Γράφει η Ευαγγελία Τουλουπάκη
Όταν τον Δεκέμβριο του 2010 ο μικροπωλητής Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολείται, ως εκδήλωση της έντονης δυσαρέσκειας του για την κατάσχεση του πάγκου λαχανικών του από τις τοπικές αρχές, στον Αραβικό Κόσμο πυροδοτείται μια ευρείας κλίμακας εξέγερση, με κύριο σκοπό την αύξηση της συμμετοχής του λαού στο πολιτικό γίγνεσθαι και την ανάδυση μιας διακυβέρνησης με δημοκρατικά χαρακτηριστικά. Αυτή η εξέγερση χαρακτηρίσθηκε ως «Αραβική Άνοιξη», προκειμένου να περιγραφεί το έντονο κύμα αντιδράσεων, το οποίο ξεκινώντας από την Τυνησία εξαπλώθηκε σε διάφορες χώρες της Β. Αφρικής και της Μ. Ανατολής.
Ως όρος, η «Αραβική Άνοιξη» για τους ερευνητές έχει ως έρεισμα δύο στοιχεία: το χρονικό σημείο ουσιαστικής έναρξης της και τον παραλληλισμό της με τις εξεγέρσεις του 1848 και με την Άνοιξη της Πράγας το 1968. Αρχικά, όσον αφορά την χρονική περίοδο, αν και στην Τυνησία το εναρκτήριο σημείο τοποθετείται τον Χειμώνα του 2010, εκκινώντας την Επανάσταση των Γιασεμιών, η ουσιαστική έναρξη των διαμαρτυριών στον Αραβικό Κόσμο είχε χονδρικά ως αφετηρία την Άνοιξη του 2011. Τότε είναι που η θρυαλλίδα της Τυνησίας αρχίζει και εξαπλώνεται σε χώρες όπως στη Συρία και στη Σαουδική Αραβία, ενώ στην Αίγυπτο οι διαμαρτυρίες ήδη βρίσκονταν σε εξέλιξη από τον Ιανουάριο του 2011. Προσεγγίζοντας την ορολογία από δεύτερη οπτική γωνία, η «Αραβική Άνοιξη» έχει παραλληλιστεί με δύο ιστορικές στιγμές ορόσημα για τη διεκδίκηση των πολιτικών δικαιωμάτων: τις εξεγέρσεις του 1848 και την Άνοιξη της Πράγας το 1968. Οι εξεγέρσεις του 19ου αιώνα, οι οποίες ονομάστηκαν και ως «Άνοιξη των Λαών», εξαπλώθηκαν στην Κεντρική Ευρώπη, αποζητώντας φιλελεύθερες και εθνικές διεκδικήσεις, έχοντας εμφανή επιρροή από τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Σε εγγύτερη ημερομηνία, το 1968 δημιουργείται η «Άνοιξη της Πράγας», μια περίοδος αναμόρφωσης της Τσεχοσλοβακίας υπό τον Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, ο οποίος επιθυμούσε να παρέχει στους πολίτες μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης, καθώς και κοινωνικά δικαιώματα. Η προσπάθεια του βέβαια ήταν ατελέσφορη και τα ρωσικά στρατεύματα έδωσαν τέλος στην «Άνοιξη της Πράγας».
Αν και ο όρος Αραβική Άνοιξη έχει επικριθεί, ταυτόχρονα έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως από τα δυτικά μέσα και τους μελετητές προκειμένου να περιγραφεί το κύμα διαμαρτυριών που συντάραξε τον Αραβικό Κόσμο, έχοντας ως βασικό σύνθημα «Ο λαός θέλει να πέσει το καθεστώς». Αναμφισβήτητα, υπήρξε μια έκδηλη προσπάθεια δημοκρατικής ανοικοδόμησης στα κράτη της Β. Αφρικής και της Μ. Ανατολής. Όμως, η ιστορική εξέλιξη των γεγονότων μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εν τέλει, η «Αραβική Άνοιξη» κατέληξε ένας «Αραβικός Χειμώνας», στον οποίο δεν σημειώθηκε σημαντική πρόοδος και σε πολλές περιπτώσεις τμήματα του Αραβικού Κόσμου αφέθηκαν στο χάος.
Κατά κύριο λόγο, ο Αραβικός Κόσμος απαρτιζόταν από απολυταρχικά καθεστώτα με τη μορφή αστυνομικών κρατών. Η Αραβική Άνοιξη προσπάθησε να φέρει μια ρηξικέλευθη αλλαγή στην πολιτική δόμηση των κρατών αυτών, ένα εγχείρημα διόλου εύκολο. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως στην Τυνησία ο λαός κατόρθωσε να διώξει τον Πρόεδρο Zine el Abidine Ben Ali μετά από 20 χρόνια θητείας και τον Οκτώβριο του 2011 να γίνουν οι πρώτες κοινοβουλευτικές δημοκρατικές αλλαγές, γεγονός που προκάλεσε αλυσιδωτή αντίδραση σε χώρες όπως η Αλγερία, το Ομάν και η Ιορδανία. Όμως το μοτίβο της Τυνησίας δεν μπορούσε να εφαρμοστεί παντού. Στην Αίγυπτο ο Hosni Mubarak παραιτείται, καθώς η κατάσταση στη χώρα μετά από συνεχείς διαδηλώσεις έχει εκφύγει του ελέγχου του. Έτσι, παραδίδει τα ηνία της εξουσίας στο στρατό και η Αίγυπτος συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση χάους και βίας. Κατά τη διάρκεια των εκλογών είναι εμφανές πως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έχουν κερδίσει τον λαό και ο Mohamed Morsi κατακτά την προεδρεία, η οποία ανετράπη από τον στρατηγό Abdel Fattah el- Sisi πραξικοπηματικά.
Η Αίγυπτος δεν είναι το μοναδικό κράτος στο οποίο επικράτησε ο «Αραβικός Χειμώνας» και τα συνθήματα υπέρ δημοκρατίας και αντιπροσώπευσης σίγησαν. Η Συρία, η Υεμένη, το Ιράκ και η Λιβύη βυθίστηκαν σε ένα φαύλο κύκλο εμφυλίων. Συγκεκριμένα στη Λιβύη, μετά τον θάνατο του Gaddafi, ο εμφύλιος συνέχισε να μαίνεται, καθιστώντας τη χώρα έρμαιο των διαρκών αναταραχών. Ο Αραβικός Κόσμος δέχτηκε πλήγματα στην οικονομία του, αποτέλεσε την κοιτίδα φονταμενταλιστικών κινημάτων, όπως η ISIS και αναταράχθηκε η ισορροπία που υπήρχε πρότινος μεταξύ του Ισλάμ και κρατών με κοσμική νοοτροπία. Τα καθεστώτα που ανετράπησαν κινούνται περισσότερο στη βάση του εθνικισμού και του Παν – Αραβισμού, παρά στα έντονα θρησκευτικά στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιούσαν για να διατηρούν τη λαϊκή συμπάθεια. Με την ανατροπή τους, το Ισλαμικό Κράτος αναπτύχθηκε περαιτέρω στη Συρία και το Ιράκ, με αποτέλεσμα την αστάθεια και την έκρηξη βίας στις περιοχές αυτές. Επιπρόσθετα, μετά την «Αραβική Άνοιξη», το οικοδόμημα το οποίο ο λαός ήθελε να καταρρίψει επιβίωσε, ανεξαιρέτως της μεταβολής των ηγετικών προσώπων.
Γίνεται λόγος πλέον για μια δεύτερη προσπάθεια «Αραβικής Άνοιξης», η οποία ξεκίνησε το 2018 και συνεχίζεται έως σήμερα. Οι αντιδράσεις στον Αραβικό Κόσμο εμφανίστηκαν σε χώρες όπως Μαρόκο, Τυνησία, Ιορδανία, Σουδάν, Αίγυπτο, Ιράκ, Λίβανο, και Συρία. Συγκεκριμένα στο Σουδάν, ο Omar al-Bashir αφαιρέθηκε από την εξουσία το 2019 μέσω πραξικοπήματος, κατόπιν πολλαπλών διαδηλώσεων και του λαού. Η οικονομική δυσπραγία σε συνδυασμό με τη διαφθορά ωθεί και πάλι τους πολίτες να αντιδράσουν και να προσπαθήσουν να μεταβάλλουν το status quo. Τον Οκτώβριο του 2021 πραγματοποιείται εκ νέου πραξικόπημα και η διεθνής κοινότητα αναμένει τις εξελίξεις
Καταληκτικά, κάνοντας μια συνολική αποτίμηση είναι εμφανές πως η Αραβική Άνοιξη δεν κατόρθωσε να επιτύχει τους στόχους που τέθηκαν στην αρχή, ούτε στάθηκε ικανή να ξεπεράσεις τις χρόνιες αδυναμίες στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα, που ταλανίζουν τα κράτη της MENA (ακρωνύμιο που σημαίνει Middle East and North Africa). Παρά τα κοινά πολιτισμικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των κρατών αυτών δεν παύουν να αποτελούν ξεχωριστές οντότητες με διαφορετικές πορείες, όπως άλλωστε ήδη λέχθηκε στο παρόν άρθρο. Η Αραβική Άνοιξη ήταν μια αξιέπαινη προσπάθεια του λαού να διεκδικήσει τα κεκτημένα στη Δύση δικαιώματα, όμως οι ρίζες των προβλημάτων είναι βαθύτερες και η επίλυση τους δεν είναι εφικτό να γίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Άραγε, θα έρθει ποτέ η Άνοιξη στον Αραβικό Κόσμο;
Βιβλιογραφία:
History.com Editors, Arab Spring, HISTORY, 10 Ιανουαρίου 2018. Διαθέσιμο σε https://www.history.com/topics/middle-east/arab-spring
John Simpson, Who are the winners and losers from the Arab Spring, BBC, 12 Νοεμβρίου 2014. Διαθέσιμο σε https://www.bbc.com/news/world-middle-east-30003865
Joseph V Micallef, The Arab Spring: Six Years Later, Huffpost, 29 Ιανουαρίου 2018. Διαθέσιμο σε https://www.huffpost.com/entry/the-arab-spring-six-years_b_14461896
Ishaan Tharoor, The Tragic Legacy of the Arab Spring, Washington Post, 26 Ιανουαρίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.washingtonpost.com/world/2021/01/26/arab-spring-lessons-anniversary/
Liz Sly, The Unfinished Business of the Arab Spring, Washington Post, 24 Ιανουαρίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2021/arab-spring-10-year-anniversary-lost-decade/?itid=lk_inline_manual_9
Michael Safi, Antonio Voce, Frank Hulley-Jones and Lydia McMullan, How the Arab Spring engulfed the Middle East-and changed the world, The Guardian, 25 Ιανουαρίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/world/ng-interactive/2021/jan/25/how-the-arab-spring-unfolded-a-visualisation
Primoz Manfreda, What is the Arab Spring, ThoughtsCo. 28 Αυγούστου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.thoughtco.com/definition-of-the-arab-spring-2353029
Erin Blakemore, What was the Arab Spring and how did it spread?, National Geographic, 29 Μαρτίου 2019. Διαθέσιμο σε https://www.nationalgeographic.com/culture/article/arab–spring–cause
Στυλιανή Βλαχοπούλου, Αραβική Άνοιξη και Ζητήματα Ασφαλείας, Πανεπιστήμιο Πειραιά, Ιούνιος 2014. Διαθέσιμο σε https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/6943/Vlachopoulou.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Fait Muedimi, The Role of Religion in the Arab Spring: Comparing the Actions and Strategies of the Islamist Parties, Oxford Handbooks Online, Ιούλιος 2014. Διαθέσιμο σε https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199935420.001.0001/oxfordhb-9780199935420-e-004
Marwan Muasher, Is this the Arab Spring 2.0?, Carnegie, Endowment for International Peace, 20 Οκτωβρίου 2019. Διαθέσιμο σε https://carnegieendowment.org/2019/10/30/is-this-arab-spring-2.0-pub-80220
The Economist Group Limited, Talk of Spring, protests are making a comeback in the Arab World, The Economist, 21 Μαρτίου 2019. Διαθέσιμο σε https://archive.ph/20200229024326/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2019/03/21/protests-are-making-a-comeback-in-the-arab-world
Simon Tisdal, Will corruption, cuts and protest produce a new Arab Spring, The Guardian, 26 Ιανουαρίου 2019. Διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/world/2019/jan/26/sudan-egypt-corruption-arab-spring
Πηγή εικόνας: Washingtoninstitute.org