Γράφει η Χριστίνα Σωτηροπούλου
Όπως παρουσιάστηκε στο προηγούμενο μέρος του άρθρου, ο πρόεδρος Johnson είχε χάσει την στήριξη του για την διαχείριση του πολέμου τόσο από το ευρύ κοινό της μετριοπαθέστερης μερίδας της αμερικανικής μεσοαστικής τάξης όσο και από αρκετούς πρώην συνεργάτες του και σχεδιαστές του πολέμου. Ανάμεσα στους πρώην υποστηρικτές του πολέμου βρέθηκε ο Daniel Elsberg, πρώην πεζοναύτης και στρατιωτικός αναλυτής. Κλήθηκε να δουλέψει σε έρευνα που διεξαγόταν υπό τον Robert McNamara, υπουργό άμυνας και πρωτεργάτη της εμβάθυνσης του πολέμου. O τελευταίος μετά από την χρόνια εμπλοκή, απογοητευμένος, θέλησε να αναζητήσει τους παράγοντες αποτυχίας στη λήψη αποφάσεων.
Ο Elsberg στην διάρκεια της έρευνας του συνειδητοποίησε την παραπλάνηση του αμερικανικού κοινού αλλά και του Κογκρέσου περί τον πραγματικό βαθμό της αμερικανικής εμβάθυνσης και την χρονική περίοδο της έναρξης της. Επιπλέον ανακαλύψεις που τον προβλημάτισαν ήταν η διαφθορά του Νότιου καθεστώτος το οποίο οι ΗΠΑ στήριζαν και οι σκιώδεις επιχειρήσεις που είχαν διεξαχθεί μέχρι τότε. Μέχρι το τέλος των εργασιών του είχε καταλήξει σε δυο συμπεράσματα. Αρχικά, πως ο πόλεμος βρισκόταν σε αδιέξοδο, κάτι το οποίο φάνηκε πως γνώριζαν και οι ίδιοι οι Πρόεδροι. Επιπλέον, πίστεψε πως η σύρραξη στο Βιετνάμ δεν αποτελούσε απλά έναν εμφύλιο πόλεμο στον οποίοι οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν, αλλά έναν επιθετικό πόλεμο καθώς η Νότια πλευρά στηριζόταν και καθοδηγούνταν πλήρως από έναν εξωτερικό παράγοντα. Το 1970 απέστειλε αποσπάσματα της απόρρητης έρευνας στην New York Times, που έμεινε γνωστή ως «Έγγραφα του Πεντάγωνου». Αργότερα, δημοσιεύθηκαν σε πλήθος εφημερίδων εκθέτοντας την αμερικανική κυβέρνηση στα μάτια μιας γενιάς. Η δυσπιστία και η αποξένωση της κοινής γνώμης απέναντι στη κυβέρνησή της, οδήγησε σε προσπάθειες αποτροπής παρόμοιων αποκαλύψεων και την σύσταση της ομάδας που επί Nixon ενεπλάκη στο σκάνδαλο Watergate. Το 2005 όταν άρθηκε το απόρρητο από αρχεία της περιόδου, αποκαλύφθηκε πως τα στοιχεία για τις επιθέσεις στον κόλπο του Tonkin είχαν παραποιηθεί για να μπορέσει ο Πρόεδρος να λάβει εξουσιοδότηση για περαιτέρω δράση, επιβεβαιώνοντας αξιωματούχους που ήδη το υποψιάζονταν.
Στον αντίποδα της μεσοαστικής τάξης, διαμορφωνόταν ένα κίνημα το οποίο είχε στραφεί κατά του πολέμου σύσσωμα αλλά όντας περισσότερο ριζοσπαστικό έθετε σε αμφισβήτηση την κυρίαρχη κουλτούρα στην Aμερική και αντιπροσώπευε μια αλλαγή στην ίδια την κοινωνία. Ξεκινώντας ήπια πριν την κλιμάκωση του πολέμου, αντιπολεμικές συγκεντρώσεις λάμβαναν χώρα κυρίως από ειρηνιστές, που διαμαρτύρονταν ήδη ενάντια στους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Στις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν ενσωματώθηκαν αριστερές μερίδες της κοινωνίας, ακτιβιστές και φοιτητές που συμμετείχαν στα κινήματα για κοινωνικά δικαιώματα, απελευθέρωση των γυναικών και ελευθερία του λόγου στα πανεπιστήμια. Οι αντιδράσεις τους έλαβαν πολύ πιο έντονες και ηχηρές διαστάσεις μετά το 1965 και την ένταση της Αμερικανικής πολεμικής εμπλοκής στο Βιετνάμ. Οι μορφωμένοι νέοι είχαν διαφορετικό όραμα για την Αμερική και ήθελαν να έχουν λόγο. Έβλεπαν τον πόλεμο σαν ιμπεριαλιστική εμπλοκή σε έναν πόλεμο ανεξαρτησίας, κατέκριναν την ωμότητα του στρατού και τις στερεοτυπικά ανδρικές συμπεριφορές που ήθελαν τους άνδρες να είναι πολεμοχαρείς, την απώλεια ανθρωπίνων ζωών και θεωρούσαν τον αντικομμουνισμό που πρεσβευόταν μέσω αυτού, αναχρονιστικό.
Μια διαφορετική μερίδα νέων, οι γνωστοί ως Hippies, αντιπροσωπεύοντας μαζικά την «αντι-κουλτούρα» και την απελευθέρωση, κατέκριναν τον ίδιο τον μιλιταρισμό και όλες τις παραδοσιακές αξίες πάνω στις οποίες είχε χτιστεί η κοινωνία των ΗΠΑ, με το γνωστό σύνθημα «Κάντε έρωτα, όχι πόλεμο». Οι διαδηλώσεις κυμαίνονταν από ολονυχτίες και ειρηνικές διαμαρτυρίες, με τις μεγαλύτερες να λαμβάνουν χώρα στην Ουάσινγκτον και έξω από το Πεντάγωνο, σε αντι-μαθήματα στα πανεπιστήμια και πολιτιστικά δρώμενα που στόχευαν στο να επηρεάσουν την συνείδηση του κοινού. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι διαδηλώσεις κατέληξαν σε βίαια ξεσπάσματα, συγκρούσεις με την αστυνομία και νεκρούς. Εκεί ενεπλάκη ο καλλιτεχνικός χώρος με σκηνοθέτες και μουσικούς να χρησιμοποιούν την τέχνη, όχι για την εμψύχωση της πολεμικής προσπάθειας, όπως στο παρελθόν, αλλά ως μέσο για την καταδίκη των πολεμολάγνων «γερακιών», εκφράζοντας το αντιπολεμικό συναίσθημα των νέων και δημιουργώντας σύμβολα γύρω από τα οποία συσπειρώνονταν. Η ηθοποιός Jane Fonda, γνωστή για τον ακτιβισμό της, βρέθηκε στο στόχαστρο συντηριτικών μετά από φωτογραφία που κυκλοφόρησε από ταξίδι της στο Βόρειο Βιετνάμ, κερδίζοντας το ψευδώνυμο Hanoi Jane. Το αντιπολεμικό κίνημα των νέων εκτός της αντίθεσης στον πόλεμο εξέφραζε και νέες ταυτότητες που αποτύπωναντηνθέση τους σε ποικίλα κοινωνικά ζητήματα.
Εκτός της ηθικής καταδίκης, ο πόλεμος είχε φέρει στην επιφάνεια την κοινωνική και φυλετική ανισότητα. Η πλειονότητα των στρατευμένων ανήκε σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να «εξαγοράσουν» την στρατολόγηση του, όπως συνέβαινε. Επίσης δεν είχαν το μορφωτικό υπόβαθρο για να αναλάβουν διοικητικές θέσεις, ούτε την δυνατότητα να σπουδάσουν ώστε να αναβληθεί η στρατολόγηση τους, οπότε βρίσκονταν αναπόφευκτα στην πρώτη γραμμή του πολέμου∙ πολλοί μάλιστα ανήκαν στις κοινότητες των Αφροαμερικανών οι οποίοι είχαν ακόμη λιγότερες ευκαιρίες. Πολλοί από τους νέους διαμαρτύρονταν καίγοντας δημοσίως το χαρτί στρατολόγησης τους, αμφισβητώντας αυτόν τον θεσμό και έρχονταν αντιμέτωποι με συλλήψεις. Στο πλευρό τους στέκονταν και οι μητέρες νέων σε ηλικίες στράτευσης. Ο Elsberg αναφέρει πως τέτοιες εικόνες τον επηρέασαν άμεσα στην απόφαση έκδοσης των απόρρητων ερευνών. Στο ίδιο επίπεδο, τα κόστη του πολέμου εμπόδισαν το πρόγραμμα εσωτερικών κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυμίσεων της «Μεγάλης Κοινωνίας», που θα διεξήγαγε έναν πόλεμο ενάντια στην φτώχεια,το οποίο σχεδίαζε και για την υλοποίηση του οποίου είχε υποστηριχθεί ο Johnson. Αντιθέτως είχαν αυξήσει τη φορολογία και προκαλέσει οικονομική κρίση καταδεικνύοντας στους Αμερικάνους που μέχρι πρόσφατα είχαν μικρό ενδιαφέρον για την εξωτερική πολιτική πως αναπόφευκτα επηρεάζει το εσωτερικό της κοινωνίας.
Το αντιπολεμικό κίνημα είχε αντίκτυπο και στις ένοπλες δυνάμεις. Στα απεσταλμένα στρατεύματα, νέοι με μικρή εκπαίδευση πολεμούσαν υπό αντίξοες συνθήκες στην ζούγκλα ενάντια σε αντάρτες γνώστες τις περιοχής, περιμένοντας απλώς το τέλος της θητείας τους. Η αντίθεση τους εκφραζόταν κυρίωςμε απειθαρχία σε εντολές και δολοφονίες αντιπαθών ανώτερων αξιωματούχων. Κάποιοι είχαν αποξενωθεί τόσο από τον ντόπιο πληθυσμό και επηρεαστεί τόσο από το κλίμα του πολέμου που διέπραταν ωμότητες εναντίον αμάχων. Στα στρατόπεδα παρατηρούνταν χρήση ναρκωτικών και αρκετά πεσμένο ηθικό, ενώ αρκετοί ένοπλοι ασθενούσαν από τα ίδια χημικά που χρησιμοποιούνταν για να πλήξουν τους αντιπάλους. Όλα αυτά δημιούργησαν την εικόνα των βετεράνων του πολέμου που επιστρέφοντας στην πατρίδα τους παρουσίαζαν αδυναμία επανενσωμάτωσης στην κοινωνία, υπέφεραν από μετατραυματική διαταραχή, αντιμετώπιζαν ανεργία, προβλήματα με τον νόμο και εθισμούς. Είχαν να αντιμετωπίσουν άλλωστε και την κοινή γνώμη που τους είχε στιγματίσει ως δολοφόνους αμάχων και μωρών.
Οι στρατιωτικοί και βετεράνοι στις ΗΠΑ εξέφραζαν με διαφορετικό τρόπο την αντίθεση τους. Διοργάνωναν συγκεντρώσεις, εξέδιδαν αντιπολεμικές εφημερίδες και δημιουργούσαν οργανώσεις για να ακουστούν. Το ίδιο και οι μητέρες στρατιωτών που είχαν πληγεί από τον πόλεμο. Όσο επιδραστικό και αν ήταν το ριζοσπαστικότερο τμήμα του αντιπολεμικού κινήματος στην νέα γενιά, οι φωνές αυτών των μετριοπαθέστερων οργανώσεων επηρέαζαν ευκολότερα το συναίσθημα της πιο συντηρητικής κοινωνίας και μετέτρεψαν το κλίμα ζητώντας σεβασμό και όχι χλευασμό για όσους πολέμησαν και πλήγηκαν. Ανάμεσα στους βετεράνους που είχαν κάνει αίσθηση βρισκόταν ο John Kerry, που το 2013 διετέλεσε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος μίλησε για τις εμπειρίες στο πεδίο της μάχης και τέθηκε ενάντια στον πόλεμο. Αυτές οι εμπειρίες του Βιετνάμ είχαν ως αποτέλεσμα την κατάργηση του θεσμού της υποχρεωτικής επιστράτευσης, ο οποίος όταν ξανατέθηκε στο προσκήνιο για την διεξαγωγή του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία αντιμετωπίσθηκε με πλήρη άρνηση.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ προκάλεσε έναν σταδιακά έντονο διχασμό στην Αμερικανική κοινή γνώμη. Ενώ αντιρρησίες στον πόλεμο και δύσπιστοι κριτικοί της κυβέρνησης υπήρχαν μεμονωμένα στο παρελθόν, συσπείρωσε μερίδες του αμερικανικού πληθυσμού που δεν είχαν πραγματικά συνοχή αντιλήψεων και τους αποξένωσε από θεσμούς και σύμβολα που μέχρι πρότεινος έχαιραν αξιοπιστίας και στήριξης, με πολύ πιο μαζικό αντίκτυπο. Το αντιπολεμικό κίνημα δεν προκάλεσε από μόνο του την απόσυρση των ΗΠΑ το 1973 αλλά διαμόρφωσε τις ταυτότητες και μνήμες μιας νέας γενιάς. Οι ίδιοι οι κυβερνώντες είχαν συνειδητοποιήσει την ματαιότητα της συνέχισης της πολεμικής προσπάθειας και η πιο συντηρητική, δυσαρεστημένη από το «κόστος» του πολέμου κοινή γνώμη, αποτελούσε το εκλογικό βαρομετρικό του μέσου ψηφοφόρου. Υπήρχε βέβαια ένα συντηρητικό τμήμα σιωπηλής πλειοψηφείας όπως ανέφερε ο Nixon το οποίο δεν σταμάτησε να τον στηρίζει και επέστρεψε την Αμερικανική κοινωνία στην πραγματικότητα των παραδοσιακών αξιών της με την εκλογή του Reagan το 1980. Τέλος, η ηγεσία των ΗΠΑ συνειδητοποίησε πως δεν είναι εφικτό να εμπλέκεται σε πολέμους χωρίς στοιχεία ότι μπορεί να τους κερδίσει, ότι διαπραγματεύονται πραγματικά τα εθνικά συμφέροντα της χώρας και χωρίς φυσικά να έχει την στήριξη του Κογκρέσου και της κοινής γνώμης. Η τελευταία άλλωστε μετά την εμπειρία του Βιετνάμ ήταν πιθανότερο να εναντιωθεί σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Έτσι συνοψίζεται και το λεγόμενο «σύνδρομο του Βιετνάμ».
Βιβλιογραφία
Παπασωτηρίου, Χ., Η Αμερικανική Πολιτική Από Τον Φράνκλιν Ρούσβελτ Στον Ντόναλντ Τραμπ. Βάρη Αττικής: Εκδόσεις ΠΟΙΟΤΗΤΑ, 2018, σελ. 293 – 395.
Επιστημονικά περιοδικά
Guttmann, Allen. ProtestagainsttheWarinVietnam. The Annals of the American Academy of Political and Social Science Vol. 382, Protest in the Sixties, Sage Publications. Inc, Μάρτιος 1969, σελ. 56-63. Διαθέσιμοσε: https://www.jstor.org/stable/1037114 [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
Harrison, Benjamin T. The Vietnam War – A Decade Later: Impact on American Values. Peace Research Vol. 16, No. 2. Canadian Mennonite University, Μάιος 1984, σελ. 30-37. Διαθέσιμοσε:https://www.jstor.org/stable/23609773[Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Lieutenant Commander Pat Paterson, U.S. Navy. The Truth About Tonkin. Naval History Magazine Volume 22, Number 1. U.S. Naval Institute, Φεβρουάριος 2008. Διαθέσιμοσε: https://www.usni.org/magazines/naval-history-magazine/2008/february/truth-about-tonkin [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Lunch, William L. and Sperlich, Peter W., American Public Opinion and the War in Vietnam. The Western Political Quarterly Vol. 32, No. 1. University of Utah γιαλογαριασμότης Western Political Science Association, Μάρτιος 1979, σελ. 21- 44. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/447561
Διαδικτυακές πηγές
Cortright, David. Turning against war. Peace Policy, University of Notre Dame, Ιούνιος 10, 2021. Διαθέσιμοσε: https://peacepolicy.nd.edu/2021/06/10/turning-against-war/ [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
Daniel Ellsberg Explains Why He Leaked The Pentagon Papers. Κείμενο ραδιοφωνικής συνέντευξης, Npr.org,Ιανουάριος 19, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.npr.org/2018/01/19/579101965/daniel-ellsberg-explains-why-he-leaked-the-pentagon-papers [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Forte, Thomas. The Vietnam War and the Shifting Tides of Public Opinion. Dickinson.edublog, Απρίλιος 19, 2017. Διαθέσιμο σε: https://blogs.dickinson.edu/hist-118pinsker/2017/04/19/2895/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
Kindig, Jessie. Vietnam War. Civil Rights and Labor History Consortium, University of Washington. Διαθέσιμο σε: https://depts.washington.edu/antiwar/pnwhistory_vietnam.shtml [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
LegaciesofVietnam. Tom Pilsch–Air Operations Vietnam. Διαθέσιμοσε: http://www.tom.pilsch.com/AirOps/legacy.html [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Pentagon Papers, Watergate and trials. The Elsberg Archive Project. University of Massachusetts Amherst. Διαθέσιμοσε: https://www.umass.edu/ellsberg/featured-documents/pentagon-papers-watergate-and-trials/#overview [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
The Anti-war movement, U.S. History Online Textbook. ushistory.org. Διαθέσιμοσε: https://www.ushistory.org/us/55d.asp [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
The most important legacy of the Vietnam Conflict (: A Whiteboard). War room – U.S. Army War College, Οκτώβριος 28, 2019. Διαθέσιμοσε: https://warroom.armywarcollege.edu/special-series/whiteboard/wb10-legacy-of-vietnam/ [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 22, 2022]
The Vietnam war, U.S History Online Textbook. ushistory.org Διαθέσιμοσε:https://www.ushistory.org/us/55.asp[Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Transcript: Kerry Testifies Before Senate Panel, 1971, npr.org, Απρίλιος 25, 2006. Διαθέσιμο σε: https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=3875422&t=1647449749922 [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Αρθρογραφία
Appy, G. Christian. What was the Vietnam War About? The New York Times, Μάρτιος 26, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2018/03/26/opinion/what-was-the-vietnam-war-about.html [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Farley, Robert. How the Vietnam war fused the modern American right. The Diplomat, Απρίλιος 6, 2020. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2020/04/how-the-vietnam-war-fused-the-modern-american-right/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Goldstein, Patrick. Vietnam: Aseismicculturalshift. LosAngelesTimes, Απρίλιος 16, 2000. Διαθέσιμο σε: https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2000-apr-16-mn-20298-story.html [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Itkowitz, Colby. How Jane Fonda’s 1972 trip to North Vietnam earned her the nickname ‘Hanoi Jane’. TheWashingtonPost, Σεπτέμβριος 21, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2017/09/18/how-jane-fondas-1972-trip-to-north-vietnam-earned-her-the-nickname-hanoi-jane/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Kalb, Marvin. It’s Called the Vietnam Syndrome, and It’s Back. The Brookings Institute, Ιανουάριος 22, 2013. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/01/22/its-called-the-vietnam-syndrome-and-its-back/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 22, 2022]
Mettler, Katie. The day anti-Vietnam War protesters tried to levitate the Pentagon. TheWashingtonPost, Οκτώβριος 19, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2017/10/19/the-day-anti-vietnam-war-protesters-tried-to-levitate-the-pentagon/ [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 21, 2022]
Sheehan, Neil. Vietnam Archive: Pentagon Study Traces 3 Decades of Growing U.S. Involvement. The New York Times (on the web), Ιούνιος 13, 1967. Διαθέσιμοσε: https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/books/97/04/13/reviews/papers-overview.html [Τελευταίαπρόσβαση: Μάρτιος 20, 2022]
Walsh, T. Kenneth. 1968: The year that changed America forever. U.S. News, Δεκέμβριος 31, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2017-12-31/1968-the-year-that-changed-america-forever [Τελευταία πρόσβαση: Μάρτιος 23, 2022]
Πηγή εικόνας: History.com