Γράφει η Ευαγγελία Τουλουπάκη
«Ένιωσα το μέτωπό μου να καίει και ασυνείδητα το ακούμπησα. Όταν κοίταξα τον ουρανό είδα ένα μικρό αντικείμενο στο μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού που άστραφτε και άλλαζε χρώματα από κίτρινο σε κόκκινο και πριν το καταλάβω μετατράπηκε σε μια τεράστια καταστροφική μπάλα φωτιάς που κατευθυνόταν προς τα επάνω μου και ένιωσα πως θα με κατάπινε».
-Περιγραφή του Γιασουχίτο Τακέτα, επιζών ρίψης ατομικής βόμβας
Όταν ακούει ο μέσος άνθρωπος το λεκτικό σύνολο «πυρηνικά όπλα» αναριγεί στη σκέψη και μόνο ότι ενδέχεται να βρεθεί κοντά σε μια καταστροφή τέτοιου βεληνεκούς. Σχηματοποιείται στο μυαλό του το χαρακτηριστικό «σύννεφο μανιταριών» (mushroom cloud), το οποίο αφού εξαφανιστεί, έχει αφήσει ένα κενό όπου κάποτε υπήρχε ζωή. Τι είναι όμως, ακριβώς, τα πυρηνικά όπλα και πως έχουν αντιμετωπιστεί έως σήμερα;
Ως πυρηνικά όπλα ορίζουμε συσκευές οι οποίες έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να απελευθερώνουν ενέργεια, προκαλώντας συνεπακόλουθα μια έκρηξη, η οποία μπορεί να είναι απόρροια της πυρηνικής σχάσης, της πυρηνικής σύντηξης ή ακόμη και ενός συνδυασμού των δύο προαναφερθέντων διαδικασιών. Τα όπλα αυτά χαρακτηρίζονται ως όπλα μαζικής καταστροφής, των οποίων όμως η καταστρεπτική ισχύς υπερβαίνει κατά πολύ τη ζημιά που μπορούν να προκαλέσουν τα υπόλοιπα όπλα μαζικής καταστροφής, δηλαδή τα χημικά και τα βιολογικά. Συχνά αντιδιαστέλλονται ως προς τα συμβατικά όπλα, τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια με μοναδικό σκοπό να διακριθούν από τα πυρηνικά.
Η ύπαρξη των πυρηνικών οφείλεται στις ανακαλύψεις του Otto Hahn, Lise Meitner, Fritz Strassman, αλλά και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1941 ξεκίνησε η διαδικασία της έρευνας, ενώ το επόμενο έτος, υπό τον στρατηγό Leslie R. Grooves (υπεύθυνο για τις στρατιωτικές πτυχές των δραστηριοτήτων της έρευνας) έλαβε την ονομασία του το ως Manhattan Project, με επικεφαλής έρευνας τον Robert Oppenheimer, στο Los Alamos, New Mexico. Η ανάπτυξη της πρώτης ατομικής βόμβας ώθησε την ανθρωπότητα στην «Ατομική Εποχή», συγκεκριμένα μετά την επιτυχή πυρηνική δοκιμή “Trinity” στις 16 Ιουλίου του 1945. Έτσι, καθώς μαινόταν ακόμη ο πόλεμος στο ανατολικό μέτωπο, η Αμερική προέβη στην πρώτη και μοναδική- χρήση δύο ατομικών βομβών με ονόματα Little Boy και Fat Man στις πόλεις της Χιροσίμα και Ναγκασάκι (6 Αυγούστου του 1945, 9 Αυγούστου), με αποτέλεσμα την οριστική παράδοση της Ιαπωνίας και τη λήξη του Β’ΠΠ.
Βέβαια, ο διάλογος για τα πυρηνικά δε τελείωσε εκεί. Με το πέρας του καταστροφικού πολέμου, δύο νέες υπερδυνάμεις -νικήτριες κατά του Άξονα- αναδύθηκαν στο διεθνές πλαίσιο: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο ανταγωνισμός μεταξύ τους για κυριαρχία οξύνθηκε, το οποίο κατά συνέπεια δημιούργησε ένα νέο είδος αντιπαράθεσης, τον «Ψυχρό Πόλεμο». Ο Ψυχρός Πόλεμος αφορούσε οτιδήποτε μπορούσε να προσδώσει στις υπερδυνάμεις πλεονέκτημα και να της προσφέρει υπερέχουσα θέση. Ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών είχε ως απόρροια τη ραγδαία ανάπτυξη των πυρηνικών, υπό το πρόσχημα της αποκρούσεως μιας ενδεχόμενης αιφνίδιας επίθεσης από το αντίπαλο στρατόπεδο. Έτσι επιβλήθηκε η «ισορροπία του τρόμου» και το δόγμα της σίγουρης αμοιβαίας καταστροφής (M.A.D.). Η ανθρωπότητα μάλιστα έφτασε αρκετά κοντά σε αυτή τη σίγουρη καταστροφή κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας, όταν για 13 μέρες φαινόταν ότι είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του κόσμου.
Τη δεκαετία του 70 όμως τα πυρηνικά όπλα άρχισαν να αντιμετωπίζονται διαφορετικά. Το 1969 ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, τα Strategic Arms Limitation Talks (SALT), με κύριο στόχο τον περιορισμό των πυρηνικών, συγκεκριμένα των διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων. Υπεγράφησαν η Συνθήκη “Anti-Ballistic Missile (ABM) Systems” και το “Interim Agreement and Protocol on Limitation of Strategic Offensive Weapons” από τον Nixon και Brezhnev στις 26 Μαΐου του 1972 στη Μόσχα. Μετά το SALT I (1972) και το SALT II (1979) ακολούθησε το 1982 και το Strategic Arms Reduction Talks.
Όπως εκτέθηκε ανωτέρω, τα πυρηνικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ως ένα σημαντικό μέσο διπλωματίας. Εκτός αυτού, η συγκεκριμένη προσέγγιση κίνησε και το ενδιαφέρον του δικαίου. Υπεγράφησαν ποικίλες συνθήκες οι οποίες πραγματεύονταν εν μέρει η εν όλω τη μια διάδοση των πυρηνικών, όπως η Συνθήκη της Ανταρκτικής του 1953, στην οποία προβλεπόταν μεταξύ άλλων η απαγόρευση πυρηνικών εκρήξεων ή αποθήκευσης ραδιενεργών καταλοίπων στο έδαφος της. Μια δεκαετία αργότερα, το 1967, υπογράφηκε η Συνθήκη του Tlateloco από ένα σημαντικό αριθμό Λατινο-Αμερικανικών κρατών. Η συνθήκη απαγόρευε την ανάπτυξη πυρηνικών στην Λατινική Αμερική, καθιερώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την πρώτη διεθνώς αναγνωρισμένη ελεύθερη ζώνη πυρηνικών όπλων. Στην προκειμένη περίπτωση αμφισβητείται το κατά πόσο οι χώρες της Λατινικής Αμερικής είχαν τη δυνατότητα ανάπτυξης πυρηνικών.
Επιπρόσθετα, η Non Proliferation Treaty (NPT) υπογράφηκε 1 Ιουλίου 1968 κα τέθηκε σε ισχύ στις 5 Μαΐου 1970. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά, δεσμευτικά κείμενα διεθνούς δικαίου, το οποίο αποσκοπεί στον πυρηνικό αφοπλισμό. Έχει υπογραφεί από 189 κράτη, στα οποία συγκαταλέγονται και οι ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Βρετανία και Κίνα. Ενδεικτικά, στο πρώτο άρθρο αναφέρεται ότι κάθε πυρηνικό κράτος αναλαμβάνει να μην μεταφέρει πυρηνικά όπλα ή άλλες πυρηνικές εκρηκτικές συσκευές και να μη βοηθήσουν, ενθαρρύνουν, παρακινήσουν ένα μη πυρηνικό κράτος να αποκτήσει ή να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα. Στη σύγχρονη εποχή έχουμε 9 πυρηνικά κράτη: Ρωσία, ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Πακιστάν, Ινδία, Ισραήλ και Βόρεια Κορέα. Συνεχίζοντας την κληρονομιά τους από τον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ και η Ρωσία κατέχουν σημαντικό αριθμό πυρηνικών. Ενώ οι πρώτες πέντε χώρες, μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, έχουν υπογράψει τη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, η Ινδία, το Πακιστάν και το Ισραήλ δεν την υπέγραψαν ποτέ, ενώ η Βόρεια Κορέα την εγκατέλειψε το 2003.
Συμπερασματικά, αν και τα πυρηνικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν ιστορικά μόνο δύο φορές, οι επιπτώσεις ήταν γιγαντιαίων διαστάσεων, όπως και η καταστροφή που προκάλεσαν. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο το πως η ύπαρξη τους και μόνο στο οπλοστάσιό ενός κράτους συνιστά σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση της εξωτερικής τους πολιτικής. Ο Ντε Γκώλ πίστευε πως μια χώρα χωρίς ατομική βόμβα δεν μπορεί να θεωρηθεί πραγματικά ανεξάρτητη. Όμως, αξίζει άραγε να βρεθεί ξανά η ανθρωπότητα στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής και της αλληλοεξόντωσης;
Βιβλιογραφία:
Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “Manhattan Project”. Encyclopedia Britannica, 11 Ιουνίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.britannica.com/event/Manhattan-Project
Ευρυδίκη Μπερση, «Η ισορροπία του τρόμου ανατρέπεται». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2 Απριλίου 2006. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/world/246957/i-isorropia-toy-tromoy-anatrepetai/
Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “mutual assured destruction”. Encyclopedia Britannica, 20 Δεκεμβρίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.britannica.com/topic/mutual-assured-destruction
Freedman, Lawrence D.. “Strategic Arms Reduction Talks”. Encyclopedia Britannica, 8 Ιανουαρίου 2018. Διαθέσιμο σε https://www.britannica.com/event/Strategic-Arms-Reduction-Talks
HuffPost Greece, «Αυτές είναι οι μαρτυρίες όσων επέζησαν της πυρηνικής καταστροφής στη Χιροσίμα», 6 Αυγούστου 2015. Διαθέσιμο σε https://www.huffingtonpost.gr/2015/08/06/diethnes-xirosima_n_7948902.html
Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT) https://www.un.org/disarmament/wmd/nuclear/npt/text
Μητροπούλου Ειρήνη, «Πόσα είναι τα πυρηνικά όπλα και ποιος τα κατέχει». ΤΟ ΒΗΜΑ, 13 Ιουλίου 2018. Διαθέσιμο σε https://www.tovima.gr/2018/07/12/world/posa-einai-ta-pyrinika-opla-kai-poios-ta-katexei/
Χορτάτος Κωνσταντίνος, «Πυρηνικά όπλα και διεθνές δίκαιο», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1988.
Marsha McGraw Olive, Jeffrey D. Porro, “Nuclear Weapons in Europe”, Lexington Books, 1983.
Omri Wallach, “Which Countries Have the Most Nuclear Weapons?”, VisualCapitalist 30 Σεπτεμβρίου 2021. Διαθέσιμο σε https://www.visualcapitalist.com/which-countries-have-the-most-nuclear-weapons/