Γράφει η Μαρία Γιαννακοπούλου
Το 1928 στην Ισμαϊλία της Αιγύπτου ιδρύεται η μουσουλμανική αδελφότητα (Ikhwan al-muslimin) από τον δάσκαλο και ιμάμη Χασάν αλ-Μπάννα. Η πολιτική οργάνωση αυτή βρήκε γόνιμο έδαφος στις άθλιες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της αποικιοκρατούμενης Αιγύπτου και στην απόρριψη του δυτικού τρόπου ζωής. Ο έντονος ακτιβισμός που επέδειξε σε κοινωνικό επίπεδο σε συνάρτηση με τη θελκτική επίδραση του Ισλάμ στις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, δημιούργησαν τη δυναμική της ραγδαίας εξάπλωσης τους κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Εν συντομία, πρόκειται για μία οργάνωση που φέρει ως στόχο την οικοδόμηση σύγχρονων ισλαμικών κοινωνιών , εξαρτώμενες από τις διδαχές του Κορανίου και των Χαντίθ, μέσω της επικράτησης του πολιτικού Ισλάμ και κατ’επέκταση της Ούμα.
Το ξέσπασμα των αραβικών εξεγέρσεων κατά των αυταρχικών καθεστώτων το 2010 έδωσε νέα ώθηση στη δράση των Αδελφών Μουσουλμάνων. Το 2012 οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κατάφεραν να αναλάβουν τα ινία της κυβέρνησης μέσω της εκλογικής νίκης υπό τον Μοχάμεντ Μόρσι, τον πρώτο εκλεγμένο Πρόεδρο της Αιγύπτου. Αντίστοιχα στην Τυνησία επικράτησε το 2011 πολιτικά η Ενχάντα υπό τον Χαμαντί Τζεμπαλί. Ωστόσο, η κυριαρχία του Κόμματος Ελευθερίας και Δικαιοσύνης στην Αίγυπτο ανετράπη από τον στρατηγό αλ-Σισί με πραξικόπημα ,το οποίο πυροδότησε κύμα διαδηλώσεων υπέρ της μουσουλμανικής αδελφότητας αλλά και συγκρούσεων στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα. Το 2013 η μουσουλμανική αδελφότητα κηρύχθηκε από το καθεστώς του Σισί ως τρομοκρατική οργάνωση και ως εκ τούτου εκατοντάδες μέλη της καταδικάστηκαν με την εσχάτη των ποινών. Ο ηγέτης τους Μοχάμεντ Μόρσι ,ωστόσο ,καταδικάστηκε σε εικοσαετή ποινή φυλάκισης φέροντας ως κατηγορίες τον θάνατο διαδηλωτών κατά τις κινητοποιήσεις του 2012 και την άσκηση μυστικής διπλωματίας με το Κατάρ. Τον Ιούνιο του 2019 άφησε την τελευταία του πνοή κατά την ακροαματική του διαδικασία στη δικαστική αίθουσα. Η αποδυνάμωση της εν λόγω οργάνωσης στην Αίγυπτο αποτέλεσε την αρχή του τέλους της και στα λοιπά αραβικά κράτη όπου δραστηριοποιούντο πολιτικά.
Την τελευταία δεκαετία έχει σημειωθεί μέγιστη κάθοδος της επιρροής των Αδελφών Μουσουλμάνων στον Αραβικό κόσμο. Εξαίρεση συνιστά ο Λίβανος ,όπου η Μουσουλμανική Αδελφότητα ποτέ δεν κατόρθωσε να ριζώσει κοινωνικά λόγω των δημογραφικών δεδομένων και της δογματικής πολιτικής πραγματικότητας .
Επίσης, περιορισμένη είναι και η δυναμική της παλαιστινιακής οργάνωσης «Χαμάς», παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, στη Λωρίδα της Γάζας από το 2009. Στο συριακό εμφύλιο ,παρά το γεγονός ότι εν σπαργάνοις οι αδελφοί μουσουλμάνοι αποτέλεσαν την κύρια αντικαθεστωτική φωνή, στην πορεία εκτοπίστηκαν από λοιπούς ισλαμιστές φονταμενταλιστές όπως η αλ- Νούσρα και το ISIS. Από την πλειοψηφία των μοναρχικών καθεστώτων του Περσικού Κόλπου οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έχουν οριστεί ως τρομοκράτες , εν αντιθέσει με το Κατάρ που από τις αραβικές εξεγέρσεις έως και σήμερα προσφέρει την στήριξη του , σε θέματα ασύλου και οικονομικής ενίσχυσης. Η συγκρουσιακή πολιτική του Κατάρ με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν πάνω στο συγκεκριμένο ακανθώδες ζήτημα, αποτελεί την αιτία που έχει οδηγηθεί σε περιφερειακή απομόνωση. Από το 2014 έχουν ανακληθεί στο Κατάρ οι διπλωματικές αποστολές του Ριάντ, του Άμπου Ντάμπι και του Αλ Μανάμα ενώ οικονομικό και αεροπορικό εμπάργκο έχει επιβληθεί από το 2017. Πρόσφατα μάλιστα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης δικαίωσε το Κατάρ στη διαμάχη για τον αεροπορικό αποκλεισμό.
Βέβαια, το Κατάρ δεν συνιστά το μοναδικό ευνοϊκό καθεστώς προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Πράγματι, εδώ και μία δεκαετία σχεδόν έχει εδραιωθεί μια τριγωνική συμμαχική σχέση ανάμεσα στην Τουρκία, το Κατάρ και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους πάνω στα θεμέλια της οικονομικής συνεργασίας. Από Αραβική Άνοιξη το νεοοθωμανικό όραμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επεδίωκε την πολιτική επικράτηση συνασπισμών ιδεολογικά προσκείμενων στην ισλαμοκεντρική θεώρηση του κράτους προκειμένου να αναδειχθεί ως περιφερειακός ηγεμόνας ενός ισχυρού σουνιτικού δικτύου. Αμέσως μετά το πραξικόπημα στην Αίγυπτο το 2013, ο Ερντογάν δεν κατάφερε να αναδειχθεί ως διαπραγματευτής ανάμεσα στους αιγύπτιους στρατηγούς και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους , βλέποντας την επιδίωξη του για εξάπλωση της τουρκικής επιρροής στα αραβικά ζητήματα να ναυαγεί. Για την Τουρκία η παρουσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στον αραβικό κόσμο ,έστω και εκτός νόμου έκτοτε, αποτελεί παρηγοριά ότι στο μέλλον είτε η ίδια είτε αντίστοιχες ιδεολογικά ομάδες θα επανέλθουν στην πολιτική πραγματικότητα της Μέσης Ανατολής . Και αυτός είναι ένας λόγος χάρη στον οποίο έχει αναδειχθεί ως ο σημαντικότερος σύμμαχος του καθεστώτος Σάρατζ στη Λιβύη. Η κυβέρνηση της Τρίπολης ,στενά συνδεδεμένη με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, είναι ένα στοίχημα για τον Σουλτάνο το οποίο δεν θέλει σε καμία περίπτωση να χάσει και να απολέσει τον εναπομείναντα προμαχώνα του Χαλιφάτου. Ακόμη και η μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί μπορεί να ερμηνευτεί ως κίνηση σημειολογικού χαρακτήρα από τον τούρκο Πρόεδρο που στοχεύει την αντίληψη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Εν ολίγοις, ο Ερντογάν μετουσιώνεται σε Μεγάλο Χαλίφη στα μάτια των πιστών.
Τέλος, στην Τυνησία μέχρι και σήμερα το κόμμα Ενχάντα έχει κατορθώσει να μη χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση ,αρνούμενο κάθε ταύτιση με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, παρά τις πρόσφατες προσπάθειες του αντιπολιτευόμενου κόμματος PDL.
Συνοψίζοντας, η Μουσουλμανική Αδελφότητα στις μέρες μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως περιθωριοποιημένος παίχτης στη Μέση Ανατολή. Η επιβίωση τους οφείλεται κατά κύριο λόγο στις γεωστρατηγικές βλέψεις της γειτονικής χώρας, η οποία από την Αραβική Άνοιξη και μετά έχει δεχθεί αρκετά μέλη και τα εργαλειοποιεί ώστε να διατηρήσει την παρουσία της στα περιφερειακά ζητήματα . Σημαντική είναι και η αστείρευτη οικονομική ισχύς του Κατάρ, δεδομένου ότι η τουρκική οικονομία δεν είναι σε θέση να διαδραματίζει τον αποκλειστικό χρηματοδότη της οργάνωσης. Το πεδίο δράσης της ,ωστόσο περιορίζεται ακόμα περισσότερο δεδομένου του αντίπαλου συνασπισμού ανάμεσα σε Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία, δημιουργώντας αρνητικό σενάριο για την ίδια σε περίπτωση αναδίπλωσης της τουρκικής παρουσίας στη Λιβύη.
Πηγές:
- Μενεσιάν Γιώργος, « Μια ακόμη ήττα για τη Μουσουλμανική Αδελφότητα», Liberal,27/07/2020.
- Συρίγος Άγγελος, « Οι διαφορετικές φάσεις του νεοοθωμανισμού», Η Καθημερινή,20/01/2020.
- «Συνέχεια του Εμπάργκο στο Κατάρ», Η Καθημερινή, 06/07/2017.
- Φίλης,Κ.,(2017),Μικρές Εισαγωγές: Τουρκία, Ισλάμ ,Ερντογάν, Αθήνα: Παπαδόπουλος.
- Saidani Tunis-Mongi, “Tunisia Parliament Rejects Blacklisting Muslim Brotherhood”, Asharq Al- Awsat, 05/07/2020.
- The Editors of Encyclopedia Britannica, “Muslim Brotherhood”, Britannica, 11/09/2020.
- Solomon ,H. & Tausch, A.,(2020), “The Demise of the Muslim Brotherhood in the Arab World?”, Jerusalem Center for Public Affairs, Vol.31,No.1/2 pp.171-175