Γράφει η Μαρία Αζούκη
Τον τελευταίο καιρό οι εξελίξεις διαδέχονται η μία την άλλη στο διεθνές πεδίο με την Τουρκία να αποτελεί έναν από τους βασικούς πρωταγωνιστές. Αποτελεί μια χώρα που ο τύπος και τα μέσα ασχολούνται συνεχώς, κάτι που υποδηλώνει μια στρατηγική εκλεπτυσμένου τύπου. Είναι γνωστό πως η Τουρκία βιώνει μια κρίση ταυτότητας, η οποία ταυτότητα στην τουρκική εξωτερική πολιτική σαφώς και χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις.
Έχει παρατηρηθεί πως η Τουρκία επιδιώκει την ανεξαρτητοποίησή της όχι μόνο από την Ανατολή αλλά και από τη Δύση. Προς επίρρωση του επιχειρήματος αυτού η Τουρκία δεν ταυτίζεται με κανένα πόλο και επανειλημμένα φανερώνει πως βαδίζει σε έναν δικό της πόλο, σε έναν «Τρίτο Πόλο». Και εφόσον η ταυτότητά της είναι αντιδυτική πώς ζητά την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Τις τελευταίες μέρες σάλο έχει προκαλέσει η δήλωση του Ερντογάν στην οποία συνέδεσε την έγκριση της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ με την τελική ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Την εν λόγω δήλωση εν τέλει αναίρεσε ο Τούρκος Πρόεδρος, αφού συμφώνησε να ανοίξει ο δρόμος για την ένταξη της Σουηδίας, γεγονός που επιφανειακά υποδηλώνει μια αντίφαση, σε συνδυασμό με μια υποβόσκουσα συμπεριφορά που δημιουργεί αμφιβολίες.
Η Τουρκία συμμετέχει στο ΝΑΤΟ από το 1952. Αυτό, θεωρητικά, σημαίνει πως δεσμεύεται να ακολουθεί ένα μοτίβο διαμοιρασμού ίδιων αξιών και σκοπών με τα υπόλοιπα μέλη, κατά τη διαδικασία ανάπτυξης μηχανισμών ασφάλειας και άμυνας. Στην πράξη, ωστόσο, η Τουρκία έχει αποδείξει πως μπροστά στα συμφέροντά της δεν διστάζει να αναπτύξει και σχέσεις με τον ευρασιατικό χώρο. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η μετριοπαθής στάση της απέναντι στη Ρωσία στο ουκρανικό ζήτημα. Φάνηκε πως οι δεσμοί της με τη Ρωσία αλλά και η σχέση της με τη Δύση ισορροπούσαν, αποδεικνύοντας πως επιδίωξε την προάσπιση των δικών της συμφερόντων. Επομένως, εξάγεται το συμπέρασμα ότι εντός των στόχων της είναι ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεών της με τη Δύση, διατηρώντας παράλληλα ανοιχτή την επικοινωνία με δρώντες της Ανατολής.
Πλέον το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από πολυπολικότητα, με κύριο χαρακτηριστικό τη σύγκρουση μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο επιθετικός ρεαλιστής John Mearsheimer έχει αναφέρει πως τα πολυπολικά συστήματα οδηγούν στη σύγκρουση περισσότερο από τα διπολικά. Πράγματι έχουν εμφανιστεί και άλλοι πόλοι που ασκούν επιρροή στο διεθνές σύστημα, όπως η Τουρκία που προαναφέρθηκε, η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν κτλ. Το αίτημα σαφώς της Δύσης για να προστατευτεί από τον αντίκτυπο της πολυπολικότητας είναι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ.
Όσον αφορά τη διεύρυνση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας σαφώς υπήρξαν υποστηρικτές αλλά και πολέμιοι με αυτό. Οι υπέρμαχοι έκαναν λόγο για μεγαλύτερη περιφερειακή ασφάλεια και δυτικοευρωπαϊκό έλεγχο στα κράτη της ανατολικής Ευρώπης, ενώ οι πολέμιοι υποστήριζαν πως οι αντιρρήσεις της Ρωσίας περί διεύρυνσης του ΝΑΤΟ δεν πρέπει να αγνοηθούν. Το αποτέλεσμα δεν ήταν άλλο από την εισβολή στην Ουκρανία, κάτι τέτοιο όμως δε σημαίνει πως το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να διευρυνθεί.
Η Τουρκία σχετικά με αυτό προσπαθεί χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της συναλλακτικότητας να ασκεί τη διαπραγματευτική της πολιτική. Επεξηγηματικά, θα έλεγε κανείς πως δεν είναι ακριβώς ούτε υπέρμαχος αλλά ούτε και πολέμιος της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Αυτό που προσπαθεί να πετύχει είναι η διαπραγμάτευση με αντάλλαγμα κινήσεις που την εξυπηρετούν. Το προαναφερθέν έγινε αντιληπτό στην περίπτωση της Σουηδίας.
Κάτι άλλο που αξίζει να σημειωθεί είναι και η αλλαγή της στάσης της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα. Με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις να χρονολογούνται εδώ και πολλές δεκαετίες, ο Ερντογάν αποφασίζει να γεφυρώσει τις σχέσεις του με την Ελλάδα, όπως έγινε αντιληπτό από τη συνάντησή του με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ήδη από τον σεισμό στην Τουρκία οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν εξομαλυνθεί, ωστόσο γίνεται αντιληπτό πως η νέα εκλογή του Ερντογάν χαρακτηρίζεται από μια διαφορετική συμπεριφορά. Μάλιστα το φθινόπωρο θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη η συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας, προκειμένου να εξομαλυνθούν περαιτέρω οι διμερείς σχέσεις. Από αυτό, συμπεραίνουμε πως πράγματι η Τουρκία έχει βρει τους τρόπους να επιβιώνει στο διεθνές σύστημα στο οποίο ασκούνται συνεχώς πιέσεις και έχει μάθει να θέτει τους δικούς της στρατηγικούς στόχους.
Ερχόμενοι στα συμπεράσματα, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός πως από το 1952 η Τουρκία έχει φέρει ανακατατάξεις στο διεθνές πεδίο, ενώ η συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ δεν σηματοδότησε την εναρμόνιση με τις αξίες των υπόλοιπων μελών, αλλά κατέδειξε μια συμπεριφορά ευθυγράμμισης των τουρκικών στρατηγικών συμφερόντων με τους δυτικούς στόχους. Με τις διαπραγματεύσεις της κατάφερε όχι να εξαρτηθεί από τη Δύση αλλά να ριζοσπαστικοποιηθεί σε εσωτερικό αλλά και εξωτερικό επίπεδο. Αρχίζει έτσι να δημιουργεί τον δικό της πόλο, αν και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει γίνονται φανερά. Οι αλλαγές ωστόσο που μπορεί να επιφέρει μια ριζοσπαστικοποίηση δεν επέρχονται τόσο γρήγορα. Το σίγουρο είναι πως αυτό δημιουργεί ανασφάλεια στη Δύση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ζήνωνας Τζιάρρας και Νίκος Μούδουρος (2023). Η Τουρκία ως Τρίτος Πόλος στη Νέα Διεθνή Τάξη, Εκδόσεις Παπαζήση
Huseyin Hayatsever και Ece Toksabay (10 Ιουλίου, 2023). Erdogan links Sweden’s NATO membership to Turkey’s EU accession. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/europe/erdogan-links-swedens-nato-membership-turkeys-eu-accession-2023-07-10/
NATO (2022). NATO Strategic Concept. Διαθέσιμο σε: https://www.nato.int/strategic-concept/.
John Mearsheimer (2014). The Tragedy of Great Power Politics. W. W. Norton & Company
Ναυτεμπορική (13 Ιουλίου, 2023). FAZ: Γιατί ο Ερντογάν προσεγγίζει την Ελλάδα. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/politics/1493750/faz-giati-o-erntogan-proseggizei-tin-ellada/