Γράφει η Μυρτώ Λύκα
Ο πόλεμος που διεξάγεται μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης από τον περασμένο Οκτώβριο, έχει συγκεντρώσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον, προκαλώντας παράλληλα ερωτήματα για την ευημερία των χωρών της ευρύτερης περιοχής. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και η Αίγυπτος, η οποία βιώνει μια βαθύνουσα κρίση με άκρως ανησυχητικές προεκτάσεις. Ο πόλεμος δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη θέση της χώρας, γεννώντας προβληματισμούς για τη σταθερότητά της.
Αρχικά, η οικονομική κρίση που πλήττει την αιγυπτιακή κοινωνία τα τελευταία χρόνια, γιγαντώνεται σημαντικά εξαιτίας του πολέμου. Από την άνοδο στην εξουσία του προέδρου Al – Sisi, το 2013, το χρέος της χώρας έχει ανέλθει μέσα σε μια δεκαετία από 70% σε 96% (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, 2024). Αυτό έχει επηρεάσει περίπου 10 εκατομμύρια Αιγύπτιους οι οποίοι βρίσκονται σήμερα σε καθεστώς φτώχειας (Mandour, 2020). Επιπρόσθετα, ο ρώσο-ουκρανικός πόλεμος έχει συντελέσει στην εκτόξευση του πληθωρισμού, λόγω της μεγάλης εξάρτησης της Αιγύπτου από εισαγωγές σιταριού από τα δύο κράτη (Food and Agriculture Organization of the UN, 2024). Η χώρα βλέπει όμως, τον τελευταίο καιρό, εξαιτίας του πολέμου στη Γάζα, μια από τις σημαντικότερες πηγές εισοδήματός της, τα εμπορικά τέλη από τη διώρυγα του Σουέζ, να μειώνονται κατακόρυφα.
Πιο συγκεκριμένα, ως αντίδραση στις επιθέσεις του Ισραήλ στη Γάζα, το κίνημα των ανταρτών Χούθι επιδίδεται από το Νοέμβριο, σε πυραυλικές επιθέσεις στην Ερυθρά θάλασσα. Παρόλο που οι επιθέσεις στοχοποιούν εμπορικά πλοία κυρίως ισραηλινών συμφερόντων, εντούτοις ο κίνδυνος που συνεπάγονται για τη γενικότερη ναυσιπλοΐα στη περιοχή έχει επιφέρει ένα τεράστιο πλήγμα στην αιγυπτιακή οικονομία. Οι περισσότερες εμπορικές εταιρείες αποφεύγουν να κατευθύνουν τα πλοία τους μέσω της διώρυγας του Σουέζ, επιλέγοντας το μακρύτερο- πλην όμως ασφαλέστερο- δρόμο από το ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Μάλιστα, τους δύο πρώτους μήνες του 2024, το εμπόριο μέσω της διώρυγας του Σουέζ μειώθηκε κατά 50%, καταγράφοντας τεράστιες οικονομικές απώλειες για την Αίγυπτο (Kamali et al, 2024 · Κrane J, 2024).
Από την άλλη πλευρά, τα έσοδα της χώρας από τον τομέα του φυσικού αερίου εξαρτώνται δυσανάλογα από το Ισραήλ. Αναλυτικότερα, στην Αίγυπτο βρίσκονται οι μοναδικές εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Η χώρα κερδίζει ένα σημαντικό ποσό από την εισαγωγή φυσικού αερίου από το Ισραήλ, όπου και μετατρέπεται σε LNG στο αιγυπτιακό έδαφος, με σκοπό την επανεξαγωγή του στην Ευρώπη. Ωστόσο, λόγω του πολέμου, το Ισραήλ αποφάσισε την παύση των εξορύξεων από το κοίτασμα του Tamar μειώνοντας ταυτόχρονα και τις εξαγωγές του προς την Αίγυπτο. Το τελευταίο τρίμηνο του 2023 οι επανεξαγωγές φυσικού αερίου μέσω της Αιγύπτου μειώθηκαν κατά 50%, προξενώντας άλλο ένα ισχυρό πλήγμα στην οικονομία της χώρας (Gas market report, 2024).
Για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) επεσήμανε ότι η χώρα θα πρέπει να επιδοθεί σε ριζικές μεταρρυθμίσεις, ιδίως ως προς το ρόλο του στρατού στην οικονομία και στον ιδιωτικό τομέα. Ισχυροί παράγοντες του στρατεύματος κατέχουν εκατοντάδες επιχειρήσεις, έχουν τη δυνατότητα να παρακάμπτουν κυβερνητικούς κανονισμούς και επιπλέον είναι απαλλαγμένοι από όποιες φορολογικές υποχρεώσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο ιδιωτικός τομέας τίθεται εκτός του ανταγωνισμού της αγοράς, ενώ τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα υπερφορολογούνται (Sayigh, 2019).
Η οικονομική σταθερότητα και η ανάπτυξη της αιγυπτιακής οικονομίας φαίνεται σχεδόν αδύνατη υπό αυτές τις συνθήκες. Οι οικονομολόγοι προτρέπουν την κυβέρνηση να προβεί σε ριζικές μεταρρυθμίσεις με στόχο τη μείωση της κυριαρχίας του στρατού επί της οικονομίας. Όμως, για τον πρόεδρο Al Sisi, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία μέσω ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, μια απόφαση μείωσης της στρατιωτικής ηγεμονίας θα μπορούσε να σημαίνει και μείωση της προσωπικής του εξουσίας. Το στράτευμα αποτελεί άλλωστε για τον ίδιο ένα ζωτικό σύμμαχο και πυλώνα σταθερότητας του πολιτικού συστήματος. Συνεπώς, ο Al Sisi εν μέσω της κρίσης στα σύνορα της χώρας του με την Γάζα, έρχεται αντιμέτωπος με ένα δύσκολο δίλλημα: Είτε να τολμήσει τις απαραίτητες, για την οικονομική ανάπτυξη, ιδιωτικοποιήσεις διακινδυνεύοντας την δυσαρέσκεια του στρατού, είτε να συνεχίσει τον φαύλο κύκλο οικονομικής καχεξίας ρισκάροντας μια ακόμη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια και πόλωση της ευρύτερης κοινωνίας (Deng, 2023).
Εκτός από την περεταίρω αποσταθεροποίηση του οικονομικού τομέα, ο πόλεμος ενδέχεται να προκαλέσει όμως και μια τεράστια ροή εκτοπισμένων Παλαιστινίων προς την Αίγυπτο. Στα σύνορα της Γάζας με την Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην πόλη Rafah, έχουν καταφύγει περίπου 1,5 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις πολεμικές συγκρούσεις (Reliefweb, 2024). Το Ισραήλ από την πλευρά του και παρά τις εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας για τερματισμό των εχθροπραξιών, συνεχίζει τις επιθέσεις του στην πόλη. Η συνέχιση των βομβαρδισμών καθώς και τα σχέδια για μια ολοκληρωτική επίθεση στη Rafah είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε εισροή χιλιάδων εκτοπισμένων Παλαιστινίων στην Αίγυπτο. Άλλωστε σύμφωνα με έγγραφο που διέρρευσε από την ισραηλινή κυβέρνηση, ένας από τους στόχους των ισραηλινών επιθέσεων στη Γάζα είναι ακριβώς η εκκένωση του αμάχου πληθυσμού προς τη χερσόνησο του Σινά (Intelligence Ministry, 2023).
Οι ανωτέρω επιδιώξεις του Ισραήλ μπορούν να λειτουργήσουν αποσταθεροποιητικά για την Αιγυπτιακή κοινωνία, ενώ θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο και τις διπλωματικές σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ. Η χώρα φιλοξενεί ήδη περίπου 9 εκατομμύρια πρόσφυγες από διάφορες εθνικότητες, εκ των οποίων πάνω από 130.000 είναι εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι. Η εισροή ενός ακόμη μεγαλύτερου αριθμού Παλαιστινίων θα χειροτέρευε την κοινωνικό-οικονομική ανισότητα του εγχώριου πληθυσμού, δεδομένου ότι η Αίγυπτος δεν αναγνωρίζει προσφυγικό καθεστώς στους Παλαιστινίους (IOM, 2022). Αποτελούν έτσι μια «αόρατη» κοινωνική ομάδα σε καθεστώς νομικής αβεβαιότητας, η επιβίωση της οποίας αφήνεται ουσιαστικά στην τύχη της (El – Abed, 2009). Επομένως, όσοι Παλαιστίνιοι εκτοπιστούν στην Αίγυπτο είναι πολύ πιθανό να καταλήξουν να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός τους, τόσο πιο υπαρκτές θα είναι οι συνέπειες αποσταθεροποίησης της εγχώριας κοινωνίας.
Έχοντας επίγνωση του κινδύνου που συνιστά για τη χώρα η συνέχιση των επιθέσεων στη Γάζα, Αιγύπτιοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προειδοποιούν για αρνητική κλιμάκωση των σχέσεων Αιγύπτου – Ισραήλ (Foundation for defense of democracies, 2024). Μάλιστα, ο πρόεδρος Al Sisi, έχει δηλώσει ότι η μετεγκατάσταση Παλαιστίνιων από τη Γάζα σε Αίγυπτο και Ιορδανία αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για τον ίδιο και θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση τη μακροχρόνια συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ. Σε περίπτωση που η Αίγυπτος πραγματοποιήσει τις απειλές της, η χειροτέρευση των διμερών της σχέσεων με το Ισραήλ θα σήμαινε πέρα από τις οικονομικές απώλειες που προαναφέρθηκαν παραπάνω και μια επιπρόσθετη αναστάτωση και ανασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή. Η Αίγυπτος αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα στις διαμεσολαβήσεις για την παύση του πολέμου, καθώς επίσης ελέγχει και το στρατηγικό πέρασμα του διαδρόμου της Φιλαδέλφειας μέσω του οποίου παρεμποδίζεται η μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού στις δυνάμεις της Χαμάς. Τόσο οι δηλώσεις, όσο και οι ισραηλινές επιχειρήσεις στη περιοχή, που στόχο έχουν να πάρουν υπό τον έλεγχό τους το πέρασμα, αποκόπτοντας την Αίγυπτο από τη λωρίδα της Γάζας, έχουν προκαλέσει τη βαθύτατη δυσαρέσκεια της Αιγυπτιακής κυβέρνησης. Με αυτές τις κινήσεις το Ισραήλ υπονομεύει την εικόνα και την ισχύ της χώρας παγκοσμίως, υπονοώντας ότι η ηγεσία της Αιγύπτου είναι ανίκανη να εγγυηθεί την ασφάλεια των εδαφών που ελέγχει (Amin, 2024).
Επομένως, η χώρα πλήττεται μέσω του ισραηλινο-παλαιστινιακού πολέμου σε πολλαπλά μέτωπα έχοντας ήδη να αντιμετωπίσει την εσωτερική οικονομική κρίση. Η αδυναμία των κυβερνώντων να δώσουν ουσιαστικές λύσεις στα ζητήματα που προκύπτουν, ενισχύουν την αναταραχή στο εσωτερικό αλλά και την ανασφάλεια σχετικά με τις επόμενες κινήσεις της κυβέρνησής της. Αν τα κοινωνικά προβλήματα εξακολουθήσουν να αμβλύνονται, σε συνδυασμό με τα αυξανόμενα ζητήματα σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, τότε πιθανότατα η πολιτική ηγεσία της θα βρεθεί γρήγορα σε αδιέξοδο. Σε μια τέτοια περίπτωση μια ακόμη πιο διευρυμένη σύρραξη στην περιοχή δεν μπορεί δυστυχώς να αποκλειστεί.
Βιβλιογραφία
Amin, S. (2024). Regardless of Sisi’s decision on Palestinian refugees in Rafah, he will not emerge as a winner. Atlantic Council. Διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/sisi-egypt-rafah-israel-hamas-assault/
Deng, C. (2023). Egypt’s Military Is Under Pressure to Loosen Its Grip on Economy. The Wall Street Journal. Διαθέσιμο σε: https://www.wsj.com/articles/egypts-military-is-under-pressure-to-loosen-its-grip-on-economy-b77d935d
El – Abed, O. (2009). Unprotected: Palestinians in Egypt since 194. Institute for Palestinian Studies, IDRC. Διαθέσιμο σε: https://idrc-crdi.ca/en/book/unprotected-palestinians-egypt-1948
Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2024). GIEWS – Global Information and Early Warning System. Country Briefs Egypt. Διαθέσιμο σε: https://www.fao.org/giews/countrybrief/country.jsp?code=EGY
Foundation for Defense of Democracies. (2024). Egypt Strains Historic Peace Treaty with Israel. Διαθέσιμο σε: https://www.fdd.org/analysis/2024/05/17/egypt-strains-historic-peace-treaty-with-israel/
International Energy Agency. (2024). Gas market report. Διαθέσιμο σε: https://iea.blob.core.windows.net/assets/601bff14-5d9b-4fef-8ecc-d7b2e8e7449a/GasMarketReportQ12024.pdf
International Organisation for Migration. (2022). IOM Egypt estimates the current number of international migrants living in Egypt to 9 million people originating from 133 countries. Διαθέσιμο σε: https://egypt.iom.int/news/iom-egypt-estimates-current-number-international-migrants-living-egypt-9-million-people-originating-133-countries#:~:text=IOM%20Egypt%20estimates%20the%20current%20number%20of%20international%20migrants%20living,people%20originating%20from%20133%20countries&text=The%20International%20Organization%20for%20Migration,9%20million%20migrants%20and%20refugees
Intelligence Ministry. (2023). Israeli Intelligence Ministry Policy Paper on Gaza’s Civilian Population. Διαθέσιμο σε: https://www.scribd.com/document/681086738/Israeli-Intelligence-Ministry-Policy-Paper-on-Gaza-s-Civilian-Population-October-2023
Kamali et al. (2024). Red Sea Attacks Disrupt Global Trade. International Monetary Fund Blog. Διαθέσιμο σε: https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2024/03/07/Red-Sea-Attacks-Disrupt-Global-Trade
Κrane J. (2024). Houthi Red Sea Attacks Have Global Economic Repercussions. Arab Center Washington DC. Διαθέσιμο σε: https://arabcenterdc.org/resource/houthi-red-sea-attacks-have-global-economic-repercussions/
Mandour, M. (2020). Sisi’s War on the Poor. Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/sada/2020/10/sisis-war-on-the-poor?lang=en
MSF. (2024). What’s happening in Rafah? Διαθέσιμο σε: https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/whats-happening-rafah
Sayigh, Y. (2019). Egypt’s Military Now Controls Much of Its Economy. Is This Wise? Malcolm H. Kerr Carnegie Middle East Center. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/posts/2019/11/egypts-military-now-controls-much-of-its-economy-is-this-wise?lang=en¢er=middle-east
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. (2024). General Government Gross Debt. Διαθέσιμο σε: https://www.imf.org/external/datamapper/GGXWDG_NGDP@WEO/EGY?zoom=EGY&highlight=EGY
Εικόνα:
Εικόνα: Ajaz M. (2023). Egypt is dealing with an economic crisis and a refugee
influx. Can it cope? Fast Company Middle East. Διαθέσιμο σε: https://fastcompanyme.com/impact/egypt-is-dealing-with-an-economic-crisis-and-
refugee-influx-can-it-cope/