Γράφει η Χαδούλα Νικητάκη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελείται μόνο από κράτη στην Ευρώπη, αλλά εκτείνεται σε περισσότερες ηπείρους. Αυτό συμβαίνει με τις εξόχως απόκεντρες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες φτάνουν τις εννιά και αποτελούν μέρος της εδαφικής έκτασης ευρωπαϊκών κρατών, παρόλο που βρίσκονται απομακρυσμένες από την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, οι εξόχως απόκεντρες περιοχές συμπεριλαμβάνουν τη Γουαδελούπη, τη Γαλλική Γουιάνα, τη Ρεϊνιόν, τη Μαρτινίκα, το Μαγιότ, υπερπόντια διαμερίσματα της Γαλλίας, τον Άγιο Μαρτίνο, γαλλική υπερπόντια κοινότητα, τις Αζόρες και τη Μαδέρα, αυτόνομες περιφέρειες της Πορτογαλίας και τα Κανάρια νησιά, αυτόνομη κοινότητα της Ισπανίας.
Αξίζει να σημειωθεί πως αυτές οι περιοχές αντιμετωπίζουν μία σειρά προβλημάτων συνδεδεμένα με τα γεωγραφικά τους χαρακτηριστικά, όπως τη μικρή τους έκταση, τον απομακρυσμένο και νησιωτικό χαρακτήρα, τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και τη μορφολογία του εδάφους. Η οικονομία τους στηρίζεται αποκλειστικά σε συγκεκριμένα αγροτικά προϊόντα και φυσικούς πόρους. Γι’ αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση φροντίζει για την παροχή βοήθειας σε αυτές τις περιοχές με διάφορα προγράμματα και χρηματοδοτήσεις. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2014-2020 οι εξόχως απόκεντρες περιοχές έλαβαν περίπου 13 δισεκατομμύρια ευρώ από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία.
Το 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μία νέα στρατηγική για τις εξόχως απόκεντρες περιοχές της με τίτλο «Ισχυρότερη και ανανεωμένη στρατηγική εταιρική σχέση με τις εξόχως απόκεντρες περιφέρειες της ΕΕ». Με αυτή προτείνεται μία νέα προσέγγιση που θα αντιμετωπίσει καλύτερα τις συγκεκριμένες ανάγκες της καθεμιάς από τις εννιά απόκεντρες περιοχές. Θα τις βοηθήσει να δημιουργήσουν καινούργιες ευκαιρίες για τους κατοίκους, να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα και καινοτομία τους σε τομείς όπως η γεωργία, η αλιεία και ο τουρισμός και να συνάψουν συνεργατικές σχέσεις με γειτονικές χώρες. Η νέα στρατηγική βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: πρώτον σε ένα νέο διακυβερνητικό μοντέλο στενής συνεργασίας, δεύτερον στην αποτελεσματική εκμετάλλευση των πόρων, τρίτον στην ώθηση της ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας και τέταρτον στην τόνωση της συνεργασίας.
Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί η διάκριση ανάμεσα στις εξόχως απόκεντρες περιοχές και στις υπερπόντιες χώρες και εδάφη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι υπερπόντιες χώρες και εδάφη της ΕΕ είναι 13 και συνδέονται συνταγματικά με τη Δανία, τη Γαλλία και την Ολλανδία. Ειδικότερα, η Γροιλανδία, η Αρούμπα, το Curação, η Γαλλική Πολυνησία, η Νέα Καληδονία, ο Άγιος Βαρθολομαίος, ο Άγιος Μαρτίνος, το Σεν Πιέρ και Μικελόν, το Wallis και Futuma, το Μπονέρ, ο Άγιος Ευστάθιος και Σάμπα και τα Γαλλικά Νότια και Ανταρκτικά εδάφη αποτελούν τις υπερπόντιες χώρες και εδάφη. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις είναι ότι οι υπερπόντιες χώρες και εδάφη της ΕΕ δεν αποτελούν μέρος της ενιαίας αγοράς. Επομένως, οφείλουν να συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις που ακολουθούν οι χώρες που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά το εμπόριο και τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Το άρθρο 355 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ δίνει το δικαίωμα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να μετατρέπει το καθεστώς αυτών των χωρών σε συνεργασία με το κράτος μέλος από το οποίο εξαρτώνται. Για παράδειγμα το 2012 ο Άγιος Βαρθολομαίος απέκτησε το καθεστώς υπερπόντιου εδάφους, ενώ μέχρι τότε ήταν εξόχως απόκεντρη περιοχή. Ενώ το Μαγιότ από υπερπόντιο έδαφος μετατράπηκε σε εξόχως απόκεντρη περιοχή το 2014.
Επιπλέον, καθώς οι εξόχως απόκεντρες περιοχές συμμετέχουν στην ενιαία αγορά παίρνουν μέρος και στο πρόγραμμα Erasmus+. Είναι πολύ σημαντικό να γίνει αντιληπτή η σημασία αυτής της δυνατότητας. Μέσω του Erasmus+ οι κάτοικοι των απομακρυσμένων περιοχών μπορούν να έρθουν σε επαφή με τους συμπολίτες τους στην Ευρώπη. Και αντιστρόφως οι κάτοικοι της ευρωπαϊκής ηπείρου μπορούν να ταξιδέψουν σε αυτές τις περιοχές και να γνωρίσουν την κουλτούρα τους. Επομένως, μπορεί να ενισχυθεί η αίσθηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και οι κάτοικοι που βρίσκονται στην Καραϊβική ή στον Ινδικό Ωκεανό να έρθουν πιο κοντά μέσω αυτών των ανταλλαγών και να νιώσουν μέλη της ευρωπαϊκής κοινότητας. Απαιτείται βέβαια ενίσχυση και περισσότερες συνεργασίες με τις εξόχως απόκεντρες περιοχές, ώστε περισσότεροι μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικοί, γενικότερα νέοι πολίτες, αλλά και μεγαλύτεροι να μπορούν να ωφεληθούν από τέτοιες ευκαιρίες. Μόνο αν διαδοθεί το πρόγραμμα Erasmus+ σε μεγαλύτερο μέρος αυτών των κοινωνιών, μπορεί πραγματικά να ριζώσει η ευρωπαϊκή ταυτότητα στους λαούς. Βέβαια, εξίσου σημαντικό είναι να προσφέρονται περισσότερες ευκαιρίες και στους κατοίκους της γηραιάς ηπείρου, ώστε να γνωρίσουν αυτές τις περιοχές που αποτελούν ισότιμα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Καταλήγοντας, παρά τις πολλές δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν οι εξόχως απόκεντρες περιοχές, διαθέτουν μοναδικές δυνατότητες. Για την αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να αναλάβει βασικό ρόλο. Αναλυτικότερα, με τη στενότερη συνεργασία μπορεί να προκύψει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και για τα συγκεκριμένα εδάφη αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση σαν σύνολο. Οι εξόχως απόκεντρες περιοχές παρέχουν τη δυνατότητα για παρουσία της ΕΕ σε στρατηγικές περιοχές του χώρου και τα ειδικά τους χαρακτηριστικά τις καθιστούν εξαιρετικά εργαστήρια για έρευνα και καινοτομία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη βιοποικιλότητα και τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα. Αξίζει να τονιστεί ότι εκτός από τα οικονομικά, επιχειρηματικά και περιβαλλοντικά οφέλη, τα οποία μπορούν να αποκομίσουν και οι δύο πλευρές, πρέπει εξίσου να ληφθούν υπόψη και οι κοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις των περιοχών αυτών. Αξίζει να γνωρίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση την πολιτιστική κουλτούρα των λαών αυτών και αντιστοίχως οι κάτοικοι των εξόχως απόκεντρων περιοχών να έρθουν σε επαφή με τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυθεί η ευρωπαϊκή ταυτότητα συμπεριλαμβάνοντας νέα χαρακτηριστικά και θα ενισχυθεί η πολιτισμική πολυμορφία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Βιβλιογραφία
- Nugent N. (2012). Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ιστορία, θεσμοί, πολιτικές. Εκδόσεις Σαββάλας.
- Ασδεράκη Φ. (2008). Ευρώπη και Παιδεία Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
- Μαραβέγιας Ν. (2016) (επιμ.). Ευρωπαϊκή Ένωση Δημιουργία, εξέλιξη, προοπτικές. Εκδόσεις Κριτική.
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2022). Outermost regions (ORs). Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/100/outermost-regions-ors-
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2022). Οι εξόχως απόκεντρες περιοχές (ΕΑΠ). Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/el/FTU_3.1.7.pdf
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2021). Strategic partnership with the Outermost Regions and EU support 2021-2027. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/videos/strategic-partnership-with-the-outermost-regions-and-eu-support-2021-2027
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Υπερπόντιες χώρες και εδάφη (ΥΧΕ). Διαθέσιμο σε: https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/el/content/yperponties-hores-kai-edafi-yhe
- Σύνδεσμος υπερπόντιων χωρών και εδαφών. EU funding. Διαθέσιμο σε: https://www.overseas-association.eu/eu-programmes/
- Πηγή εικόνας: https://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/themes/outermost-regions/