Γράφει η Ελπίδα Βλαϊκίδη
Η «πυρηνική εποχή» ξεκίνησε στις 6 Αυγούστου του 1945 με τη ρίψη ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ στην ιαπωνική πόλη Χιροσίμα. Έκτοτε, η φύση του πολέμου και η στάση απέναντι στον τρόπο διεξαγωγής του έχουν διαφοροποιηθεί ριζικά, ενώ παράλληλα η εγχώρια και η διεθνής διπλωματία έχουν επηρεαστεί σε πρωτόγνωρο βαθμό. Ωστόσο, το ζήτημα της μη διασποράς των πυρηνικών και της συμμόρφωσης με τους διεθνείς κανόνες είναι ιδιαίτερα περίπλοκο καθώς τα κίνητρα απόκτησης πυρηνικών ποικίλλουν. Η πολυπλοκότητα αυτή παρουσιάζεται έντονα στην περίπτωση του Ιράν.
Το ενδιαφέρον του Ιράν για την πυρηνική τεχνολογία χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950, όταν ο ηγέτης του κράτους, Σαχ, δέχτηκε την τεχνογνωσία των ΗΠΑ στο πλαίσιο του προγράμματος Atoms For Peace. Το Κέντρο Πυρηνικής Έρευνας της Τεχεράνης προμηθεύτηκε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ουρανίου από τις ΗΠΑ. To 1970 με την επικύρωση της Συνθήκη για τη Μη Διασπορά Πυρηνικών Όπλων (NPT) ιδρύεται και ο Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας του Ιράν (ΑΕΟΙ). Mε τη λήξη της Ιρανικής του 1979 Επανάστασης πάγωσε και το πυρηνικό πρόγραμμα.
Η ενασχόληση του Ιράν με τα πυρηνικά ανέκαμψε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν η χώρα υπέγραψε μακροπρόθεσμες συμφωνίες πυρηνικής συνεργασίας με το Πακιστάν, την Κίνα και αργότερα με τη Ρωσία. Οι κινήσεις αυτές προβλημάτισαν τις ΗΠΑ, οι οποίες παρενέβησαν διπλωματικά αρκετές φορές στοχεύοντας στον περιορισμό των πυρηνικών αποθεμάτων του Ιράν. Μάλιστα, η αποκάλυψη αδήλωτων πυρηνικών εγκαταστάσεων στην επικράτειά του από το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης του Ιράν (NCRI) τον Αύγουστο του 2002, οδήγησε τη διεθνή κοινότητα να λάβει μέτρα.
Αναλυτικότερα, οι επιθεωρήσεις, το 2003, της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), διαπίστωσαν τη κατασκευή δύο εργοστασίων: ένα στο Νατάνζ για τον εμπλουτισμό ουρανίου και ένα στο Αράκ παραγωγής βαρέος ύδατος. Οι Ιρανοί ισχυρίστηκαν πως οι εγκαταστάσεις αυτές προορίζονταν αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς, γεγονός που φέρνει στην επιφάνεια το ζήτημα της «διπλής χρήσης» της πυρηνικής τεχνολογίας. Πάραυτα, αναγκάστηκαν να συμφωνήσουν στην αναστολή των δραστηριοτήτων εμπλουτισμού ουρανίου αλλά και στην διευρυμένη δήλωση των πυρηνικών τους δραστηριοτήτων στην ΔΟΑΕ.
Εντούτοις, το Ιράν επανέλαβε την διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου με τη ΔΟΑΕ ν’ αναφέρει τη μη συμμόρφωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών τον Φεβρουάριο του 2006. Αν και εκλήθη να συνεργαστεί, με τις Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Η.Β. και τις Η.Π.Α. (το Ρ5 + 1) να προσφέρουν προηγμένη πυρηνική τεχνολογία σε αντάλλαγμα για την αναστολή των δραστηριοτήτων εμπλουτισμού, η Τεχεράνη απέρριψε τη πρόταση. Μάλιστα, συνέχισε να λειτουργεί και να επεκτείνει τη μονάδα εμπλουτισμού του Νατάνζ αγνοώντας περαιτέρω κυρώσεις.
Οι εντάσεις αυξήθηκαν το 2009, όταν το Ιράν ανακοίνωσε ότι πραγματοποίησε με επιτυχία την πρώτη του δορυφορική εκτόξευση, προκαλώντας διεθνείς ανησυχίες για ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα κατασκευής βαλλιστικών πυραύλων. Οι προβληματισμοί στη διεθνή κοινότητα κλιμακώθηκαν περαιτέρω όταν ο πρόεδρος Mahmoud Ahmadinejad ανακοίνωσε ότι προτίθεται να κατασκευάσει δέκα νέα εργοστάσια εμπλουτισμού ουρανίου. Οι διπλωματικές συνομιλίες μεταξύ των Ρ5+1 και του Ιράν συνεχίστηκαν καταλήγοντας σε αδιέξοδα και σε διεθνείς κυρώσεις, κυρίως προερχόμενες από την αμερικανική κυβέρνηση του Μπάρακ Ομπάμα.
Η Συμφωνία JCPOA
Η νίκη του Hassan Rouhani στις ιρανικές προεδρικές εκλογές του 2013 σηματοδότησε μια ριζική αλλαγή στις πυρηνικές διαπραγματεύσεις με το Ιράν. Ο ιρανός πρόεδρος δήλωσε αμέσως την πρόθεσή του να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ και τη διεθνή κοινότητα προκειμένου να μειώσει τις εντάσεις που είχαν προκληθεί. Πράγματι, μετά από εντατικούς γύρους διαπραγματεύσεων, υπογράφηκε από τα κράτη Ρ5+1, την ΕΕ και το Ιράν η συμφωνία «Joint Comprehensive Plan of Action» (JCPOA) τον Ιούλιο του 2015.
Η συμφωνία προέβλεπε, μεταξύ άλλων: ότι το Ιράν θα διατηρήσει το επίπεδο εμπλουτισμού ουρανίου στο 3,67%, ποσοστό αρκετά χαμηλό για την κατασκευή πυρηνικών όπλων (περίπου 80-90%). Επιπλέον, δεν θα επιτρέπεται ο εμπλουτισμός στο Fordo – τη δεύτερη εγκατάσταση εμπλουτισμού της χώρας- έως το 2031 και η υπόγεια εγκατάστασή του θα μετατραπεί σε κέντρο πυρηνικής, φυσικής και τεχνολογίας. Περαιτέρω, θα επανασχεδιαστεί ο αντιδραστήρας στις πυρηνικές εγκαταστάσεις βαρέων υδάτων στο Αράκ ώστε να μην μπορεί να παράγει πλουτώνιο ποιότητας όπλου (πυρηνικής βόμβας), καθώς και να αναστείλει τη κατασκευή επιπλέον αντιδραστήρων έως το 2031. Τέλος, συμφώνησε να εφαρμόσει το πρόσθετο πρωτόκολλο στη συμφωνία διασφάλισης του ΔΟΑΕ, επιτρέποντας τη πρόσβαση στους επιθεωρητές οπουδήποτε στο Ιράν ώστε να επιτηρείται και η JCPOA.
Στόχος της κυβέρνησης Ομπάμα, κατά την περίοδο υπογραφής της συμφωνίας, ήταν να αφαιρέσει από το Ιράν τα βασικά στοιχεία που θα χρειαζόταν για την κατασκευή μίας πυρηνικής βόμβας και να εμποδίσει την κρυφή διεξαγωγή του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Με την υπογραφή της JCPOA, το Ιράν, με μία οικονομία κατεστραμμένη από τις κυρώσεις του ΟΗΕ, των ΗΠΑ και της ΕΕ, απέκτησε πρόσβαση σε περισσότερα από 100 δισ. δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία που είχαν παγώσει στο εξωτερικό. Επιπλέον ξανάρχισε να πωλεί πετρέλαιο σε διεθνείς αγορές, καθώς οι κυρώσεις, του είχαν κοστίσει περισσότερα από 160 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα από το 2012 έως το 2016 μόνο (πηγή:BBC.com).
Ωστόσο, παρά τη συμμόρφωση του Ιράν και τα θετικά αποτελέσματα της συμφωνίας, το Μάιο του 2018 ο Πρόεδρος Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την JCPOA επαναφέροντας όλες τις κυρώσεις, προκαλώντας ύφεση στην οικονομία του, μειώνοντας κατακόρυφα την αξία του νομίσματος, τετραπλασιάζοντας τον πληθωρισμό και απομακρύνοντας ξένους επενδυτές. Στις κυρώσεις αντιτάχθηκαν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία με το Ιράν να αντιδρά ανακοινώνοντας το 2019 την αναστολή δεσμεύσεων βάσει της συμφωνίας αυξάνοντας τη παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου. Τις εντάσεις πυροδότησε περαιτέρω η δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Qasem Soleimani από αεροπορική επίθεση των ΗΠΑ στο Ιράκ τον Ιανουάριο του 2020. Το Ιράν απάντησε εκτοξεύοντας μία πυραυλική επίθεση σε μία αμερικανική βάση στο Ιράκ και επακόλουθα, οι ΗΠΑ επέβαλαν επιπλέον κυρώσεις στην Τεχεράνη.
Έκτοτε, το Ιράν έχει αυξήσει τις δραστηριότητες εμπλουτισμού ουρανίου στις εγκαταστάσεις του προκαλώντας εντάσεις στη διεθνή κοινότητα και επαναφέροντας τον κίνδυνο κατασκευής πυρηνικών όπλων. Μολαταύτα, ορισμένοι εμπειρογνώμονες θεωρούν ότι το Ιράν θα πρέπει ακόμη να ξεπεράσει σημαντικά τεχνικά εμπόδια για να οπλιστεί και να αναπτύξει πυρηνικά όπλα και ότι οι παραβατικές ενέργειες του έχουν ως στόχο την πίεση για την άρση των κυρώσεων. Σε κάθε περίπτωση, η απόσυρση των ΗΠΑ από την JCPOA προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις διεθνώς και σύμφωνα με τους περισσότερους, αναίρεσε ένα μείζον επίτευγμα εξωτερικής πολιτικής στις διαπραγματεύσεις με το Ιράν.
Βιβλιογραφία
- Andrew Heywood, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Στην Παγκόσμια Εποχή, Φεβρουάριος 2013, εκδόσεις Κριτική
- Nuclear Threat Initiative/NTI, Iran’s Nuclear Programme Timeline and History, Ιούνιος 2020. Διαθέσιμο σε : https://www.nti.org/learn/countries/iran/nuclear/
- Arms Control Association, Julia Masterson, Timeline of Nuclear Diplomacy With Iran, Ιούλιος 2020. Διαθέσιμο σε : https://www.armscontrol.org/factsheets/Timeline-of-Nuclear-Diplomacy-With-Iran
- Arms Control Association, Timeline of the Nuclear Nonproliferation Treaty (NPT), Μάρτιος 2020. Διαθέσιμο σε : https://www.armscontrol.org/factsheets/Timeline-of-the-Treaty-on-the-Non-Proliferation-of-Nu
- BBC News, Iran nuclear deal: Key details, Ιούνιος 2019. Διαθέσιμο σε :
https://www.bbc.com/news/world-middle-east-33521655
Πηγή εικόνας : The Trumpet, German Intel: Iran Still Pursuing WMDs, 3 Ιουνίου 2019. Διαθέσιμο σε:
https://www.thetrumpet.com/20752-german-intel-iran-still-pursuing-wmds