Γράφει η Αγγελική Μαρτίνου
Η προεδρία του Αβραάμ Λίνκολν χαίρει τιμητικής θέσης στην αμερικανική πολιτική και παγκόσμια ιστορία. Θεωρείται από τους αποτελεσματικότερους Αμερικανούς Προέδρους, αφού επιτυχημένα κατάφερε να διαχειριστεί μία σημαντική εσωτερική κρίση, αυτή του Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865). Χάρη στην ηγεσία του έχει κερδίσει τον σεβασμό των Αμερικανών, και όχι μόνο. Ήταν το σύμβολο του αυτοδημιούργητου Αμερικανού (self-made man), δεδομένων των φτωχών οικογενειακών καταβολών του. Η φιλοδοξία, η ευστροφία και η επιμονή του ‘Πατέρα Αβραάμ’ όμως συνέβαλαν στην δημιουργία της προσωπικότητας που εμείς σήμερα γνωρίζουμε και μελετάμε.
Γεννημένος στο Κεντάκι, στις 12 Φεβρουαρίου 1809, ο Λίνκολν παρά τις δύσκολες οικογενειακές βιοποριστικές συνθήκες έβαλε τα δυνατά του ώστε να μορφωθεί. Ήδη από το ξεκίνημα της πολιτικής του σταδιοδρομίας προσπάθησε να διαφοροποιηθεί από τους προκατόχους του. Ήταν, εξάλλου, αντίθετος σε σχέση με τους Τζακσονικούς Δημοκρατικούς. Ξεκίνησε ως Whig, στην πορεία όμως όντας ενάντια στην εξάπλωση του θεσμού της δουλείας, ενσωματώθηκε στο νέο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Το 1860 ο Λίνκολν κερδίζει τις εκλογές με 1.866.452 ψήφους. Το χάσμα του αμερικανικού έθνους ήταν φανερό. Γι’ αυτό και ο 16ος Αμερικανός Πρόεδρος στην πρώτη εναρκτήρια ομιλία του, στις 4 Μαρτίου 1861, προσπάθησε να καθησυχάσει τους Νότιους. Έτσι, εξηγεί την πρόθεσή του να μην εμπλακεί στην ζήτημα της δουλείας όσον αφορά τις πολιτείες στις οποίες υφίστατο ο θεσμός. Τόνισε το πρόβλημα της εξάπλωσης της δουλείας στα νέα εδάφη, και πρόσθεσε πως είναι προδοσία η αποχώρηση πολιτειών από την ομοσπονδία.
Ωστόσο, η ανάδειξη του Λίνκολν στο προεδρικό αξίωμα αποτέλεσε το «φυτίλι» για τους Νότιους. Η Νότια Καρολίνα είχε αποχωρήσει πρώτη από την Ένωση, και ακολούθησαν το Μισισιπή, η Φλόριντα, η Αλαμπάμα, η Τζόρτζια, η Λουϊζιάνα και το Τέξας, δημιουργώντας τη Συνομοσπονδία ουσιαστικά ένα μήνα μετά την ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων του Λίνκολν. Στη συνέχεια άλλες τέσσερις πολιτείες εντάχθηκαν στην Συνομοσπονδία με τον Εμφύλιο Πόλεμο. Η ελευθερία που επικαλούντο οι Νότιοι σχολιάστηκε από τον Λίνκολν: «Όλοι επικαλούμαστε την ελευθερία, αλλά δεν εννοούμε το ίδιο πράγμα… για μερικούς σημαίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν άλλους ανθρώπους κατά τη βούλησή τους και μάλιστα το προϊόν της εργασία των άλλων.» (Θάνος Βερέμης)
Έρεισμά του Λίνκολν αποτελούσε πάντα το ίδιο το Σύνταγμα, ως συστατικό στοιχείο της Δημοκρατίας της Ομοσπονδίας. Ο Λίνκολν υπήρξε ρεαλιστής, καθώς προέτασσε το εθνικό, συλλογικό συμφέρον πάνω από τα προσωπικά του ιδεώδη. Η ενότητα της χώρας και η διαφύλαξη της Δημοκρατίας και των αρχών του Συντάγματος ήταν ο υπέρτατος στόχος του. Τον απασχολούσε μονάχα η διάσωση της Ομοσπονδίας και η εξασφάλιση της διάρκειας της Ένωσης. Έχει χαρακτηριστεί από τον ιστορικό του Εμφυλίου Πολέμου James M. McPherson ως «συντηρητικός επαναστάτης» (conservative revolutionary), διότι ο Λίνκολν ήθελε πάση θυσία να διατηρήσει την ομοσπονδία, ως ιδιαίτερη επαναστατική κληρονομιά. Προτίθετο να κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. Καθώς παραβλέπει την ηθική διάσταση και επιχειρεί να επιτύχει τον στόχο του με κάθε δυνατό τρόπο, η στάση του αυτή θυμίζει ενδεχομένως μακιαβελισμό- εδώ δηλαδή «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Σε σχέση με τους προκατόχους του ως προς την εκτέλεση των προεδρικών καθηκόντων του υπήρξε πολύ περισσότερο ενεργός. Μεταμόρφωσε την προεδρική του θέση, αποκτώντας μεγαλύτερη ισχύ στο Κογκρέσο και συνολικά στη δικαστική εξουσία. Μετά τον θάνατό του , βέβαια, δεν διατηρείται τελικά αυτή η πρακτική και παράδοση ισχύος στον εκτελεστικό κλάδο. Δηλαδή, τόσο το Κογκρέσο όσο και η δικαστική εξουσία ασκούν μεγαλύτερο έλεγχο και επιρροή στον Λευκό Οίκο – λαμβάνοντας υπόψη και τα λεγόμενα “checks and balances”, την αρχή της διάκρισης των εξουσιών που φροντίζει να εξισορροπεί την ισχύ κάθε κλάδου, δικαστικού, νομοθετικού και εκτελεστικού.
Ο «ακτιβισμός» του γίνεται φανερός ειδικά από την επίθεση στο Fort Sumter (12 Απριλίου 1861) και έπειτα. Σε αυτή τη περίπτωση μιλάμε για «προεδρικό» πόλεμο, αφού ο Λίνκολν εξουσιοδοτείται για κάθε πράξη και παίρνει ο ίδιος την κατάσταση – και τον νόμο – στα χέρια του. Πιο συγκεκριμένα, τα μέτρα που είχε λάβει είναι η επέκταση του στρατού και του ναυτικού, η χρήση πολιτειακού στρατού, η επένδυση ύψους δύο εκατομμυρίων δολαρίων χωρίς την έγκριση του Κογκρέσου, το μπλοκάρισμα λιμανιών στο Νότο, το κλείσιμο ταχυδρομείων για προδοτική αλληλογραφία, ο στρατιωτικός νόμος και η αναστολή του habeas corpus.
Ο δραστικότητα και παρεμβατικότητα του, οδήγησε μερικούς στο συμπέρασμα πως λειτουργούσε ως δικτάτορας. Ειδικά στις αρχές του Εμφυλίου Πολέμου, ό,τι απόφαση έβγαινε ήταν προεδρικό διάταγμα, χωρίς νομοθετική επικύρωση. Οι αποφάσεις του στηρίζονταν στην αντίληψή πως «δεν είχε νόημα να χάσει το έθνος αλλά να διατηρήσει το Σύνταγμα». Στη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης θεωρούσε υποχρέωσή του να είναι πολύ ενεργός ως προς την εκτελεστική εξουσία. Έτσι, κατηγορήθηκε για στρατιωτική δικτατορία ακόμα και από τους Ρεπουμπλικάνους, τα μέλη του κόμματός του. Η δυσπιστία προς το πρόσωπό του είχε εκφραστεί πράγματι ακόμα και μέσα στους κόλπους του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, επικαλούμενοι ιδιαίτερα την «απειρία» του. Ωστόσο, ο Λίνκολν δεν έκανε κατάχρηση της εξουσίας ούτε παρεμπόδισε τις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές. Μάλιστα, καθ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου επέτρεπε την ελευθερία του λόγου και του τύπου. Αυτό που έκανε ο Λίνκολν ήταν να βάλει τους εσωτερικούς του αντιπάλους σε κυβερνητικές θέσεις. Σαν να ακολουθεί το δίδαγμα του Sun Tzu, ο Λίνκολν κρατά τους φίλους του κοντά και τους εχθρούς του πιο κοντά.
Όσον αφορά τη δουλεία, ο Λίνκολν θεωρούσε πως στις πολιτείες που υπήρχε ήδη ο θεσμός ήταν αδύνατη η κατάργησή του. Παρ’ όλα αυτά, ήταν ενάντια στην επέκταση της δουλείας στις νέες πολιτείες. Το 1857, το Ανώτατο Δικαστήριο με την απόφαση Dread Scott ανακήρυξε αντισυνταγματική κάθε πράξη του Κογκρέσου ή των πολιτειακών νομοθεσιών με σκοπό την κατάργηση της δουλείας. Αυτή η απόφαση ανέτρεψε το Συμβιβασμό του Μισούρι (1820) που είχε απαγορεύσει την δουλεία στο νότιο κομμάτι του εδάφους της Λουιζιάνα. Σε ομιλία του το 1858, έχοντας θέσει υποψηφιότητά με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Ιλινόι για τη Γερουσία με αντίπαλο τον Stephen A. Douglas, ο Λίνκολν επισημαίνει πως η κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να διατηρηθεί, μόνιμα, μισή με δουλεία και μισή ελεύθερη (“…I believe this government cannot endure, permanently, half slave and half free.”), οπότε θα πρέπει να είναι ή το ένα ή το άλλο (“…It will become all one thing, or all the other.”).
Την περίοδο της Ανασυγκρότησης (Reconstruction Era), και συγκεκριμένα την Πρωτοχρονιά του 1863, στα μισά του Εμφυλίου Πολέμου, εκδίδεται η Διακήρυξης Χειραφέτησης των μαύρων (Emancipation Proclamation). Η Διακήρυξη αποτέλεσε κατά βάση μία στρατιωτική ανάγκη, και σκοπό είχε την καταπίεση της επανάστασης. Παράλληλα, σήμανε την δυνατότητα εισόδου των Νοτιαμερικανών στον στρατό των ΗΠΑ. Επομένως, ακολουθεί αλλαγή στην κατανομή των μαύρων στον αμερικανικό χώρο, καθώς μεγάλο μέρος από αυτούς εντάσσεται στον στρατό των Βορείων (πάνω από 100.000 πρώην σκλάβοι). Τα έτη 1864 και 1865, προσπαθεί με δυσκολία στο Κογκρέσο να περάσει τη 13η και 14η Τροπολογία του Συντάγματος.
Μία από τις σημαντικότερες ομιλίες του Αμερικανού Προέδρου είναι αυτή στην Καθαγίαση του Κοιμητηρίου του Γκέτυσμπεργκ (19 Νοεμβρίου 1863). Σε αυτήν ο Λίνκολν αναφέρει τον σκοπό των Πατέρων, την δημιουργία ενός έθνους με θεμέλιο την ελευθερία, και παράλληλα με την αφοσίωση στην ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι όλοι πλασμένοι ίσοι. Ήταν ο Εμφύλιος Πόλεμος που θα έκρινε αν το έθνος θα επιζούσε. Μιλά όμως για την πίστη του στο έθνος αυτό, που «με τη βοήθεια του Θεού» θα γεννούσε μια καινούργια ελευθερία, και για μια κυβέρνηση που πρέπει να εκπληρώνει τις επιθυμίες του λαού, μια κυβέρνηση «του λαού, από τον λαό, για τον λαό» (στα αγγλικά, από τις πιο χαρακτηριστικές φράσεις του: “…of the people, by the people and for the people”).
Στις εκλογές του 1864, ο Λίνκολν συγκέντρωσε το 55% της λαϊκής ψήφου και μεγάλη πλειοψηφία στο Εκλεκτορικό Κολέγιο. Χάνει μόνο σε τρεις πολιτείες: Ντέλαγουερ, Κεντάκι, Νιου Τζέρσεϋ. Αντίπαλός του ήταν ο Δημοκρατικός George McClellan, ο οποίος ήταν διατεθειμένος να διαπραγματευτεί ειρήνη με τους Βόρειους, ακόμα και αν αυτό συνεπαγόταν την επιβίωση της δουλείας. Ο Λίνκολν δεν μπορούσε να επιτρέψει το τελευταίο, αφού τόσοι πρώην σκλάβοι πολεμούσαν στο πλευρό των Βορείων. Η πιθανότητα ειρήνης όμως ήταν σημαντική, καθώς κινδύνευε να χάσει τις εκλογές. Ο Βορράς είχε υποστεί πολλαπλά πλήγματα και ανθρώπινες απώλειες. Αφενός τα έξοδα για τον Εμφύλιο Πόλεμο ήταν υπέρογκα, αφετέρου έχει ενδιαφέρον ότι ενισχύθηκε η βιομηχανική ανάπτυξη του κράτους και εκσυγχρονίστηκε η στρατιωτική τεχνολογία, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να κατοχυρώνουν την θέση του στο διεθνές σύστημα της εποχής. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα στις εκλογές αυτές μετονομάστηκε σε “Union Party” (Κόμμα Ένωσης) για να εξασφαλίσει συμμαχία με όσους υποστήριζαν την πολεμική πολιτική του.
Ο Λίνκολν ήταν πράγματι ένας χαρισματικός ηγέτης, δεδομένου ότι είχε την ικανότητα να κινητοποιεί εύκολα το πλήθος. Προσπαθούσε πάντα να είναι δίκαιος, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε και φιλεύσπλαχνος, δίνοντας αμνηστία και χάρη (pardon) σε όσους λευκούς νότιους είχαν δώσει όρκο συμμαχίας με την Ένωση και σε όλες τις κυβερνητικές πολιτικές περί δουλείας και χειραφέτησης, – στα μάτια μερικών ήταν αρκετά συγχωρητικός στους νότιους «προδότες». Στον δεύτερο εναρκτήριο λόγο του, στις 4 Μαρτίου 1865 χαρακτηριστικά αναφέρει: «Χωρίς μνησικακία έναντι κανενός, με συμπόνια προς όλους, με σταθερότητα στην εφαρμογή του δικαίου, όπως ο Θεός επιτρέπει να το κατανοήσουμε, ας εργαστούμε για να περατώσουμε την αποστολή μας, να επουλώσουμε τις πληγές του έθνους μας, να φροντίσουμε για αυτούς που πολέμησαν, για τις χήρες και τα ορφανά, και να πράξουμε τα πάντα ώστε να εξασφαλίσουμε μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη μεταξύ μας και με όλα τα άλλα έθνη.
Αφιέρωνε πολλές ώρες στο Λευκό Οίκο με τα λεγόμενα “public opinion baths”, ακούγοντας με τις ώρες τους επισκέπτες που ήθελαν να του μιλήσουν. Έγραφε επίσης δημόσια γράμματα, δημιουργώντας μία αίσθηση οικειότητας με τον αμερικανικό πληθυσμό. Ο Εμφύλιος Πόλεμος, που διήρκεσε τέσσερα χρόνια, είχε εξουθενώσει ακόμα και τον ίδιο τον Αμερικανό Πρόεδρο, ο οποίος έβρισκε καταφύγιο μέσα από το ιδιαίτερο χιούμορ του.
Ο Αβραάμ Λίνκολν δολοφονήθηκε στις 14 Απριλίου, 1865 ενώ βρισκόταν σε θεατρική παράσταση στην Ουάσιγκτον, στο θέατρο Ford, από τον John Wilkes Booth, ο οποίος ήθελε με αυτό τον τρόπο να υπερασπιστεί τον Νότο, και απεβίωσε την επόμενη μέρα. Ο τραγικός θάνατός του συνέβαλε στην υστεροφημία του, και απέδειξε την προδοτική διάθεση του Νότου. Μετά την δολοφονία του ακολουθεί η θεοποίησή του – η αντίληψη, εν παραδείγματι, ότι έδωσε τη ζωή του για να είναι άλλοι ελεύθεροι. Η φήμη του πέρασε, στην πραγματικότητα, από πολλές διακυμάνσεις και η εικόνα του ανακατασκευάστηκε με την πάροδο του χρόνου. Πολύ δημοφιλής έγινε την περίοδο του Προοδευτικού Κινήματος, δηλαδή από την προεδρία του Θίοντορ Ρούζβελτ το 1901 έως του Γουόρεν Χάρντινγκ το 1920. Η εικόνα που έχουμε ως προς το πρόσωπό του σήμερα οφείλεται στην εν λόγω περίοδο. Εν κατακλείδι, υπηρέτησε στο πόστο του υποστηρίζοντας με κάθε κόστος την διατήρηση της ενότητας της ομοσπονδίας, πράγμα που κατάφερε. Προσεκτικά χειριζόμενος το ζήτημα της δουλείας, πέτυχε την κατάργηση της. Έκανε με αυτό τον τρόπο το πρώτο βήμα προς την ισότιμη μεταχείριση των Αφρο-Αμερικανών σε επίπεδο πολιτικο-οικονομικο-κοινωνικό, με την 14η και την 15η Τροπολογίες του Συντάγματος. Όλα τα επιτεύγματα του Λίνκολν σχετίζονται εν τέλει με την διαχείριση μιας εθνικής κρίσης που απειλούσε να καταστρέψει τα θεμέλια της συνταγματικής κυβέρνησης των ΗΠΑ. Η κληρονομιά του Λίνκολν συνίσταται στην υποχρέωση της εκάστοτε κυβέρνησης να εξασφαλίζει την ισότιμη εφαρμογή του νόμου και να διασφαλίζει ισότιμες ευκαιρίες. Αποτιμώντας το έργο και την παρακαταθήκη του Λίνκολν, οι δύο λέξεις-κλειδιά είναι η ένωση και η ελευθερία. Ισορροπούσε πάνω στην δικαιοσύνη και την ελευθερία. Άφησε πίσω του μία ολοκληρωμένη και ελεύθερη Ομοσπονδία. Δεν είναι, επομένως, τυχαίο, το γεγονός πως θεωρείται από τους μεγαλύτερους ηγέτες της ιστορίας, ενώ κατατάσσεται στην κορυφή των αμερικανικών προέδρων, μαζί με τον George Washington.
Πηγές:
A Concise History of US Foreign Policy, Joyce P. Kaufman, , Fourth edition, Rowman & Littlefield, 2017
A Little History of the United States, James West Davidson, Yale University Press, 2015
Collective Remembering, edited by David Middleton and Derek Edwards, SAGE Publications,
Presidential Elections: From Abraham Lincoln to Franklin D, Roosevelt, Cortez A.M. Ewing, Norman: University of Oklahoma Press: 1940
The American Presidency: Origins and Development, 1776-2007, Sidney M. Milkis and Michael Nelson, 5th edition
The essentials of American Government: Institutions and Policies, Twelfth Edition, James Q. Wilson, John J. Dilulio, Meena Bose, 2011 Cengage Learning
The Politics Presidents Make –Leadership from John Adams to Bill Clinton, Stephen Skowronek, The Belknap Press of Harvard University Press, 1997
ΗΠΑ: Από Το 1776 Έως Σήμερα, Θάνος Βερέμης, Ειδική Έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
Οι Εναρκτήριοι Λόγοι των Αμερικανών Προέδρων, 1789-2009, Από τον George Washington έως τον Barack Obama, Επιμέλεια: Αντώνης Μακρυδημήτρης, Μαρία-Ηλιάνα Πραβίτα, Κωνσταντίνος Κάπλης, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2011
Gettysburg Address in Translation. Διαθέσιμο σε: http://www.lincolnbicentennial.org/gettysburg-address-in-translation
Abraham Lincoln: Impact and Legacy, by Michael Burlingame, Miller Center. Διαθέσιμο σε: https://millercenter.org/president/lincoln/impact-and-legacy
Miller Center, Abraham Lincoln Overview. Διαθέσιμο σε: https://millercenter.org/president/lincoln
Abraham Lincoln: Death of the President, by Michael Burlingame, Miller Center. Διαθέσιμο σε: https://millercenter.org/president/lincoln/death-of-the-president
Abraham Lincoln: Life in Brief, by Michael Burlingame, Miller Center. Διαθέσιμο σε: https://millercenter.org/president/lincoln/life-in-brief