Leader of Belarus says he wouldn’t hesitate to use Russian nuclear weapons to repel aggression. AP News. Διαθέσιμο σε: https://apnews.com/article/russia-belarus-lukashenko-nuclear-weapons-6f97b76288f8cb9c0490c5151d588b3e
Europa.eu. (n.d.). Belarus: Statement by the High Representative on the announced transfer of Russian nuclear warheads to Belarus | EEAS. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/belarus-statement-high-representative-announced-transfer-russian-nuclear-warheads-belarus_en
Europa.eu. (n.d.). EU restrictive measures against Belarus. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/sanctions/restrictive-measures-against-belarus/
Faulconbridge, G. (2023, May 26). Russia moves ahead with deployment of tactical nukes in Belarus. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/russia-belarus-sign-document-tactical-nuclear-weapon-deployment-belarus-2023-05-25/
Hopkins, V. (2023, June 22). Belarus Is Fast Becoming a ‘Vassal State’ of Russia. The New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2023/06/22/world/europe/belarus-russia-lukashenko.html
Kelly, L. (2023, June 14). Belarus starts taking delivery of Russian nuclear weapons. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/europe/belarus-has-started-taking-delivery-russian-tactical-nuclear-weapons-president-2023-06-14/
Knight, M., Pavlova, U., & Regan, H. (2023, May 29). Lukashenko offers nuclear weapons to nations willing ‘to join the Union State of Russia and Belarus.’ CNN. Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2023/05/28/europe/lukashenko-nuclear-weapons-belarus-russia-intl-hnk/index.html
Martynyuk, L. (2023, May 31). Tsikhanouskaya is Right: Deploying Nuclear Weapons Violates Belarus’ International Obligations, Constitution. POLYGRAPH.info. Διαθέσιμο σε: https://www.polygraph.info/a/fact-check-tsikhanouskaya-is-right-deploying-nuclear-weapons-violates-belarus-international-obligations-constitution/7115698.html
Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Belarus. (n.d.). Nuclear Disarmament, WMD Non-proliferation and Export Control. Διαθέσιμο (2023, July 6) σε: https://mfa.gov.by/en/mulateral/global_issues/global_security/nuclear_disarmament/
NTI. (2021, October 21). Belarus Overview. The Nuclear Threat Initiative. Διαθέσιμο σε: https://www.nti.org/analysis/articles/belarus-overview/
Reuters. (2023, May 25). US condemns Russia moving nuclear weapons to Belarus, will not adjust nuclear posture. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/europe/us-condemns-russia-moving-nuclear-weapons-belarus-will-not-adjust-nuclear-2023-05-25/
Samorukov, M. (2023, June 30). He Stopped Prigozhin’s Mutiny: What’s Next for Belarus’s Chief Negotiator Lukashenko? Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/politika/90098
Shraibman, A. (2023, March 28). Hosting Russian Nuclear Weapons Will Have Far-Reaching Consequences for Belarus. Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/politika/89394
Welle, D. (2023, February 22). Russia plans Belarus “absorption” by 2030 — media reports. dw.com. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/russia-plans-belarus-absorption-by-2030-media-reports/a-64771429
Wilson Center. (n.d.). The Role of Belarus in the Russia-Ukraine Conflict: From Guarantor of Security to a Source of Instability.Wilson Center. Διαθέσιμο σε: https://www.wilsoncenter.org/event/role-belarus-russia-ukraine-conflict-guarantor-security-source-instability
Πηγή φωτογραφίας:
Wilde, R. (2019). The History of the European Union: A series of steps over four decades led to the creation of the EU in 1993. Kirsty Lee/EyeEm/Getty Images Διαθέσιμο σε: https://www.thoughtco.com/the-history-of-the-european-union-1221595