Γράφει η Ευαγγελία Χατζούλη
Εννέα (09) Μαΐου 1950, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schuman), πρότεινε για πρώτη φορά δημοσίως τις ιδέες του για τη δημιουργία μιας ένωσης, της επονομαζόμενης αρχικά Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, πρόδρομος της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια οικονομικο-πολιτική ένωση, η οποία αποτελείται από είκοσι επτά (27) πλέον κράτη-μέλη, μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου το 2020. Έχοντας τη μορφή ενός ομοσπονδιακού συστήματος, όπως αυτό επικρατεί στις Η.Π.Α και ενός διακυβερνητικού συστήματος, που συναντάται στα Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την ιδιαιτερότητα του ότι επιτρέπει στα κράτη-μέλη της να διατηρούν την εθνική κυριαρχία-ανεξαρτησία τους, παραχωρώντας μέρος αυτών στην Ένωση με σκοπό να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα που η τελευταία τους προσφέρει. Παραχωρώντας μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας, τα κράτη-μέλη μεταβιβάζουν ορισμένες εξουσίες στα όργανα λήψης αποφάσεων, τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και έτσι μπορούν να αποφασίζουν για ζητήματα που αφορούν το κοινό τους ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να λαμβάνονται κατά αυτόν τον τρόπο, δημοκρατικά, αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Από την ίδρυσή της το 1957 έως και σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταφέρει πάρα πολλά. Έχει δημιουργήσει μια ενιαία αγορά διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών ανάμεσα στα είκοσι επτά κράτη-μέλη της, δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες αυτών των χωρών να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν ελεύθερα όπου αυτοί επιθυμούν. Το 2001, μάλιστα, προχώρησε στη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος, του Ευρώ, το οποίο σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα νομίσματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Ευρώ έφερε στο προσκήνιο μια αποτελεσματική ενιαία αγορά. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές αναπτυξιακών και ανθρωπιστικών προγραμμάτων στον κόσμο. Αγωνίζεται κατά της κλιματικής αλλαγής και προσφέρει σημαντική βοήθεια σε γειτονικές χώρες με συνεχείς διαπραγματεύσεις που βασίζονται σε μια κοινή εξωτερική πολιτική.
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στο κράτος δικαίου. Το κράτος δικαίου αποτελεί θεμελιώδης αξία της Ε.Ε και βασική αρχή των δημοκρατικών κρατών, καθώς συμβάλλει, μεταξύ άλλων, στη διασφάλιση του δικαίου και της διαφάνειας. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να δεσμεύονται από το νόμο, ότι δεν πρέπει να λαμβάνουν αυθαίρετες αποφάσεις και ότι οι πολίτες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των ενεργειών τους σε ανεξάρτητα δικαστήρια. Κατανοείται, έτσι, ότι κάθε ενέργεια της Ε.Ε στηρίζεται σε ορισμένες Συνθήκες που έχουν εγκριθεί μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες από όλα τα κράτη-μέλη της. Οι Συνθήκες αυτές αποφασίζονται έπειτα από διαπραγματεύσεις και αφού υπάρξει η σύμφωνη γνώμη όλων των κρατών-μελών, επικυρώνονται από τα κοινοβούλια τους ή μέσα από δημοψηφίσματα. Οι Συνθήκες αντικατοπτρίζουν τους στόχους της Ε.Ε, το πως λαμβάνονται οι αποφάσεις, και τις σχέσεις των κρατών-μελών. Τέλος, οι συνθήκες μπορούν να τροποποιηθούν όταν ένα νέο κράτος-μέλος ενταχθεί.
Η πιο πρόσφατη τροποποιητική Συνθήκη ήταν η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία υπογράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007, και τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009. Η Συνθήκη της Λισαβόνας απλοποίησε τις μεθόδους εργασίας, τους κανόνες ψηφοφορίας και δημιούργησε τον θεσμό του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εισάγωντας νέες δομές και επιδιώκοντας να κάνει την Ένωση πιο δραστήρια στο παγκόσμιο τοπίο. Προηγούμενες Συνθήκες έχουν ενσωματωθεί στην τωρινή ενοποιημένη εκδοχή, η οποία περιλαμβάνει τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επιγραμματικά, οι Συνθήκες της Ε.Ε περιλαμβάνουν: Τη Συνθήκη του Παρισιού (1951) που θέσπισε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, τις Συνθήκες της Ρώμης (1958) οι οποίες θέσπισαν την Οικονομική Κοινότητα και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ), την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) η οποία άνοιξε τον δρόμο για την ενιαία αγορά, τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (ή Συνθήκη της ΕΕ) το 1992 που είναι ουσιαστικά η συνθήκη η οποία ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), η οποία τροποποίησε όλες τις προηγούμενες, και τέλος τη Συνθήκη της Νίκαιας το 2001 με την οποία εκσυγχρονίστηκε το θεσμικό σύστημα της ΕΕ, ώστε να μπορεί να διατηρείται η λειτουργία της, ύστερα από την μαζική εισροή κρατών το 2004.
Ιδιαίτερη μνεία χρήζει η Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση (ΣΣΣΔ – TSCG) στην οικονομική και νομισματική Ένωση. Μολονότι η ΣΣΔ δεν αποτελεί Συνθήκη της Ε.Ε, έχει υπογραφεί από όλα τα κράτη-μέλη, εκτός της Τσεχικής Δημοκρατίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, το 2012 και τέθηκε σε ισχύ το 2013. Πρόκειται για μια διακυβερνητική Συνθήκη, η οποία επιδιώκεται να ενταχθεί στην νομοθεσία της Ε.Ε. Υποχρεώνει τις χώρες να διαθέτουν σταθερούς κανόνες έτσι ώστε να διασφαλίζονται οι δημόσιοι προϋπολογισμοί και να ενισχύεται η διακυβέρνηση στην ζώνη του ευρώ.
Συνεχίζοντας, η Ε.Ε αποτελείται από επτά θεσμικά όργανα και περισσότερους από τριάντα αποκεντρωμένους οργανισμούς διασκορπισμένους σε όλη την έκταση της. Αναφορικά με τη διοίκηση, υπάρχουν επιπλέον άλλοι είκοσι φορείς που εκτελούν ειδικά νομικά καθήκοντα και τέσσερις διοργανικές υπηρεσίες που υποστηρίζουν τα θεσμικά όργανα. Όλες αυτές οι οντότητες έχουν συγκεκριμένους ρόλους, από τη ανάπτυξη νομοθεσίας μέχρι και τη χάραξη πολιτικής της Ε.Ε, εώς την εφαρμογή πολιτικών και την εκτέλεση εργασιών σε εξειδικευμένους τομείς όπως η υγεία, οι μεταφορές, το περιβάλλον και άλλα.
Ειδικότερα, τα θεσμικά όργανα λήψης αποφάσεων είναι τέσσερα: το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τα όργανα αυτά παρέχουν κατευθύνσεις πολιτικής και διαμορφώνουν διαφορετικούς ρόλους στην νομοθετική διαδικασία. Το έργο τους συμπληρώνουν άλλα θεσμικά όργανα και οργανισμοί όπως το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Τα θεσμικά αυτά όργανα και οργανισμοί συνεργάζονται μεταξύ τους σε ένα ευρύ δίκτυο της Ε.Ε με πρωταρχικό σκοπό τους να υλοποιούν πολιτικές και να ορίζουν τη θεματολογία της Ε.Ε. Πιο συγκεκριμένα, κύριος ρόλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι να καθορίζει την πολιτική κατεύθυνση της Ε.Ε. Η Επιτροπή προτείνει νέες νομοθετικές πράξεις, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τις εκδίδουν. Στη συνέχεια, τα κράτη-μέλη τις εφαρμόζουν και η Επιτροπή διασφαλίζει και ελέγχει την ορθή εφαρμογή τους.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εν συνεχεία, είναι το όργανο που εκπροσωπεί τους πολίτες των χωρών της Ε.Ε και εκλέγεται απευθείας από αυτούς, κάθε πέντε χρόνια. Έχει τρεις κύριες αρμοδιότητες, λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία (νομοθετική αρμοδιότητα), ασκεί έλεγχο σε όλα τα όργανα της ΕΕ (εποπτική αρμοδιότητα) και εγκρίνει τον προϋπολογισμό της Ε.Ε (δημοσιονομική αρμοδιότητα), ενώ παράλληλα διαχειρίζεται ένα ευρύ δίκτυο γραφείων τόσο στην Ε.Ε και τα κράτη-μέλη της, όσο και στην Ουάσινγκτον.
Το Ε.Κ αποτελείται από επτακόσιους πέντε (705) ευρωβουλευτές, αριθμός ο οποίος διαμορφώνεται ανάλογα με τα πληθυσμιακά δεδομένα της εκάστοτε χώρας καταγωγής των ευρωβουλευτών. Οι εργασίες του Ε.Κ διεξάγονται σε δυο στάδια: τις Επιτροπές και τις Συνόδους Ολομέλειας, με θέματα που καλύπτουν οποιοδήποτε ζήτημα. Επιπρόσθετα, οι Ευρωβουλευτές εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία από το 1979, και χωρίζονται σε πολιτικές ομάδες. Σημαντικό είναι πως πάνω από το ένα τρίτο των ευρωβουλευτων είναι γυναίκες, καθώς οι εκλογές σε κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να διασφαλίζουν την ισότητα των φύλων. Οι έδρες κατανέμονται με βάση τον πληθυσμό του κράτους-μέλους των υποψήφιων ευρωβουλευτών. Οι ευρωβουλευτές είναι εν ολίγοις οι εκπρόσωποι του λαού στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Γίνεται, συνεπώς, αντιληπτό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μοναδική στον κόσμο καθώς φέρει στοιχεία ομοσπονδιακού κράτους και διακυβερνητικού οργανισμού, ωστόσο τα κράτη-μέλη της διατηρούν την ανεξαρτησία τους και την εθνική τους κυριαρχία. Όντας, όμως, μέλη της Ε.Ε συναινούν σε μια μεγαλύτερη συλλογική δύναμη και αφουγκράζονται τις κοινές αξίες και ιδέες που τα διακατέχουν μέσα από τις αποφάσεις και τις αξίες που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βιβλιογραφία
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας και Ενημέρωση Πολιτών. (2014). ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ: Ο οδηγός σας στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαθέσιμο σε: https://publications.europa.eu/resource/cellar/9a6a89dc-4ed7-4bb9-a9f7-53d7f1fb1dae.0018.02/DOC_1
European Union. (2023). A Short Guide to the EU. Publications Office of the European Union. Διαθέσιμο σε: A short guide to the EU – Publications Office of the EU (europa.eu).
Ευρωπαϊκή Ένωση. (2020). Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Τι είναι και τι κάνει. Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαθέσιμο σε: https://app.box.com/s/iifr18ddm7u8nsmzxda641t0fxb8x12v.
Ευρωπαϊκή Ένωση.Είδη θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών. Διαθέσιμο σε: https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/types-institutions-and-bodies_el.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Ευρωβουλευτές. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/meps/el/about/meps#eighthanchor.
Πηγή Εικόνας: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Παραβίαση αξιών της ΕΕ: πώς μπορεί η ΕΕ να τις προστατεύσε. Διαθέσιμο σε:https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/eu-affairs/20180222STO98434/paraviasi-axion-tis-ee-pos-mporei-i-ee-na-tis-prostateusei-grafima.