Γράφει ο Μάρκος Ρόκας
Το Ελ Σαλβαδόρ, ή αλλιώς γνωστή ως χώρα των δολοφονιών και των γκάνγκστερ για τον δυτικό κόσμο, είναι η μικρότερη χώρα της Κεντρικής Αμερικής και έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά χρόνια από δικτάτορες και εμφύλιες διαμάχες. Ο χαρακτηρισμός αυτός του Ελ Σαλβαδόρ οφείλεται στο γεγονός ότι από το 1992, δηλαδή με την λήξη του εμφυλίου πολέμου, παρατηρούνται μεγάλα ποσοστά ανθρωποκτονιών σε μια χώρα σε περίοδο ειρήνης (Kitroeff et al., 2023). Μετά το 1992, με την Συνθήκη Ειρήνης και το Σύνταγμα, εδραιώθηκε η δημοκρατία, αναδιαμορφώνοντας την εικόνα ασφάλειας με τον όρο “citizen security” που σημαίνει προστασία του πολίτη (Stelmach, 2021 et al., σ. 66). Από το 2019 διοικείται από τον Ναγίμπ Μπουκέλε, που οι δυτικοί ηγέτες τον θεωρούν “δικτάτορα”. H εμπιστοσύνη όμως που λαμβάνει από τον λαό φαίνεται και από το αποτέλεσμα των εκλογών του 2024 που κέρδισε με άνω 83% ποσοστό. Η παρακάτω ανάλυση θα επιχειρήσει να εξετάσει τα χρόνια της θητείας του Μπουκέλε μέσω της στρατηγικής της πολιτικής ασφάλειας και του “πολέμου” που κήρυξε με τις συμμορίες γκάνγκστερ κάτι που έφερε στο Ελ Σαλβαδόρ μια αίσθηση ασφάλειας και που οδήγησε στην επανεκλογή του αλλά και για την δημιουργία του Bitcoin ως επίσημο νόμισμα.
Η αρχική του νίκη το 2019 ήταν πρωτοφανής, συντρίβοντας τα 2 κυρίαρχα κόμματα από την λήξη του εμφυλίου πολέμου το 1992, το δεξιό ARENA και το αριστερό FMLN. Βέβαια, η πολιτική του καριέρα ξεκίνησε το 2012 που έγινε δήμαρχος έχοντας σε μεγάλο βαθμό τόσο αλαζονεία όσο και φιλοδοξία. Παρόλο που άνηκε στο FMLN, συνέχεια του ασκούσε κριτική και το θεωρούσε ανίκανο και αδύναμο. Το 2019 έφυγε από το κόμμα FMLN και κατέβηκε μόνος του στις εθνικές εκλογές με το δικό του κόμμα Nuevas Ideas δηλαδή Νέες Ιδέες, επειδή δεν τον είχαν προτείνει για υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές. Κερδίζοντας τις εκλογές με 53,1% έσπασε το μονοπώλιο των κυβερνήσεων ARENA και FMLN των τελευταίων δεκαετιών. Το προεκλογικό πρόγραμμα του Μπουκέλε με το νέο κόμμα Nuevas Ideas ήταν η οικονομική ανάπτυξη μέσω των περιορισμών των συμμοριών που αποτελούσαν απειλή σε επιχειρήσεις και πολίτες. (Stelmach et al., 2022 σ.77).
Ένας από τους βασικούς στόχους του εξ αρχής αποτελούσε ο περιορισμός των ανθρωποκτονιών και των γκάνγκστερ. Οι συμμορίες κυριαρχούν στην Λατινική Αμερική κυρίως λόγω του εμπορίου ναρκωτικών, φτάνοντας μέχρι και να διαφθείρουν αξιωματικούς και να ενισχύσουν την παραοικονομία. Ολο το κλίμα των συμμοριών ευνοείται από την έλλειψη πολιτικού ελέγχου και ύπαρξη έντονης διαφθοράς. Κατά προσέγγιση περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι δραστηριοποιούνται μέσα σε τέτοιες συμμορίες εκ των οποίων οι περίπου 70.000 είναι στο Ελ Σαλβαδόρ. Οι συμμορίες αποτελούνται από άνδρες ετών 5 μέχρι 35 και συνήθως είναι εύκολο να εντοπιστεί κάποιο μέλος λόγω συμβόλων όπως τα τατουάζ ή και ρούχα (Stelmach et al., 2022, σ.68). Το αρμόδιο Υπουργείο για την διασφάλιση της ασφάλειας και καταπολέμησης των γκάνγκστερ είναι το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Ασφάλειας, στο οποίο λογοδοτεί και η αστυνομία του Ελ Σαλβαδόρ.
Η βιαιότερη συμμορία, που το 2019 αριθμούσε 800 δολοφονίες ετησίως. ήταν η Mara Salvatrucha και σύμφωνα με την οργάνωση Δεδομένων Τοποθεσίας και Συμβάντων Ένοπλων Συγκρούσεων ή αλλιώς Armed Conflict Location and Event Data Project (ACLED) το 2023, ο αριθμός δολοφονιών της συμμορίας έπεσε ραγδαία στις 57. Αυτό επιτεύχθηκε λόγω της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που κήρυξε ο πρόεδρος Μπουκέλε. Με την κατάσταση αυτή 10.000 στρατιωτικοί βρέθηκαν στις πόλεις να περικυκλώνουν πολίτες και να γίνονται έλεγχοι από σπίτι σε σπίτι για την εύρεση μελών συμμοριών. Όπως στην πόλη Σογιαπάγκο -δεύτερη πολυπληθέστερη πόλη της χώρας- όπου στα τέλη του 2022 την περικύκλωσαν οι ένοπλες δυνάμεις και η αστυνομία και κανένας από τους 250.000 κατοίκους δεν μπορούσαν να φύγουν την πόλη χωρίς προσωρινή άδεια. Αυτό είχε ως στόχο την φυλάκιση όσων είναι μέλη συμμοριών ή υποπτεύονται οι αρχές ότι εμπλέκονται σε συμμορίες χωρίς να υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Οι ένοπλες δυνάμεις έφτασαν στον αποκλεισμό της πολύς, καθώς τον Μάρτιο του 2022 μεταξύ τις 25-27 του μήνα δολοφονήθηκαν 87 άνθρωποι με την 26η Μαρτίου να είναι η πιο αιματηρή μέρα στην ιστορία του Ελ Σαλβαδόρ με 62 νεκρούς από γκανγκστερς (Abrego and Osuna et al., 2022, σ. 59). Και απο τις 27 Μαρτίου κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης με την διακυβέρνηση Μπουκέλε, με το οποίο μπορεί να παρακάμψει κάποιους νόμους για το κοινό καλό.
Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα κατά των συμμοριών στην αμερικανική ήπειρο επί προέδρου Μπουκέλε έγινε τον Φεβρουάριο του 2022 όπου 2.000 μέλη από συμμορίες οδηγήθηκαν σε μία τεράστια νέα φυλακή -γνωστή ως Κέντρο Κράτησης για την Τρομοκρατία (Cecot) ή ως “Αλκατραζ” της Λατινικής Αμερικής- με ξυρισμένα κεφάλια, ξυπόλυτοι και με μόνο μία λευκή βερμούδα. Στην φυλακή οι συνθήκες ήταν και συνεχίζουν να είναι πολύ σκληρές και δεν υπάρχουν προγράμματα εκπαιδευτικά και γενικά προγράμματα επανένταξης τους στην κοινωνία. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, αλλά και οι δημοσιογράφοι, εξέδωσαν τις φωτογραφίες από τις φυλακές για να τονώσουν το αίσθημα ασφάλειας στις γειτονιές και να δείξουν ότι πλέον οι πολίτες ελέγχουν τις περιοχές τους. Απόδειξη, ότι ο Μπουκέλε ολοκληρώνει το προεκλογικό του πρόγραμμα, αποτέλεσαν οι φυλακές και οι φωτογραφίες που εξέδωσαν είτε ο ίδιος είτε οι δημοσιογράφοι. Αυτό είναι μια προσπάθεια του προέδρου Μπουκέλε, πέρα από την βιαιότητα και αυταρχικότητα της κατάστασης, να προσδώσει μια αίσθηση διαφάνειας των πολιτικών του πράξεων. Σύμφωνα και με δήλωση του ίδιου «το Ελ Σαλβαδόρ κατάφερε να γίνει από την πιο επικίνδυνη χώρα του κόσμου, η ασφαλέστερη χώρα της αμερικανικής ηπείρου. Πως το κατάφερα; Βάζοντας εγκληματίες στην φυλακή. Υπάρχει χώρος? Υπάρχει τώρα!»
Με τις παραπάνω καταστολές της αστυνομίας το 8% περίπου του ανδρικού πληθυσμού -δηλαδή περισσότεροι από 74.000 άνδρες – είχαν συλληφθεί χωρίς να έχουν καμία δίκη. Βέβαια 7.000 απο τους φυλακισμένους πού άδικα οδηγήθηκαν στις φυλακές, αποφυλακίστηκαν. Οι συλλήψεις είχαν ως αποτέλεσμα την καταστολή των δύο βασικών συμμοριών της χώρας Mara Salvatrucha και Barrio 18. Έτσι μειώθηκαν οι δολοφονίες από 51 άτομα σε 3 ανα 100.000 και είχε ως αποτέλεσμα σε ορισμένες περιοχές να μη μειώνεται ο πληθυσμός από τέτοιες αιτίες. Αρκετές οικογένειες βρίσκονται μέχρι και σήμερα σε δύσκολη θέση, καθώς φυλακίστηκαν συγγενείς τους χωρίς δίκη, γιατί παρόλο που έφερε αίσθηση ασφάλειας στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, αρκετοί πολίτες άσκησαν κριτική στον Μπουκέλε για τον αυταρχικό χαρακτήρα το προγράμματος αυτού.
Ακόμα και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε μια ανακοίνωση του έχει καταγγείλει την φρικαλεότητα που βιώνουν οι φυλακισμένοι και τα βασανιστήρια. Και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις δηλώνουν δυσαρέσκεια ως προς την βίαιη προσέγγιση του προέδρου Μπουκέλε, την έλλειψη προγραμμάτων επανένταξης, της μικρής χωρητικότητας των εγκαταστάσεων των φυλακών, περιορισμένη πρόσβαση σε φαγητό και ιατρική περίθαλψη. Από τις 27 Μαρτίου 2022 πέθαναν 80 άνθρωποι στην φυλακή λόγω των παραπάνω συνθηκών (Abrego and Osuna et al., 2022, σ.61-62).
Το 2021, πριν κηρυχθεί ο “πόλεμος” κατα των γκάνγκστερ, έκανε μια πρωτοποριακή κίνηση νομιμοποιώντας την χρήση Bitcoin, δηλαδή κρυπτονομίσματος για νόμιμη χρήση, μέσα στην χώρα παρά την προειδοποίηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Arslanian, Donovan, Blumenfeld and Zamore et al., 2021, σ.4). Αυτό σήμαινε την παράλληλη χρήση bitcoin με το εθνικό τους νόμισμα, το αμερικανικό δολάριο, σε όλων των ειδών τις συναλλαγές, την εξόφληση χρεών και οικονομικών υποχρεώσεων προς τις ΗΠΑ μέσω bitcoin. Στόχος της κυβέρνησης του Ελ Σαλβαδόρ με την νομιμοποίηση του Bitcoin είναι να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των διεθνών εμβασμάτων (καθώς το 20% του ΑΕΠ του Ελ Σαλβαδόρ προέρχεται από την Παγκόσμια Τράπεζα), να μειωθεί το ποσοστό ανθρώπων χωρίς τραπεζικό λογαριασμό και να μην είναι η χώρα τοσο εξαρτημένη από το δολάριο και γενικά τις ΗΠΑ. Αυτό ήταν μια περίπλοκη διαδικασία καθώς πέραν των τεχνολογικών προβλημάτων υπήρχε επιπλέον η ανάγκη δημιουργίας του απαραίτητου νομικού πλαισίου για τις εν λόγω συναλλαγές, ώστε να γίνονται αποδεκτές από όλες τις επιχειρήσεις. Από τον κανόνα εξαιρούνταν οι επιχειρήσεις που δεν διέθεταν την απαραίτητη τεχνολογία (Arslanian, Donovan, Blumenfeld and Zamore et al., 2021, σ.3). Επιπλέον η νομιμοποίηση του Bitcoin έδωσε στον πρόεδρο Μπουκέλε την ευκαιρία να επενδύει σε κρυπτονομίσματα με κράτικα χρήματα, όπου και ο ίδιος ανακοίνωνε στον λογαριασμό του στην πλατφόρμα X, θέλοντας να τονίσει ότι με τις συγκεκριμένες επενδύσεις η χώρα έχει κέρδος. Ένα όνειρο του Μπουκέλε, το οποίο ακόμα δεν ολοκληρώθηκε, είναι η δημιουργία μιας παραθαλάσσιας Bitcoin πόλης, ένας αφορολόγητος παράδεισος για λάτρεις κρυπτονομισμάτων που θα λαμβάνει ενέργεια από το ηφαίστειο της περιοχής.
Εν κατακλείδι, στην παραπάνω ανάλυση γίνεται μια προσπάθεια να εξεταστούν τα σημαντικότερα πεδία της προεδρίας του Μπουκέλε απο το 2019 μέχρι και την επανεκλογή του το 2024. Το αίσθημα ασφάλειας που δημιούργησε ο “πόλεμος” κατά των γκάνγκστερ -που αποτελεί πρότυπο για τους υπόλοιπους ηγέτες της Λατινικής Αμερικής για την αντιμετώπιση των συμμοριών- αλλά και η προσπάθεια να αποκτήσουν όλοι οι πολίτες τραπεζικούς λογαριασμούς, να διευκολυνθούν οι συναλλαγές μέσω του bitcoin αποτέλεσαν τους βασικούς λόγους που ο λαός του Ελ Σαλβαδόρ έδωσε και μια 2η ευκαιρία στον Ναγίμπ Μπουκέλε με ένα τεράστιο ποσοστό στήριξης.
Πηγές
CNN.gr. (2024). Ελ Σαλβαδόρ – εκλογές: Απόλυτη κυριαρχία του «κουλ δικτάτορα» Μπουκέλε στις δημοσκοπήσεις. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/403976/el-salvador-ekloges-apolyti-kyriarxia-tou-koul-diktatora-boukele-stis-dimoskopiseis
Dana, D. (2023) ABC News. Is El Salvador’s crypto push working? Experts urge caution amid controversial reforms. Διαθέσιμο σε: https://abcnews.go.com/International/International/crypto-fans-eye-el-salvador-singapore-amid-sharp/story?id=105366042
Iliadi, T. (2022). Euronews.com – Ελ Σαλβαδόρ: Μαζική επιχείρηση κατά του οργανωμένου εγκλήματος. Διαθέσιμo σε: https://gr.euronews.com/2022/12/04/el-salvador-maziki-epixeirisi-kata-toy-organomenoy-egklhmatos
Kinosian, S., & Renteria, N. (2024). Reuters. Short on cash, El Salvador doubles down on Bitcoin dream. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/technology/short-cash-el-salvador-doubles-down-bitcoin-dream-2024-02-02/
Kitroeff, N. (2023)The New York Times. El Salvador Decimated Its Ruthless Gangs. But at What Cost? Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2023/04/09/world/americas/el-salvador-gangs.html
Kitroeff, N. (2024)The New York Times. He Cracked Down on Gangs and Rights. Now He’s Set to Win a Landslide. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2024/02/02/world/americas/el-salvador-bukele-election.htm
Leisy J. Abrego and Steven Osuna (2022). The State of Exception: Gangs as a Neoliberal Scapegoat in El Salvador. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/profile/Steven-Osuna/publication/370923800_The_State_of_Exception_Gangs_as_a_Neoliberal_Scapegoat_in_El_Salvador/links/6468f9109533894cac800ea7/The-State-of-Exception-Gangs-as-a-Neoliberal-Scapegoat-in-El-Salvador.pdf
Michał Stelmach (2021)Política de seguridad pública en El Salvador durante la presidencia de Nayib Bukele (2019–2021) Διαθέσιμο σε: https://journals.umcs.pl/al/article/viewFile/13952/9760#page=66
PwC (2021). El Salvador’s law: a meaningful test for Bitcoin. Διαθέσιμο σε: https://www.pwc.com/gx/en/financial-services/pdf/el-salvadors-law-a-meaningful-test-for-bitcoin.pdf
Small Wars Journal (2022). Understanding Bukele’s Gang Crack Down in El Salvador. Διαθέσιμο σε: https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/understanding-bukeles-gang-crack-down-el-salvador
Small Wars Journal (2020). Mara Salvatrucha (MS-13) and Barrio 18: Gangs, Terrorists, or Political Manipulation? Διαθέσιμο σε: https://smallwarsjournal.com/index.php/jrnl/art/mara-salvatrucha-ms-13-and-barrio-18-gangs-terrorists-or-political-manipulation
Sonja Wolf (2021)A Populist President, Tests El Salvador’s Democracy. Διαθέσιμο σε: https://online.ucpress.edu/currenthistory/article/120/823/64/115918/A-Populist-President-Tests-El-Salvador-s-Democracy
Καθημερινή (2023). Ελ Σαλβαδόρ: Η «πρωτεύουσα των δολοφονιών» ξεφορτώθηκε τους γκάνγκστερ, αλλά με υψηλό τίμημα. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562365322/el-salvador-i-proteyoysa-ton-dolofonion-xefortothike-toys-gkangkster-alla-me-ypsilo-timima
Καθημερινή (2024). «Αλκατράζ» της Λατινικής Αμερικής: Η μεγα-φυλακή του προέδρου Μπουκέλε «από όπου είναι αδύνατο να αποδράσεις». Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562872814/alkatraz-tis-latinikis-amerikis-i-mega-fylaki-toy-proedroy-mpoykele-apo-opoy-einai-adynato-na-apodraseis/
Καθημερινή (2024). Ναγίμπ Μπουκέλε: «Επανεκλογή» με 85% για τον πιο «κουλ δικτάτορα». Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562867135/el-salvador-sarotiki-epaneklogi-toy-nagimp-mpoykele/
Πηγή εικόνας: Arbaiza, G. (2022). El Salvador’s Bukele scales up anti-gang push with new deployments . https://www.reuters.com/world/americas/el-salvadors-bukele-scales-up-anti-gang-push-with-new-deployments-2022-11-24/