Γράφει ο Γιώργος Τσιάλας
Η ελευθερία του λόγου και η διατύπωση της προσωπικής άποψης αποτελεί κατάκτηση των λαών από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού και συγχρόνως, συνιστά θεμέλιο λίθο κάθε δημοκρατικά δομημένης κοινωνίας από την Ελλάδα των κλασσικών χρόνων έως και σήμερα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δεν θα ήταν παράλογο να αναρωτηθούμε, εάν η απόφαση της ελληνικής Κυβέρνησης, περί της «ποινικοποίησης» των λεγόμενων fake news εν καιρώ πανδημίας καταργεί κάποιες από τις βασικές δημοκρατικές αρχές, δηλαδή την ελευθερία του λόγου και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών.
Προκειμένου να γίνουν κατανοητές καλύτερα όλες οι πτυχές του ανωτέρω προβληματισμού, θα πρέπει να εξετάσουμε τα τεκταινόμενα μέχρι σήμερα καθώς και τα βαθύτερα αίτια και τις αφορμές που οδήγησαν σε αυτόν. Πιο συγκεκριμένα, ένα κίνημα με παρόμοια δυναμική και ύφος με αυτό κατά του εμβολιασμού, οργανώθηκε και κινητοποιήθηκε σε αρκετές πρωτεύουσες και σε μεγάλα αστικά κέντρα, αυτή τη φορά υποστηρίζοντας μία ρητορική περί μη χρήσεως μάσκας από τους πολίτες. Παρακλάδι αυτού του κινήματος με έντονη παρουσία και δραστηριότητα το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, προ της ενάρξεως του νέου σχολικού έτους, είναι το κίνημα με μότο ‘’Κανένα παιδί με μάσκα στο σχολείο’’. Το εν λόγω κίνημα τάσσεται υπέρ της μη χρήσης μάσκας από τους μαθητές μικρών ηλικιών. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε διάφορες θεωρίες συνομωσίας ή σε γενικολογίες, χωρίς κανένα επιστημονικό υπόβαθρο, ή στα λεγόμενα κάποιων ειδικών, φιλικά προσκείμενων στο εν λόγω κίνημα. Παράλληλα, όσο τα κρούσματα παγκοσμίως αυξάνονται, η «επίσημη» επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί συνεχώς τους πολίτες για τους εγκυμονούντες κινδύνους της στάσης των υποστηρικτών του κινήματος αυτού.
Μέσα σε αυτό το κλίμα αμφισβητήσεως του αυτονόητου κινδύνου ως συνέπεια της πανδημίας, η ελληνική κυβέρνηση προέβη στην επίκληση του αναθεωρημένου ποινικού κώδικα για τον περιορισμό της εξάπλωσης ψευδών ειδήσεων και για την ποινική δίωξη των αντιφρονούντων με την επίσημη υγειονομική πολιτική της χώρας, όπως π.χ. των υποστηρικτών του κινήματος κατά της χρήσης μάσκας. Κατ’ αρχάς, έγινε χρήση του αρ. 191 παρ.1 Π.Κ.(περί της διασποράς ψευδών ειδήσεων), όπου προβλέπεται εν προκειμένω η φυλάκιση του ενόχου έως και τρία χρόνια ή η επιβολή χρηματικής ποινής. Σε αυτό το σημείο, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η δήλωση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μ. Χρυσοχοΐδη, ο οποίος, σε ομιλία του έδωσε εντολή να αποστέλλονται οι όποιες ύποπτες διαδικτυακές αναρτήσεις στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών προς εξέταση, μέσω της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Όμως, πέραν τούτων, η κυβέρνηση επικαλέστηκε και το αναθεωρημένο αρ. 285 Π.Κ., το οποίο προϋπήρχε ήδη από την 1η Ιανουαρίου 1950. Στο εν λόγω άρθρο προβλέπονται και καθορίζονται με σαφήνεια τα μέτρα και οι ποινές αναφορικά με την διάδοση ασθένειας.
Σε αυτό το σημείο θα αναρωτιόταν εύλογα κανείς περί της αντισυνταγματικότητας των μέτρων «ποινικοποίησης» των fake news σύμφωνα με το αρ. 191 Π.Κ.. Ένας τέτοιος προβληματισμός θα μπορούσε να λυθεί μόνο ανατρέχοντας στον ίδιο τον καταστατικό χάρτη. Αναλυτικότερα, από την ρητή διατύπωση του αρ. 5 παρ. 3 του Συντάγματος αναιρείται ο ισχυρισμός περί αντισυνταγματικότητας καθώς αναφέρεται ότι: «H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος». Συμπληρωματικά το αρ. 25 παρ. 1 του Συντάγματος προβλέπει ότι: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Oι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας». Εν τέλει, ο ισχυρισμός περί της αντισυνταγματικότητας της «ποινικοποίησης» της διάδοσης ψευδών ειδήσεων σχετικά με την πανδημία καταρρίπτεται με το αρ. 21 παρ. 3 του Συντάγματος όπου προβλέπεται ότι «το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων» και με το αρ. 25 παρ. 4 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο το κράτος «έχει το δικαίωμα να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης».
Βάσει των προαναφερθέντων, όπως ήταν αναμενόμενο και αναπόφευκτο, προβληματισμοί διατυπώθηκαν εκ μέρους νομικών, πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων. Σύντομα, τέθηκαν ερωτήματα περί του ορισμού των fake news, καθώς και για το κατά πόσο το υπάρχον πολίτευμα είναι όντως Κοινοβουλευτική Δημοκρατία ή τελικώς, μια συγκαλυμμένη Εκλογική Ολιγαρχία που λειτουργεί περιοριστικά προς την ελευθερία έκφρασης και συγχρόνως, καθορίζει τι είναι αντικειμενικά αληθές ή ψευδές. Τελικά, για ακόμη μια φορά η δημοκρατία και η άρρηκτη σύνδεσή της με την ελευθερία του λόγου τέθηκαν προς εξέταση.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι μεταξύ των ψευδών (fake) και των αληθινών ειδήσεων υπάρχει μια λεπτή γραμμή η οποία ορίζεται από διάφορες ομάδες είτε αυτές λέγονται κυβέρνηση και αντιπολίτευση, είτε ΜΜΕ, status quo κτλ. Κάθε κοινωνία έχει την υποχρέωση να επιλέγει και να ορίζει τα κατάλληλα άτομα ή ομάδες τα οποία με τη σειρά τους θα ορίζουν αυτή την λεπτή γραμμή όσο πιο αντικειμενικά γίνεται. Παράλληλα, τα ίδια τα μέλη της κοινωνίας θα πρέπει να στοχεύουν μέσω ελεγκτικών μηχανισμών στην εξέταση της ποιότητας των πληροφοριών που λαμβάνουν από τους διορισμένους ειδήμονες, έτσι ώστε να επικρατεί διαφάνεια και πλουραλισμός. Με άλλα λόγια, η ελευθερία του λόγου δεν αποτελεί απλώς βασικό πυλώνα, μια ιδιότητα της δημοκρατίας η οποία προκρίνεται ως καθοριστικής σημασίας, αλλά και βασικό στοιχείο της δυνατότητας αυτοκυβέρνησης των πολιτών στους κόλπους της σύγχρονης δημοκρατικά οργανωμένης κρατικής οντότητας.
Βιβλιογραφία:
- Γιώργος Αϊβαλιώτης, Ευρώπη: Το κίνημα κατά της χρήσης μάσκας, euronews.com, 08/09/2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/09/08/evropi-to-kinima-kata-tis-xrisis-maskas
- Μαρία Τσαλίκη, Άρθρο 285 Π.Κ.: Παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών. Ένα άρθρο προφητικό;, offlinepost.gr, 31/03/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.offlinepost.gr/2020/03/31/%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%BF-285-%CF%80-%CE%BA-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%AD%CF%84%CF%81%CF%89%CE%BD-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CF%81%CF%8C/
- Ποινικός Κώδικας όπως αναθεωρήθηκε με το ν.4637/2019
- Σύνταγμα της Ελλάδος όπως αναθεωρήθηκε το 2019
- Σωτήρης Βάλαρης, «Κανένα παιδί με μάσκα στο σχολείο»: Ενα επικίνδυνο κίνημα που διαρκώς μεγαλώνει, huffingtonpost.gr, 20/08/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/kanena-paidi-me-maska-sto-scholeio-ena-epikindeno-kinema-poe-diarkos-meyalonei_gr_5f3e3ff9c5b663461581122f
- In.gr, Στη Δικαιοσύνη στέλνει τα fake news περί κοροναϊού η ΕΛ.ΑΣ., in.gr, 04/08/2020 Διαθέσιμο σε: https://www.in.gr/2020/08/04/greece/sti-dikaiosyni-stelnei-ta-fake-news-peri-koronaiou-el/
- NEWSROOM IEFIMERIDA.GR, Σύψας: Επικίνδυνο όσο και ο κορωνοϊός το κίνημα κατά της μάσκας -Η επιδημία θα επανακάμψει στα τέλη Νοεμβρίου, iefimerida.gr, 08/09/202. Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/ellada/sypsas-epikindyno-oso-koronoios-kinima-kata-maskas
- News247, Το κίνημα κατά της μάσκας απειλεί τη δημόσια υγεία, news247.gr, 08/09/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.news247.gr/koinonia/to-kinima-kata-tis-maskas-apeilei-ti-dimosia-ygeia.7709248.html
- Odigostoupoliti, Κορονοϊός. Φυλάκιση έως τρία χρόνια για ψευδείς ειδήσεις (fake news) μέσω διαδικτύου, odigostoupoliti.eu, 24/08/2020. Διαθέσιμο σε: http://www.odigostoupoliti.eu/koronoios-fylakisi-eos-tria-chronia-gia-psevdeis-eidiseis-fake-news-meso-diadiktyou/
- Vincent Iannelli, History of the Anti-Vaccine Movement, verywellhealth, 11/06/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.verywellhealth.com/history-anti-vaccine-movement-4054321