Γράφει ο Γιώργος Αθανασόπουλος
Κλέμενς φον Μέττερνιχ, ένας πολιτικός – διπλωμάτης του οποίου το στίγμα παραμένει ανεξίτηλο μέχρι και σήμερα. Γεννημένος στο Κόμπλεντς το 1773 ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Διπλωματική Σχολή του Στρασβούργου. Έχει λάβει πολυάριθμα και βαρυσήμαντα βραβεία, τα οποία ήταν πολύ δύσκολο να αποκτήσει κάποιος χωρίς προσπάθεια, ζήλο και επιμονή. Ταυτίστηκε με έννοιες, όπως της αντίδρασης, του φεουδαρχισμού και του σκοταδισμού, έννοιες που αντίκεινται στις νεοφιλελεύθερες αξίες. Έλαβε διάφορους χαρακτηρισμούς από διάφορους επικριτές του και μη, όπως λόγου χάρη « ο Δον Κιχώτης της Διπλωματίας».
Αναμφισβήτητα αποτέλεσε μία από τις πιο χαρακτηριστικές ηγετικές προσωπικότητες της εποχής του. Ξεκινώντας την επαγγελματική πορεία ως Αντιπρόεδρος της Βασιλικής Αυστριακής Αυλής το 1803, δεν άργησε να αναμειχθεί με την εξωτερική πολιτική και Διπλωματία, αφού διορίσθηκε ως πρέσβης της Αυστρίας στο Παρίσι το 1806 και μετέπειτα Υπουργός Εξωτερικών στην Βιέννη το 1809.
Η τριανταετής παρουσία του στα πολιτικά πράγματα δεν άσκησε επίδραση μόνο επί της αυστριακής πολιτικής, τόσο σε εσωτερικό όσο και σε εξωτερικό επίπεδο, αλλά η επιρροή του επεκτάθηκε και σε ευρωπαϊκά γενικώς ζητήματα. Επιδιώκοντας πάντα την διασφάλιση και υπεράσπιση των συμφερόντων της Αυστρίας, καθώς και την ανάδειξή της ως ισχυρής και υπολογίσιμης δύναμης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, ανέλαβε ρυθμιστικό ρόλο στις εξελίξεις της περιόδου μεταξύ του 1818 – 1823, με γνώμονα τα συμφέροντα της Αυστρίας. Τα διπλωματικά του διαπιστευτήρια αναδείχθηκαν στο έπακρο μέσα από μια σειρά συνδιαλλαγών και ανταγωνιστικού πολιτικού περιβάλλοντος με άλλους πολιτικούς κρατών και διπλωμάτες και από τον τρόπο που διαχειρίστηκε τις δύο από τις Μεγάλες Δυνάμεις, την Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία. Οι επερχόμενες εργασίες του Συνεδρίου της Βιέννης είχαν ως αποτέλεσμα η Αυστρία να εδραιωθεί ηγεμονικά στο χώρο της Κεντρικής Ευρώπης. Ο στόχος της Κεντρικής Ευρώπης να προκαλέσεις αναχαίτιση των ρωσικών επιδιώξεων για εξάπλωση της επιρροής τους έχαιρε υποστήριξης και της Μεγάλης Βρετανίας. Η Αυστρία, καθ’ όπως φάνηκε, αναδυόταν ως μία τω όντι Μεγάλη Δύναμη με σημείο αφετηρίας της εδάφη της Ιταλίας, όπως επαρχίες της Βενετίας και της Λομβαρδίας, ενώ ο Μέττερνιχ κατάφερε να πιέσει σθεναρά την δημιουργία μιας αποκεντρωμένης και χαλαρής Γερμανικής Συνομοσπονδίας. Ο ίδιος επιθυμούσε η Συνομοσπονδία να είναι χαλαρή επειδή απέφευγε κάθε ενδεχόμενο ισχυροποίησης της Γερμανίας και ανεξαρτητοποίησης των γερμανικών κρατιδίων.
Ωστόσο , το έργο του Μέττερνιχ άρχισε να αποκτά δυσκολίες μετά την Ισπανική Επανάσταση, η οποία κρίθηκε κατά τον ίδιο ήσσονος σημασίας ( αφού Ισπανία βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο της Συμμάχου της Αυστρίας, Μεγάλης Βρετανίας και για αυτό δεν ασχολήθηκε επί του θέματος. Η Ιταλία λαμβάνοντας το παράδειγμα της Ισπανίας θέλησε να αντιδράσει στις επιδιώξεις του Μέττερνιχ. Ένα άλλο ζήτημα για το οποίο θα έπρεπε να αποφασίσει για την κατεύθυνση που θα ακολουθούσε ήταν οι σχέσεις της Αυστρίας με την Μεγάλη Βρετανία και κατά πόσο αποτελεσματική θα ήταν αυτή για τα αυστριακά συμφέροντα.
Ο Μέττερνιχ, παρά την σιωπηρή συγκατάθεση της Μεγάλης Βρετανίας έκρινε πως ήταν απαραίτητη η ανάγκη απόκτησης ηθικής συμμαχικής νομιμοποίησης προτού προβεί σε επέμβαση. Άλλωστε κυριαρχούσε έντονος ο φόβος πως μια μονομερής αυστριακή στρατιωτική επέμβαση στην Ιταλία θα άφηνε ελεύθερη την Ρωσία να δράσει στην Κεντρική Ευρώπη, ενώ την ίδια στιγμή και η Γαλλία θα διεκδικούσε μερίδιο επιρροής επί των υπόλοιπων μικρότερων ιταλικών κρατιδίων. Στα πλαίσια ενός αντιμαχόμενου κλίματος συμφερόντων μεταξύ των κρατών και μεταξύ των κρατών και της Αυστρίας, ο Μέττερνιχ είχε να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις που θα άλλαζαν τις ισορροπίες. Ενδεικτικά, ενώ πρωτύτερα ήταν πλήρως εναντιωμένος με τον ρωσικό άξονα, εν τέλει στράφηκε υπέρ των θέσεων του τσάρου Αλέξανδρου.
Αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε την ναπολεοντική κρίση, φαινόταν πως είχε αποφασίσει πλέον για την μεταστροφή του προς την Ρωσία, δεδομένου πως με αυτή του την επιλογή αποδυνάμωνε την Γαλλία και τη Βρετανία. Η Γαλλία εμφανώς ταραγμένη από κάποια επανάσταση στο εσωτερικό της και από κάποια ρωσική εξάπλωση, προέβη σε μία κίνηση που θα δυσχέραινε σε μεγάλο βαθμό εκείνη την απρόσμενη στου Μέττερνιχ. Κάλεσε τον Καποδίστρια, πρωθυπουργό της ελληνικού κράτους και διαχειριστή του ελληνικού ζητήματος να προτείνει τη λύση της διαμεσολάβησης μεταξύ Αυστρίας και Νάπολης, αντί της παραχώρησης οποιουδήποτε είδους λευκής επιταγής προς τον Μέττερνιχ, εξέλιξη που έθεσε εκ νέου εμπόδια στα σχέδιά του. Η νέα κατάσταση έβρισκε τον Καποδίστρια και τον Μέττερνιχ ως δύο αντίθετους πόλους που μάχονταν για το ποιος θα έχει την μεγαλύτερη επιρροή, κάτι που προκάλεσε αίσθημα καχυποψίας του Μέττερνιχ. Εκμεταλλευόμενος την εναντίωση του τσάρου στον Καποδίστρια, κατόρθωσε να μεταπείσει τον ίδιο τον Τσάρο υπό το επιχείρημα ότι οποιαδήποτε διαμεσολάβηση θα είχε ακούσιες συνέπειες, ενθαρρύνοντας στη πραγματικότητα επαναστατικά κινήματα ανά την υπόλοιπη Ευρώπη. Η ροή των εξελίξεων έδειχνε καταφόρως πως ο Μέττερνιχ εποφθαλμιούσε την περαιτέρω επιρροή στην Ιταλία. Η ανάδυση ριζοσπαστικών κινημάτων μέσω της Ρωσίας θα τον βοηθούσε να προωθήσει την δική του επαναστατική ατζέντα. Αποσκοπώντας, λοιπόν, να επαναφέρει τη τάξη στις ιταλικές κυβερνήσεις, καθιστώντας τες πιο αποτελεσματικές, επιχείρησε να δημιουργήσει θεσμούς καθοδηγούμενους από την ίδια την Αυστρία, κατά τα πρότυπα της αυστριακής διαχείρισης των γερμανικών κρατιδίων. Οι θεσμοί αυτοί θα απέτρεπαν οποιοδήποτε επαναστατικό και φιλελεύθερο κίνημα να ευδοκιμήσει.
είχε αναπτύξει ένα πολιτικοκοινωνικό πρότυπο που υποστήριζε αναμφίβολα με πάθος από το οποίο όμως εξέλειπε και η στοιχειώδης διορατικότητα επί των συγχρόνων συνθηκών της εποχής του. Ονειρευόταν να ιδρύσει κατά κάποιο τρόπο μια ομοσπονδία Αυτοκρατόρων και Βασιλέων οι οποίοι κατά τις αντιλήψεις του ήταν οι φορείς της θείας επιταγής προς ρύθμιση των τυχών των διαφόρων λαών της Ευρώπης αλλά και του κόσμου ευρύτερα, λαμβάνοντας τις διδαχές αυτές κυρίως από την Παλαιά Διαθήκη. Ιδιαίτερα για την Αυστρία θεωρούσε πως δεν ήταν ποτέ δυνατόν να κυβερνηθεί παρά μόνο από ένα πατριαρχικό σύστημα απολυταρχισμού φθάνοντας στο σημείο να υποστηρίζει πως αν η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ο «μεγάλος ασθενής» της Ευρώπης, τότε ο «δεύτερος ασθενής» είναι η Αυστρία.
Σχετικά με το έργο του στον τομέα της Διπλωματίας, αυτό ήταν σημαντικό, η συνεισφορά του κρίνεται σπουδαία, αφού υιοθέτησε νέα μοντέλα διπλωματίας. Ενδεικτικά, υπήρξε ο θεμελιωτής της «διεθνούς νομιμότητας» και της «ισορροπίας των δυνάμεων». Η Ιερά Συμμαχία αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, όπου οι Μεγάλες Δυνάμεις τις εποχής εκείνης συσπειρώθηκαν και αποφάσισαν να διατηρηθεί η ισχύς τους ως έχεις και να προβούν σε άλλες τροποποιήσεις των πεδίων επιρροής του. Θεωρούσαν πως οι οποιεσδήποτε προστριβές μεταξύ τους θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απώλεια εδαφών τους και στην ενίσχυση της Ρωσίας.
Η τακτική του Μέττερνιχ, παρόλο που λογοκρίθηκε και σε κάποιο σημείο αμφισβητήθηκε, δεν σταμάτησε να αποτελεί έμπνευση ακόμα και για τον χειρισμό σημερινών σύγχρονων θεμάτων. Αξίζει να σημειωθεί πως αρκετοί Διεθνείς Οργανισμοί ( Διεθνές Δικαστήριο) και το Διεθνές Δίκαιο επηρεάζονται από τις αρχές του Μέττερνιχ.
Συμπερασματικά και με βλαση τις παραπάνω πληροφορίες, ο Μέττερνιχ υπήρξε πράγματι ένας από τους πιο σημαντικούς – καινοτόμους διπλωμάτες της εποχής του. Με πυξίδα τα συμφέροντα της χώρας του απέδειξε πως εάν κάποιος επιθυμεί την αναβάθμιση της χώρας του, τότε μπορεί να το επιτεύξει μέσα από την υιοθέτηση μιας σωστής στρατηγικής στην οποία σε κάποιες περιπτώσεις το στοιχείο του ρίσκου περισσότερο δρα θετικά παρά ανασταλτικά και κατάφερε να αποτελέσει πρότυπο για την σύγχρονη πολιτική.
Όπως άλλωστε παρατηρείται στον 21ο αιώνα είναι πως διακρίνονται πολλά από τα στοιχεία του Μέττερνιχ στην άσκηση της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων. Επί παραδείγματι, στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας έχει στην αρχή της διεθνούς νομιμότητας.
Από την άλλη πλευρά, η Αμερική επιδιώκει την ισορροπία των Δυνάμεων, προκειμένου να μην απωλέσει την παγκόσμια πολιτική και οικονομική της ισχύ. Αυτό, που αξίζει, βεβαίως, να σημειωθεί είναι η πρωθυπουργία του Τράπ έχει αλλάξει κατά μία έννοια τα δεδομένα. Η πολιτική του Τράμπ παρουσιάζεται πλήρως διαφοροποιημένη από την προηγούμενη του Ομπάμα. Εάν αναλογιστεί κανείς πως έχει δημιουργηθεί εμπορικός πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Κίνας, τότε μπορεί ευκόλως να διαπιστωθεί πως η σελίδα της Παγκόσμιας πραγματικότητας τείνει να αλλάξει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Berstein, S., Milza P., 1997, H Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Hobsbawm, E.J., 2015, H Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, Αθήνα: MIET (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης).
Jarrett, M., 2013, The Congress of Vienna and its Legacy: War and Great Power Diplomacy after Napoleon, Λονδίνο: I.B. Tauris.
Jervis, R., 1978, ”Cooperation Under the Security Dilemma”, World Politics, τ.30, τχ.2.
Jervis, R., 1983, ”Security Regimes” in Stephen Krasner, επιμ. International Regimes, τ.36, τχ.2 (Ithaca: Cornell University Press, 1983)
Kissinger, H., 1995, Διπλωματία, Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη.
Mazower, M. , 2013, Κυβερνώντας τον Κόσμο, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Schroeder, P.W., 1992.” Did the Vienna Settlement Rest on a Balance of Power?”, The American Historical Review, τ.92, τχ.3, σ.683-706.
Schroeder, P.W., 1962, Metternich’s Diplomacy at its Zenith, 1820-1823: Austria and the Congresses of Troppau, Laibach, and Verona, Ώστιν : University of Texas