Γράφει ο Ηλίας Χαμπέσης
Πόσο επίκαιρη είναι η συνεισφορά του ελληνικού πολιτισμού στο ευρωπαϊκό ιδεώδες σήμερα
Η σημασία του ελληνικού πολιτισμού, στο παγκόσμιο γίγνεσθαι είναι πανθομολογούμενη και σε αυτόν η χώρα μας οφείλει την μοναδικότητα της. Ο ελληνικός πολιτισμός έχει λαμπρά γεγονότα πολιτισμικής και συλλογικής μνήμης να παρουσιάσει, με αναφορές σε όλους τους τομείς των επιστημών, της αισθητικής, της διανόησης, της πολιτικής, ώστε οι πολίτες να μπορούν να τον κατανοήσουν.
Αρχικά η πολιτιστική κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδας, η οποία είχε και θα εξακολουθήσει να έχει σημαντική επιρροή στον σύγχρονο πολιτισμό, (από τον αθλητισμό, με εκδηλώσεις όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, μέχρι την δομή των ταινιών του Χόλυγουντ που έχει τις ρίζες της στο αρχαίο δράμα και την κωμωδία).
Ο «ανθρωπισμός» επίσης, ιδιαίτερα στην έννοια της ελευθερίας του ανθρώπου, που είναι σημαντική για την Ευρώπη του σήμερα. Και συνεχίζοντας να απαριθμούμε την προσφορά του ελληνικού πολιτισμού θα πρέπει να αναφερθούμε και στην έννοια του «λόγου» και της «λογικής» με την οποία ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τα φυσικά φαινόμενα, την έννοια της Επιστήμης που βασίζεται στην παρατήρηση και το πείραμα και πρώτος εισήγαγε ο Αριστοτέλης, την συστηματική ανάπτυξη των μαθηματικών και της γεωμετρίας, της Ιατρικής, της Αστρονομίας, της μηχανικής, της φιλοσοφίας που όλα βασίζονται στον λόγο και στην λογική. Ο ελληνικός πολιτισμός πρόσφερε ακόμα την ανάπτυξη όλων των τεχνών (μουσική, χορός, ζωγραφική, γλυπτική, ποίηση, πεζογραφία) με κέντρο επίσης τον άνθρωπο, που η Δυτική Ευρώπη ξανά-ανακάλυψε κατά την Αναγἐννηση.
Η σημαντικότερη συνεισφορά όμως του ελληνικού πολιτισμού είναι η έννοια της Δημοκρατίας, που σημαίνει <<εξουσία του λαού>>, καθώς και τις σχετικές με την δημοκρατία έννοιες της ισονομίας, ισηγορίας και ισότητας των πολιτών. Η βάση της δημοκρατίας είναι η ισότητα των πολιτών έναντι του νόμου. Οι βασικές αρχές της έχουν απήχηση στη διακυβέρνηση της πλειοψηφίας των σύγχρονων κρατών-μελών της Ευρώπης.
Πόσο επίκαιρη είναι όμως η συνεισφορά αυτή στο ευρωπαϊκό ιδεώδες την σημερινή εποχή;
Δυστυχώς παρά την ύπαρξη των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων τίποτα δεν φαίνεται ικανό να αφυπνίσει τους Ευρωπαίους ηγέτες, έτσι ώστε να προβούν σε ένα δημοκρατικό διάλογο, για την κρίση που διέρχεται αυτή τη στιγμή η Ευρώπη. Κρίση όχι μόνο οικονομική, αλλά και κρίση αξιών. Ούτε το οικονομικό ρήγμα, ούτε οι συνεχείς μεταναστευτικές ροές, ούτε το Brexit, ούτε ο εθνικισμός, ούτε η άνοδος της φτώχειας δεν έχουν ευαισθητοποιήσει την ελίτ των ηγετών. Η ΕΕ μοιάζει να μην μπορεί να συμπορευτεί με τις αξίες που επικαλείται.
Το όραμα των ηγετών της ΕΕ προέβλεπε αλληλεγγύη μεταξύ των μελών. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, το 1979, τη χρονιά της υπογραφής της ένταξης της Ελλάδος στην τότε ΕΟΚ:
«Η Ελλάς προσέρχεται στην Ευρώπη με την βεβαιότητα, ότι στα πλαίσια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εμπεδώνεται για όλα τα μέρη η εθνική ανεξαρτησία, κατοχυρώνονται οι δημοκρατικές ελευθερίες, επιταχύνεται η οικονομική ανάπτυξη και γίνεται με την συνεργασία όλων κοινός καρπός η κοινωνική και οικονομική πρόοδος».
Δεκαέξι χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1995, ο Ανδρέας Παπανδρέου μετά τη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ μιλούσε για το Διευθυντήριο των Βρυξελλών[1] θέτοντας αμείλικτα ερωτήματα: «Τι είναι η Ενωμένη Ευρώπη; Ποιος την κυβερνά; Τι ρόλο παίζουμε πλέον εμείς, οι κυβερνήσεις, οι εθνικές κυβερνήσεις;» μιλώντας κατ΄ ουσίαν για το κύκνειο άσμα της δημοκρατικής Ευρώπης, υποστηρίζοντας, ότι η Ε.Ε πήγαινε σε ένα είδος συρρίκνωσης της εθνικής δύναμης, αλλά όχι στο βωμό μιας συλλογικής δημοκρατικής διαδικασίας.
Το 2009, το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο στην απόφαση για την συνθήκη της Λισαβόνας[2], κατήγγειλε την έλλειψη δημοκρατίας στην ΕΕ, αναφέροντας συγκεκριμένα τη σημασίας της έννοιας αυτής, την βάση της, καθώς επίσης και παρακλάδια της όπως είναι το δημοψήφισμα.
Για τον κίνδυνο που διατρέχει η δημοκρατία στην ΕΕ έχουν γίνει αρκετές αναφορές από ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων. Ο Pierre Mendes-France[3], Γάλλος πολιτικός, επισήμανε ότι <<η αποκήρυξη της δημοκρατίας μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Πρώτον, με την παραχώρηση όλων των εξουσιών σε ένα και μόνο πρόσωπο και δεύτερον, με την εκχώρηση εξουσιών σε μια εξωτερική αρχή>>. Οι δύο αυτές περιπτώσεις συναντώνται στις μέρες μας, αρχικά με τους ηγέτες των κρατών-μελών να παίρνουν αποφάσεις χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τους πολίτες κάθε χώρας, ενώ ταυτόχρονα δίνεται εξουσία σε εξωτερικές αρχές όπως το ΔΝΤ, να παίρνει σημαντικές αποφάσεις για κράτη-μέλη της ΕΕ.
Γερμανική ευρώπη ή ευρωπαϊκή Γερμανία. Το «δίκαιο» του ισχυρού επικρατεί. Αρχές και αξίες τίθενται υπό αμφισβήτηση στο βωμό της επικράτησης ως κυρίαρχο μέλος στην ίδια οικογένεια. Και επιπλέον Brexit. Ο δημοκρατικός προσανατολισμός της Ευρώπης έχει απωλεσθεί καθώς η ευρωπαϊκή πυξίδα δεν δείχνει πια το δρόμο της αλληλεγγύης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ηρακλής Λαμπαδάριου, Η ελληνική προσφορά στην Ευρώπη και στον κόσμο, Lampadariou blogspot, May 5, 2006 https://lampadariou.wordpress.com/2006/05/05/%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF/
Ραβανός Άρης, Το διευθυντήριο της ΕΕ διατάζει, ΤΟ ΒΗΜΑ, May 3, 2015 https://www.tovima.gr/2015/03/03/opinions/to-dieythyntirio-tis-e-e-diatazei/
Άρθρο στα ΝΕΑ, 17 καθηγητές γράφουν για την δημοκρατία στην Ευρώπη-Σκέψεις και προτάσεις για την αναγέννηση της ΕΕ, September 29, 2018 https://www.tanea.gr/2018/09/29/opinions/17-kathigites-grafoun-gia-ti-dimokratia-stin-eyropi-skepseis-kai-protaseis-gia-tin-anagennisi-tis-e-e/
Φωτογραφία
[1] https://www.tovima.gr/2015/03/03/opinions/to-dieythyntirio-tis-e-e-diatazei/
[2]https://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Entscheidungen/DE/2009/06/es20090630_2bve000208.html
[3] Pierre Mendes-France, https://blogs.mediapart.fr/danyves/blog/150815/discours-de-pierre-mendes-france-contre-le-traite-de-rome-le-18-janvier-1957