Γράφει ο Κωνσταντίνος Λαμπράκης
“Εάν είμαι ο Φιντέλ, το χρωστάω στις ΗΠΑ”
Ο Φιντέλ Αλεχάντρο Κάστρο Ρους (Fidel Alejandro Castro Ruz) γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου 1926 στη νοτιανατολική Κούβα, κοντά στο χωριό Μπιράν. Ο πατέρας του, Άνχελ Κάστρο, μετανάστης από την Ισπανία, ήταν πλούσιος ιδιοκτήτης φυτείας ζάχαρης που συνεργαζόταν με το αμερικανικό μονοπώλιο America Fruit Company*. Η μητέρα του, Λίνα Ρους Γκονζάλες, ήταν υπηρέτρια του Άνχελ Κάστρο και μετέπειτα σύζυγός του, με την οποία απέκτησε τον Φιντέλ, τον Ραούλ Κάστρο και άλλα πέντε παιδιά. Από την πρώτη στιγμή της ζωής του, ο Φιντέλ Κάστρο έζησε σε ένα περιβάλλον που εξέφραζε την κοινωνική-ταξική αντίθεση, μια αντίθεση που αντικατοπτριζόταν στην Κούβα και σε όλη τη Λατινική Αμερική και την οποία έμελλε να πολεμήσει με κάθε ειρηνικό και μη μέσο.
Από πολύ μικρή ηλικία έδειξε την κλίση του στα γράμματα και τον αθλητισμό. Ύστερα από επίμονες προσπάθειες, πείθει τον πατέρα του και εγγράφεται στα καθολικά σχολεία του Σαντιάγο και αργότερα στο ιησουιτικό κολέγιο Μπελέν της Αβάνας. Η ρωμαιοκαθολική εκπαίδευσή του θα συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και στην απόκτηση των ηθικών αξιών, τις οποίες θα διατηρήσει σε όλη του τη ζωή. Το 1945, εισάγεται στο Νομικό τμήμα του Πανεπιστήμιου της Αβάνα, όπου συμμετέχει και οργανώνει «συμμορίες» που δρούσαν με πολιτικούς, κοινωνικούς σκοπούς και στόχους. Τα επόμενα χρόνια, ασχολείται με τη μάχιμη πολιτική, τη στρατιωτική εκπαίδευση, ενώ παίρνει μέρος στην αποτυχημένη προσπάθεια ανατροπής του δικτατορικού καθεστώς της Δομινικανής Δημοκρατίας και στις αστικές εξεγέρσεις στην Μπογκοτά. Το 1952, δικηγόρος πλέον, κατεβαίνει υποψήφιος στις προγραμματισμένες εκλογές με το Κουβανικό Κόμμα του Λαού. Οι εκλογές, ωστόσο, ματαιώνονται από το πραξικόπημα του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα.
Ο Φουλχένσιο Μπατίστα εδραιώνει το καθεστώς του και ο Φιντέλ Κάστρο μπροστά στην αδυναμία του πολιτικού και δικαστικού κόσμου να επιβάλλει το Σύνταγμα και στο μίσος των Κουβανών για τον δικτάτορα, αποφασίζει να αναλάβει δράση. Στις 26 Οκτωβρίου 1953, ηγείται της επίθεσης 120 ανδρών στο στρατόπεδο Μονκάδα, στο Σαντιάγο δε Κούβα. Η επιχείρηση αποτυγχάνει, πολλοί άντρες πεθαίνουν επιτόπου ή εκτελούνται τις επόμενες μέρες. Οι υπόλοιποι, μαζί τους και ο Φιντέλ Κάστρο, συλλαμβάνονται και με παρέμβαση σημαινόντων προσώπων της χώρας αποφεύγουν την εκτέλεση. Το καθεστώς, σαν απάντηση στην εξέγερση, εξαπολύει μια απάνθρωπη εκστρατεία αντιποίνων στον κουβανικό λαό, γεγονός που μετατρέπει τον Φιντέλ σε λαϊκό ήρωα και ηγέτη του κινήματος της 26ης Ιουλίου (Movimiento 26 de Julio, M-26-7), όπως έμεινε γνωστό.
“Καταδικάστε με, δεν πειράζει. Η ιστορία θα με δικαιώσει”
Ο Φιντέλ Κάστρο οδηγείται σε δίκη με την κατηγορία προσπάθειας κατάλυσης του συντάγματος, ως εχθρός της πατρίδας. Στη δίκη αυτή, ο Φιντέλ στερείται δικηγόρου αφού το καθεστώς παραβιάζει τα δικαιώματά του. Εκπροσωπώντας τον εαυτό του, στην απολογία του ο Φιντέλ καταδικάζει το βάρβαρο και άδικο καθεστώς που προσπαθεί να τον θάψει και να τον υποβαθμίσει ως ένα κοινό εγκληματία. Σε μια δίκη κεκλεισμένων των θυρών, μονάχα με την παρουσία δημοσιογράφων και ισχυρής στρατιωτικής δύναμης, κανείς παρευρισκόμενος δεν ξεφεύγει από τον πύρινο λόγο του.
Αδιαφορώντας για τη δίκη «παρωδία» που έχει στηθεί, αξιοποιεί την απολογία του για να περάσει ένα αγωνιστικό μήνυμα στο λαό, να παρουσιάσει το πρόγραμμα του κινήματος της 26ης Ιουλίου. Ο Κάστρο, ωστόσο, καταδικάζεται σε 15 χρόνια φυλάκισης. Το 1955, μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή, το καθεστώς αναγκάζεται να παρέχει αμνηστία στους επαναστάτες της Μονκάδα. Ο 29χρονος, πλέον, Φιντέλ Κάστρο, ηγέτης και ήρωας ενός μεγάλου επαναστατικού κινήματος που γεννιέται στην Κούβα, απελευθερώνεται και μεταβαίνει στο Μεξικό για να συνεχίσει την επανάσταση και να κερδίσει τη δικαίωση που επιζητούσε από την ιστορία.
“Ανεξαρτησία σημαίνει να έχεις το κεφάλι σου στο στόμα του λύκου και να του λες άντε γ……”
Το 1956, δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα στην Κούβα. Η αγροτική παραγωγή της χώρας βρίσκεται στα χέρια των αμερικανικών μονοπωλίων, ενώ οι μεγαλουπόλεις είναι γεμάτες από ξενοδοχεία για να υποδέχονται τους αμερικανούς εκατομμυριούχους που θα ξόδευαν τα λεφτά τους σε επενδύσεις αλλά και στα αμέτρητα καζίνο. Η χώρα αποτελεί, πλέον, το τουριστικό θέρετρο της Αμερικανικής πλουτοκρατίας.
Λίγο πριν φύγει το έτος, στις 2 Δεκεμβρίου 1956, ο Φιντέλ Κάστρο με το θρυλικό πλοιάριο Γκράνμα και 82 αγωνιστές, αποβιβάζεται στην Κούβα όπου θα γλυτώσουν μόνο 12 από αυτούς, ανάμεσά τους ο Καμίλο Σιενφουέγκος, ο Τσε Γκεβάρα, ο Ραούλ Κάστρο και φυσικά ο Φιντέλ, οι οποίοι και θα καταφύγουν στη ζούγκλα της Σιέρρα Μαέστρα. Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό της χώρας, η επιστροφή του Κάστρο προκαλεί πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις. Ειδικότερα, το 1957, φοιτητές της Αβάνα επιτίθενται ενάντια στην κατοικία του Μπατίστα, ενώ στο Σαντιάγκο το κίνημα της 26ης Ιουλίου αναλαμβάνει δράση για τον ξεσηκωμό του λαού. Ηγέτες και μεγάλες φυσιογνωμίες του πολιτικού και εργατικού κινήματος συλλαμβάνονται και δολοφονούνται.
Ο Κάστρο γίνεται το σύμβολο της αντίστασης με τις επιτυχίες του εναντίον του στρατού του Μπατίστα. Αν και κυνηγημένος, καταφέρνει να διαφεύγει και να δυναμώνει, μειώνοντας την ισχύ και το ηθικό του αντιπάλου. Αντάρτες και αρχηγοί κομμάτων συναντώνται μαζί του στο βουνό και σχεδιάζουν την ανατροπή του δικτάτορα. Η πολιτικο-στρατιωτική προετοιμασία του κινήματος της 26ης Ιουλίου οδηγεί στη συγκρότηση επαναστατικού στρατού με τη συμβολή του Φιντέλ και των συντρόφων του, ενώ εκδίδεται και το Μανιφέστο της Σιέρρα Μαέστρα, ένα σχέδιο για την ανάληψη της εξουσίας και τη διακυβέρνηση της χώρας μετά την ανατροπή του Μπατίστα που φαινόταν να ζυγώνει.
Ο δικτάτορας σε μια απελπισμένη προσπάθεια, στέλνει στη Σιέρρα Μαέστρα 10.000 άντρες για να πολεμήσουν 300 αντάρτες, οι οποίοι έχουν γίνει ο φόβος και ο τρόμος του καθεστώτος. Οι ωμότητες στις οποίες προβαίνει το καθεστώς στις πόλεις και την ύπαιθρο αναγκάζουν ακόμα και τις ΗΠΑ να άρουν τη στρατιωτική υποστήριξή τους στον Μπατίστα.
Τον Αύγουστο του 1958, ο στρατός του Φιντέλ εγκαταλείπει τα βουνά για να ενώσει το κίνημα που έχει γεννηθεί στην Κούβα. Υπό τις εντολές του Κάστρο, οι αντάρτες διασκορπίζονται στη χώρα, όσο ο κυβερνητικός στρατός καταρρέει. Στις 31 Δεκεμβρίου 1958, ο επαναστατικός στρατός μπαίνει νικητής στην πρωτεύουσα της Κούβας τρέποντας σε φυγή τον Μπατίστα και τους εκατομμυριούχους που θέλησαν να γλεντήσουν την Πρωτοχρονιά, σε μια χώρα που έμελλε να είναι αφάνταστα διαφορετική την 1η Ιανουαρίου 1959. Ο Κάστρο μεταβαίνει από το Σαντιάγο στην Αβάνα στις 9 Ιανουαρίου, ακολουθούμενος από τον λαό που συναντούσε. Στις 16 Φεβρουαρίου διορίζεται πρωθυπουργός της Κούβας.
“Μιλάμε για την επιτυχία του σοσιαλισμού; Που είναι όμως η επιτυχία του καπιταλισμού στην Αφρική, την Λατινική Αμερική και την Ασία;”
Την διετία 1959-1961, ο Κάστρο αναδεικνύεται σε χαρισματικό ηγέτη και κυβερνήτη της χώρας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Προωθεί το επαναστατικό του πρόγραμμα που προβλέπει αναδιανομή της γης, ξεκινώντας από τις πατρικές του φυτείες στο Μπιράν, δημόσια και δωρεάν υγεία, παιδεία και κοινωνική δικαιοσύνη στην Κούβα, ενώ παράλληλα, προσπαθεί να αποφύγει τη σύγκρουση με τις πανίσχυρες ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 1959, επισκέπτεται τις ΗΠΑ όπου και του προτάθηκε αμερικανική βοήθεια, αν αποκηρύξει τον κομμουνισμό. Το πολιτικό κατεστημένο της Αμερικής, όπως και ο λαός της, προσπαθεί να καταλάβει τι επιτέλους είναι αυτός ο πανύψηλος επαναστάτης: απελευθερωτής, κομμουνιστής, δικτάτορας, ήρωας ή εγκληματίας;
Το 1960, μπροστά στις δυσκολίες της ανοικοδόμησης της χώρας και την προσπάθεια της Κούβας για πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική και εμπόριο, υπογράφεται το Κουβανο-Ρωσικό Σύμφωνο που προβλέπει την ανταλλαγή ρωσικού πετρελαίου με τη ζάχαρη του νησιού. Η συμφωνία αυτή αποτελεί και την ταφόπλακα των σχέσεων της Κούβας με τις ΗΠΑ. Οι μεγάλες αμερικανικές πετρελαϊκές που εδράζουν στην Κούβα αρνούνται να δεχτούν το ρωσικό πετρέλαιο, ωστόσο, ο Φιντέλ Κάστρο τις εθνικοποιεί και συνεχίζει.
Το 1961, επιβάλλεται το αμερικανικό εμπάργκο στο νησί, ενώ οι ΗΠΑ, παρά τις διαβεβαιώσεις του προέδρου Κέννεντυ, εκπαιδεύουν στην Γουατεμάλα κουβανούς εξόριστους και προετοιμάζονται για εισβολή. Ο Κάστρο μπροστά στην αναπόφευκτη επίθεση εντείνει τις σχέσεις με τους σοβιετικούς. Στις 16 Απριλίου, αμερικανικά βομβαρδιστικά μεταμφιεσμένα με τα χρώματα της Κούβας πλήττουν το νησί. Ένα μεγάλο λαϊκό ποτάμι συνοδεύει τους νεκρούς στην τελευταία τους κατοικία. Ο Κάστρο, για πρώτη φορά, ανακηρύσσει τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασής του και καλεί τον λαό σε ετοιμότητα για να προστατεύσει όσα κατακτήθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια.
Στις 17 Απριλίου, 1.400 μισθοφόροι της CIA αποβιβάζονται στον Κόλπο των Χοίρων για να ανατρέψουν την επανάσταση, Ο στρατός και ο λαός κινητοποιείται αμέσως και εξολοθρεύει και φυλακίζει τους εισβολείς. Ο Κάστρο βρίσκεται από την πρώτη στιγμή στην πρώτη γραμμή της μάχης.
“Εντός της επανάστασης τα πάντα. Ενάντια στην επανάσταση τίποτα.”
Το 1962, η Κούβα βρίσκεται ακόμα στο επίκεντρο της προσοχής στις πιο ταραγμένες μέρες του Ψυχρού Πολέμου. Αεροπορικές φωτογραφίες των ΗΠΑ αποδεικνύουν την εγκατάσταση στο νησί σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων. Επρόκειτο για κίνηση της ΕΣΣΔ, απάντηση στις εκκλήσεις του Φιντέλ για στρατιωτική βοήθεια. Η εγκατάσταση πυρηνικών ήταν μια απόφαση που παρά τις διαφωνίες του αναγκάστηκε να αποδεχτεί ο Κάστρο, φέρνοντας τον κόσμο λίγο πιο κοντά σε έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο.
Έπειτα από δεκατρείς μέρες διπλωματικού χάους και πολεμικής προετοιμασίας, η ΕΣΣΔ στις 27 Αυγούστου αποσύρει τους πυραύλους, αφήνοντας την Κούβα έκθετη στις ΗΠΑ και την παγκόσμια κοινότητα. Οι σχέσεις Κούβας – Σοβιετικής Ένωσης διέρχονται σε μια φάση έλλειψης εμπιστοσύνης.
“Η Επανάσταση είναι σαν το ποδήλατο. Αν σταματήσουμε να κάνουμε πεντάλ, θα πέσουμε”
Έκτοτε, η Κούβα αποτελεί τη Μέκκα της επανάστασης. Στο νησί καταφθάνουν αντάρτες, πολιτικοί και ιδεολόγοι για να ζήσουν από κοντά τον επαναστατικό ρυθμό μιας κοινωνίας που φτιάχνεται από την αρχή. Οι κουβανοί επαναστάτες σκορπίζονται σε κάθε ήπειρο για να συνδράμουν στα επαναστατικά κινήματα των άλλων λαών. Από τη Νικαράγουα έως την Αγκόλα και την Αιθιοπία, ο Φιντέλ στέλνει βοήθεια σε κάθε γωνιά του κόσμου που ο λαός ανατρέπει τους τοπικούς δικτάτορες και την αμερικανική επιρροή.
Το 1979, αποδέχεται την τιμή να διοριστεί Πρόεδρος των Αδέσμευτων Κρατών στον ΟΗΕ όπου και εκφωνεί την πασίγνωστη ομιλία του που ξεσκεπάζει τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τα εγκλήματά του ανά την υφήλιο. Δέκα χρόνια μετά, χρονιά ορόσημο για την ανατροπή του σοσιαλισμού, ο Φιντέλ Κάστρο πιστός στο πρόσταγμα της παγκόσμιας επανάστασης που ονειρεύτηκε, αναλαμβάνει το βαρύ χρέος να υπερασπιστεί και να συνεχίσει το έργο που άφησε πίσω της η ΕΣΣΔ και οι υπόλοιπες χώρες του πρώην σοσιαλισμού.
Η έλλειψη ενός τόσο δυνατού συμμάχου και το αμερικανικό εμπάργκο οδήγησαν την Κούβα σε οικονομικές δυσκολίες που ωστόσο δεν κατάφεραν να συντρίψουν το φρόνημα του λαού και την εμπιστοσύνη του στον απελευθερωτή και ηγέτη του, τον Φιντέλ Κάστρο. Μέσα από ατελείωτες πολιτικές και διπλωματικές μάχες, ο Κάστρο διατήρησε την εξουσία έως και το 2006, όταν και την παρέδωσε το 2008 στον αδελφό του Ραούλ Κάστρο, λόγω προβλημάτων υγείας. Στις 25 Νοεμβρίου 2016, ο Φιντέλ Κάστρο υπέκυψε στον μόνο εχθρό που κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να κερδίσει. Ο θάνατός του βύθισε στη θλίψη όλους αυτούς που η ζωή τους γέμισε ελπίδα.
“Socialismo o Muerte, Patria o Muerte. Venceremos
Σοσιαλισμός ή Θάνατος. Πατρίδα ή Θάνατος. Θα νικήσουμε”
Ο Φιντέλ Κάστρο χαρακτηρίστηκε ήρωας, κομμουνιστής, δημοκράτης, πατριώτης, εγκληματίας και δικτάτορας. Ήταν ο άνθρωπος με τους μακροσκελείς λόγους που κρατούσαν αμέτρητες ώρες, άνθρωπος που γλύτωσε 638 απόπειρες δολοφονίας κατά της ζωής του, ο άνθρωπος που έβαζε άπιαστους στόχους και είχε τη θέληση για να τους πετύχει. Ήταν ο Δαυίδ που στάθηκε απέναντι στον σύγχρονο Γολιάθ και μετέτρεψε ένα μικρό νησί της Καραϊβικής στο κέντρο της επανάστασης και μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της Αμερικής.
Μα πάνω από όλα, ο Φιντέλ Κάστρο ήταν και είναι η επανάστασή του. Ήταν και είναι το κίνημα που πάνω σε δύο αποτυχίες κατάφερε να χτίσει ένα χείμαρρο που γκρέμισε τον δικτάτορα και τις ΗΠΑ και έδωσε για πρώτη φορά στην Κούβα την ανεξαρτησία της. Ο Κάστρο ήταν και είναι η νέα κοινωνία που κατάφερε να οικοδομηθεί στην Κούβα, με ένα από τα πιο αξιόλογα και επιτυχημένα συστήματα υγείας ανά τον κόσμο και με πλήρη εξάλειψη του αναλφαβητισμού. Ήταν και είναι το πείσμα ενός λαού να πάει κόντρα στους ισχυρούς και να βασιστεί στις δικές του δυνάμεις για να κερδίσει τη ζωή και τη αξιοπρέπειά του.
Όποια πορεία και αν ακολουθήσει η Κούβα και ο κόσμος ολόκληρος, ο Φιντέλ Κάστρο πάντα θα είναι ο Κομαντάντε με το πούρο του στο χέρι.
*Εταιρία που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανατροπή εκλεγμένων κυβερνήσεων, στην επιβολή δικτατοριών στη Λατινική Αμερική και στη μετατροπή της σε μια απέραντη “μπανανία”.
Πηγές:
- Φιντέλ Κάστρο, Η ιστορία θα με δικαιώσει, Αθήνα, εκδ. Διεθνές Βήμα, 2018.
- Ραμονέ Ιγνάσιο, Εκατό ώρες με τον Φιντέλ, Αθήνα, εκδ. Πατάκη, 2007.
- Castro Fidel, My early years, Ocean Press, November 5, 2005.
- Encyclopedia Britannica, Fidel Castro: Political Leader of Cuba, November 21, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/biography/Fidel-Castro
- Fidel Castro, History will absolve me, 1953. Διαθέσιμο σε: https://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/1953/10/16.htm
- Fidel Castro, May Day Celebration (1961): Cuba is a Socialist Nation, May 1, 1961. Διαθέσιμο σε: https://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/1961/05/01.htm
- Φιντέλ Κάστρο, Η ιστορική ομιλία του FIDEL CASTRO στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=pRmjyRdSuyg