Γράφει η Χριστίνα Σωτηροπούλου
Η εμπλοκή στον πόλεμο του Βιετνάμ έχει υπάρξει μια από τις πιο αμφιλεγόμενες στιγμές στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής με τις γνώμες των ιστορικών και διεθνολόγων να διχάζονται για το αν ήταν ένας πόλεμος ο οποίος με διαφορετική στρατηγική θα μπορούσε να είχε νικηθεί ή ένας πόλεμος από τον οποίον θα έπρεπε εξαρχής να απέχουν. Πέρα από την ακαδημαϊκή κοινότητα, η σύρραξη στο Βιετνάμ έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την ποπ κουλτούρα και τα προϊόντα της, τα οποία βρίθουν αναφορών στον πόλεμο με κοινούς παρονομαστές την απεικόνιση των εμπειριών των στρατιωτών και βετεράνων του πολέμου, μια κριτική χροιά απέναντι στην αμερικανική κυβέρνηση και την πρόταξη ηθικών διλημμάτων σχετικά με την ίδια την φύση του πολέμου που διεξαγόταν. Αν θεωρήσουμε πως η ποπ κουλτούρα διαμορφώνεται από την κοινωνία της εποχής της και την διαμορφώνει αντιστοίχως, αντανακλώντας συμβολικά κοινωνικά αποδεκτές απόψεις, ταυτότητες και τις αλλαγές τους, η γενική αντίληψη είναι πως ο πόλεμος του Βιετνάμ και ο απόηχος του είχαν αρνητικό πρόσημο στην αμερικανική κοινή γνώμη και επέφεραν αλλαγές στην κοινωνία και την συνείδηση της γενιάς που τον έζησε.
Το Βιετνάμ στην σύλληψη του, δεν διέφερε από τις υπόλοιπες αμερικανικές πολεμικές κινητοποιήσεις στα πλαίσια του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού και παρά την εκ των υστέρων αντίληψη λόγω της τροπής του και του αντίκτυπου που είχε στην αμερικανική κοινωνία, δεν ήταν ένας εξαρχής μη δημοφιλής πόλεμος στο «εσωτερικό μέτωπο».
Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου προσέδωσε συγκεκριμένες γραμμές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, όπως το δόγμα Τρούμαν σύμφωνα με το οποίο η Αμερική θα παρείχε στήριξη στις χώρες που ήταν ευάλωτες στην επέκταση του κομμουνισμού, ενώ η ανάπτυξη της θεωρίας του ντόμινο περί εξάπλωσης των μαρξιστικών καθεστώτων επίτασσε μια παρεμβατική εξωτερική πολιτική για τις περιφέρειες όπου τα πλακάκια του ντόμινο φαινόταν πιθανό να πέσουν. Η απώλεια της Κίνας το 1949 και η έναρξη του πολέμου της Κορέας τον επόμενο χρόνο καταδείκνυαν μια δυναμική πορεία του κομμουνιστικού κινήματος στην Ανατολική Ασία. Το Βιετνάμ βρέθηκε στο επίκεντρο όταν ο κομμουνιστής ηγέτης Ho Chi Minh ανακήρυξε την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ μετά την απομάκρυνση των Ιαπώνων ιμπεριαλιστών, ερχόμενος αντιμέτωπος με την γαλλική προσπάθεια ανακατάληψης της πρώην αποικίας της στην Ινδοκίνα. Ενώ ο Ho Chi Minh ανέμενε την αμερικανική υποστήριξη, μάταια προσπάθησε να επικοινωνήσει μέσω επιστολών με τον Πρόεδρο Τρούμαν, αφού οι ψυχροπολεμικές συνθήκες οδήγησαν τις ΗΠΑ να στηρίξουν την Γαλλία και την φιλοδυτική κυβέρνηση που εγκατέστησε στο Νότιο Βιετνάμ. Μετά την ήττα των νατοϊκών συμμάχων τους το 1954 και τον προσωρινό διαχωρισμό της χώρας στον 17ο παράλληλο, η έντονη χρηματοδότηση που προσφερόταν στην αποχωρήσασα πλέον Γαλλία κληροδοτήθηκε στην Νοτιοβιετναμέζικη κυβέρνηση με σκοπό να εδραιωθεί πολιτικά και στρατιωτικά ώστε να αποφευχθούν οι μελλοντικές εκλογές που φαινόταν πως θα οδηγούσαν σε ενοποίηση της χώρας υπό τον Ho Chi Minh και να κατασταλθούν οι υποστηρικτές του, τουλάχιστον στον Νότο. Η έντονη και στρατιωτική πλέον δέσμευση των Αμερικανών χρονολογείται μετά το 1960, επί Kennedy με γενναιόδωρες αποστολές στρατευμάτων, συμβούλων και εξοπλισμών και «σκιώδεις» εξουσιοδοτήσεις, όπως το πραξικόπημα του 1963 που καθαίρεσε την μέχρι τότε συμμαχική κυβέρνηση, αφού κρίθηκε αναποτελεσματική στο να περιορίσει τους αντάρτες του Νότου, τους Βιετκόνγκ, να δημιουργήσει εθνική συνοχή και είχε γίνει αντικείμενο κριτικής στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Οι θητείες του προέδρου Johnson συνοδεύτηκαν από αυξανόμενες οικονομικές και στρατιωτικές δεσμεύσεις και αποστολές δυναμικού, διστακτικές μεν αλλά απαραίτητες, αφού η απεμπλοκή θα σήμαινε ήττα, κυρίως επικοινωνιακή. Θα «χανόταν» το Βιετνάμ αλλά και η αμερικανική αξιοπιστία. Ο τρόπος με τον οποίο είχε υποστηριχθεί στον δημόσιο λόγο το ηθικό υπόβαθρο του πολέμου ως πολυετής υπόσχεση για την προστασία της χώρας και την οικοδόμηση της δημοκρατίας και η ανάγκη διατήρησης της Ινδοκίνας ως τελευταίο ανάχωμα στην εξάπλωση του κομμουνισμού στον Ειρηνικό δεν επέτρεπαν μια τέτοια υποχώρηση, ιδίως από δημοκρατικούς προέδρους οι οποίοι κινδύνευαν να κατηγορηθούν ως ήπιοι απέναντι στον κομμουνισμό, ούτε την παραδοχή πως ο πόλεμος δεν είχε την αναμενόμενη και αναλογική με την κλιμάκωση του πρόοδο.
Μέχρι την επιχειρησιακή κλιμάκωση της στρατιωτικής εμπλοκής το 1965 επί προεδρίας Johnson, μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού δεν γνώριζε ακριβώς τι συμβαίνει με το Βιετνάμ. Η πληροφόρηση του ευρέος κοινού σχετικά με την έκταση της αμερικανικής εμπλοκής ήταν αμυδρή τα πρώτα χρόνια του ακήρυκτου πολέμου. Οι κυβερνώντες στον δημόσιο λόγο τους μιλούσαν για πολιτική και συμβουλευτική βοήθεια με στόχο την σταθεροποίηση του Νότιου Βιετνάμ, ταυτίζοντας τον ρόλο τους εκεί με το «πεπρωμένο» των ΗΠΑ. Η εξουσιοδότηση του Προέδρου από το Κογκρέσο για την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, πλαισιώθηκε από την ανάγκη απάντησης σε εχθρικές ενέργειες των Βορειοβιετναμέζων, όπως την απρόκλητη επίθεση σε δύο αμερικανικά πολεμικά πλοία, το Maddox και το Turner Joy, στον κόλπο του Tonkin το 1964 και οι δημόσιες αναφορές μιλούσαν για
σταθερή πρόοδο και φθορά του αντιπάλου τα επόμενα χρόνια. Σε αυτές τις συνθήκες, παρατηρούνταν στήριξη από τον λαό, στην βάση της συσπείρωσης γύρω από την σημαία και της εμπιστοσύνης στον Πρόεδρο σε καταστάσεις κρίσεων, ακολουθώντας παρόμοιο μοτίβο με παρελθοντικές κρίσεις∙ με αρκετούς υποστηρικτές στον λευκό νεανικό ανδρικό πληθυσμό, που δεν είχε εμπειρίες προηγούμενου πολέμου ή δυσπιστίας προς την κυβέρνηση, ως ευκαιρία απόδειξης του πατριωτισμού τους. Άλλωστε ο ιδεαλισμός πίσω από τον πόλεμο εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό και την ίδια την κοινωνία της εποχής.
Όσο η κλιμάκωση του πολέμου και η επιστράτευση αυξανόταν το Βιετνάμ αναπόφευκτα απασχολούσε όλο και περισσότερο την κοινή γνώμη, η οποία πλέον είχε και σχετική εικόνα μέσω των τηλεοπτικών δικτύων. Ο πόλεμος του Βιετνάμ αποτέλεσε τον πρώτο πόλεμο του οποίου σκηνές μεταδόθηκαν στην αμερικανική τηλεόραση, προκαλώντας σταδιακά δυσφορία στο κοινό που παρακολουθούσε τις ειδήσεις καθημερινά. Η τηλεόραση τα πρώτα χρόνια με γενικευμένα πλάνα παρουσίαζε τον αμερικανικό στρατό ως νικηφόρο, ο αριθμός των νεκρών ήταν υπέρ των Αμερικάνων και ο στρατηγός Wastemorland που ηγούταν της στρατιωτικής βοήθειας στο Βιετνάμ ζητούσε λίγη ακόμη ενίσχυση των ενόπλων, την ίδια στιγμή που ο Johnson εφησύχαζε τους πολίτες. Χαρακτηριστικό είναι πως ακόμη και όταν ο πόλεμος ξεκίνησε να χάνει δημοτικότητα λόγω των σκληρών εικόνων που επέστρεφαν στην χώρα από τους δημοσιογράφους, ο κόσμος τιθόταν υπέρ της κλιμάκωσης με την πεποίθηση μιας σίγουρης νίκης.
Η μαζική αλλαγή στο συναίσθημα των Αμερικάνων ήρθε το 1968 μετά την είδηση για τις μαζικές επιθέσεις Τετ, τις εικόνες από την επίθεση στην Αμερικανική πρεσβεία στην Σαϊγκόν και από την σφαγή που την ακολούθησε στο χωριό Μι Λάι. Σε στρατιωτικό επίπεδο η νίκη μπορεί να ανήκε στους Αμερικάνους, ωστόσο το συναίσθημα που δημιουργήθηκε ερμηνεύθηκε ως ήττα. Ο Cronkite, σεβαστός από την πλειοψηφία των Αμερικανών παρουσιαστής, σε ρεπορτάζ για το Βιετνάμ μετέδωσε πως ο πόλεμος βρίσκεται σε αδιέξοδο. Ο αιφνιδιαστικός παράγοντας των Βορειοβιετναμέζων δεν παρουσίαζε μια Αμερική που είχε την κατάσταση υπό έλεγχο ούτε έναν λαό με αποδυναμωμένο ηθικό και στο όριο της συνθηκολόγησης. Το αφήγημα περί αμερικανικής υπεροχής και μιας σύντομης νίκης ξεκίνησε να καταρρέει, όπως και το αφήγημα ενός δίκαιου πολέμου αφού οι εικόνες της ωμότητας του στρατού και των καταστροφών προκάλεσαν φρίκη στο κοινό. Τα μέσα παρουσίαζαν το ερώτημα αν καταστρέφοντας το Βιετνάμ πρόκειται να το σώσουμε. Ο Johnson έχασε την στήριξη του για την διαχείριση του πολέμου και η αξιοπιστία της κυβέρνησης άρχισε να πλήττεται. Του αποδίδεται η φράση «αφού έχασα τον Cronkite, έχασα την μεσοαστική Αμερική» (Hudson, 2017: 221) και πίστευε πως σε μεγάλο βαθμό η τηλεόραση είχε επηρεάσει την κοινή γνώμη και πως κάθε προηγούμενος πόλεμος αν είχε μεταδοθεί θα ήταν εξίσου μη δημοφιλής. Ένας από τους χαρακτηρισμούς που έχει προκύψει για τον πόλεμο του Βιετνάμ είναι «ο πόλεμος της τηλεόρασης».
Δεν είχε χάσει όμως μόνο το τηλεοπτικό κοινό. Σημαντικοί σχεδιαστές ή υποστηρικτές του πολέμου, συντηρητικές φιγούρες και διανοούμενοι είχαν σκεπτικιστική στάση, στηρίζοντας θέσεις από την συνθηκολόγηση έως την άμεση αποχώρηση με μερικούς να αμφισβητούν την ηθικότητα της εμπλοκής. Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμη και ο George Kennan, αρχιτέκτονας του δόγματος της ανάσχεσης, θεώρησε την αμερικανική εμπλοκή και την «ηθικολογική» αιτιολόγηση της ως λανθασμένη και απομακρύνουσα από τα πραγματικά εθνικά της συμφέροντα και ο διαπρεπής δημοκρατικός γερουσιαστής Mansfield τον χαρακτήρισε ως «τον λάθος πόλεμο σε λάθος τόπο» (Kissinger, 1995: 750). Χαρακτηριστικό είναι επίσης πως ο επόμενος πρόεδρος Richard Nixon εξελέγη βασίζοντας την προεκλογική του εκστρατεία σε μια αξιοπρεπή συνθηκολόγηση και σταδιακή απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων ώστε ο πόλεμος να «βιετναμοποιηθεί» για να σταματήσουν να σπαταλώνται υπέρογκα ποσά και να χάνονται νεαροί Αμερικανοί. Παρέμεινε πιστός ωστόσο στα ιδανικά για τα οποία έγινε ο πόλεμος και διαφοροποίησε την θέση του από το αντιπολεμικό κίνημα το οποίο επιτιθόταν μαζικά στις αμερικανικές παραδοσιακές αξίες και ευτέλιζε τον αντικομμουνισμό, όντας άλλωστε γνωστός για την σκληρή του στάση απέναντι στους «Κόκκινους». Η μεσοαστική τάξη των Αμερικανών εξάλλου μπορούσε πολύ πιο εύκολα να ταυτιστεί με αυτή την οπτική, καθώς παρά την δυσαρέσκεια τους με τον πόλεμο και την κυβέρνηση, οι κύριες ενστάσεις τους αφορούσαν τους νεαρούς επιστρατευμένους που δεν επέστρεφαν στις οικογένειες τους και την αδυναμία χρηματοδότησης των εσωτερικών αναγκών της κοινωνίας για μια σύρραξη σε έναν απομακρυσμένο τόπο, ενώ επίσης θα θεωρούσαν την ήττα ατιμωτική.
Βιβλιογραφία
Βιβλία
Παπασωτηρίου, Χ., Η Αμερικανική Πολιτική Από Τον Φράνκλιν Ρούσβελτ Στον Ντόναλντ Τραμπ. Βάρη Αττικής: Εκδόσεις ΠΟΙΟΤΗΤΑ, 2018, σελ. 293 – 395.
Kissinger, H., Διπλωματία. Μετάφραση: Γιούρι Κοβαλένκο. Αθήνα: Εκδοτικός οργανισμός Λιβάνη ΑΒΕ – «Νέα Σύνορα», 1995, σελ. 692 – 782.
Hudson, M. Valerie, Ανάλυση Εξωτερικής Πολιτικής. Μετάφραση: Αντώνης Κλάψης. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο Α.Ε., 2017, σελ. 216 – 221.
Επιστημονικά περιοδικά
Harrison, Benjamin T., The Vietnam War – A Decade Later: Impact on American Values. Peace Research Vol. 16, No. 2. Canadian Mennonite University, Μάιος 1984, σελ. 30-37. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/23609773 [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Lunch, William L. and Sperlich, Peter W., American Public Opinion and the War in Vietnam. The Western Political Quarterly Vol. 32, No. 1. University of Utah για λογαριασμό της Western Political Science Association, Μάρτιος 1979, σελ. 21- 44. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/447561
Mandelbaum, Michael. Vietnam: The Television War. Daedalus Vol. 111, No. 4. The MIT Press για λογαριασμό της American Academy of Arts & Sciences, 1982, σελ. 157-169. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/20024822
Διαδικτυακές πηγές
Forte, Thomas. The Vietnam War and the Shifting Tides of Public Opinion. Dickinson.edu blog, Απρίλιος 19, 2017. Διαθέσιμο σε: https://blogs.dickinson.edu/hist-118pinsker/2017/04/19/2895/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
The most important legacy of the Vietnam Conflict (: A Whiteboard). War room – U.S. Army War College, Οκτώβριος 28, 2019. Διαθέσιμο σε: https://warroom.armywarcollege.edu/special-series/whiteboard/wb10-legacy-of-vietnam/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 22, 2022]
The Vietnam War: Background and Overview. History on the Net
Salem Media, 2000 – 2022. Διαθέσιμο σε:
https://www.historyonthenet.com/the-vietnam-war-background-overview [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
The Vietnam war, U.S History Online Textbook. ushistory.org Διαθέσιμο σε: https://www.ushistory.org/us/55.asp [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Αρθρογραφία
Appy, G. Christian. What was the Vietnam War About? The New York Times, Μάρτιος 26, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2018/03/26/opinion/what-was-the-vietnam-war-about.html [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Delaney, Tim. Pop culture: an overview. Philosophy Now. Διαθέσιμο σε: https://philosophynow.org/issues/64/Pop_Culture_An_Overview [Τελευταία πρόσβαση: Φεβρουάριος 15, 2022]
Goldstein, Patrick. Vietnam: A seismic cultural shift. Los Angeles Times, Απρίλιος 16, 2000. Διαθέσιμο σε: https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2000-apr-16-mn-20298-story.html [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Marlantes, Karl. Vietnam: The War That Killed Trust. The New York Times, Ιανουάριος 7, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2017/01/07/opinion/sunday/vietnam-the-war-that-killed-trust.html [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 16, 2022]
Walsh, T. Kenneth. 1968: The year that changed America forever. U.S. News, Δεκέμβριος 31, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2017-12-31/1968-the-year-that-changed-america-forever [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Woodward, William. Kennan Blasts Involvement in Vietnam. The Harvard Crimson, Απρίλιος 20, 1967. Διαθέσιμο σε: https://www.thecrimson.com/article/1967/4/20/kennan-blasts-involvement-in-vietnam-pfollowing/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 18, 2022]
Πηγές εικόνων που χρησιμοποιήθηκαν για το collage που συνοδεύει το άρθρο:
https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2016/jan/30/after-kent-state-1970s-anti-war-student-art-in-pictures
https://www.blendspace.com/lessons/PKPV0QndolfoVw/negative-vietnam-war-propaganda
https://gizmodo.com/the-real-story-behind-that-viral-photo-of-president-joh-1842961882
https://nmaahc.si.edu/object/nmaahc_2011.10.5
https://culturalpolitics.net/index/social_movements/antiwar_posters
https://millercenter.org/the-presidency/educational-resources/vietnamization
https://www.military.com/off-duty/2019/05/17/why-troops-vietnam-could-write-their-helmets.html
https://www.dpvintageposters.com/posters/horizontal-posters/q-and-babies-a-and-babies-br-original-my-lai-anti-vietnam-war-protest-poster_15442
https://movieposters.ha.com/itm/movie-posters/miscellaneous/rich-man-s-war-new-mobilization-committee-to-end-the-war-in-vietnam-1967-rolled-very-fine-anti-war-poster-17-x-222/a/162028-52337.s
https://www.washingtonpost.com/national/did-the-news-media-led-by-walter-cronkite-lose-the-war-in-vietnam/2018/05/25/a5b3e098-495e-11e8-827e-190efaf1f1ee_story.html
Εξώφυλλα των ταινιών:
“Apocalypse Now”, 1979
Σκηνοθέτης: Francis Ford Coppola
Από την ίδια ταινία χρησιμοποιήθηκε και η φράση «I love the smell of napalm in the morning. It smells like victory».
https://fineartamerica.com/featured/apocalypse-now-naxart-studio.html
“Full Metal Jacket”, 1987
Σκηνοθέτης: Stanley Kubrick