Γράφουν η Βίκυ Νιάρχου και ο Δημήτρης Μαραγκός
Ποδόσφαιρο.
Προφέροντας αυτή τη λέξη, πολλά πράγματα έρχονται στο νου του καθενός. Η καθιερωμένη συνάντηση των παιδιών στην αλάνα μετά το σχολείο, το κυνήγι της μπάλας ή του πατημένου κουτιού αναψυκτικού για τους πιο παλιούς ή τους λιγότερο προνομιούχους. Τότε, ο “αρχηγός” της ομάδας ήταν και ο ιδιοκτήτης της μπάλας, ενώ το παιχνίδι τελείωνε όταν εκείνος έφευγε. Την ίδια στιγμή, οι γονείς αναρωτιούνταν πού χάθηκε το παιδί τους τόσες ώρες και το αντιλαμβάνονταν μόνο από τα τρυπημένα στο γόνατο παντελόνια και τα ματωμένα γόνατα. Από τα ματωμένα γόνατα του αθώου παιδιού έως τα τελευταία γεγονότα με την υπόθεση (μη) υποβιβασμού του ΠΑΟΚ και της Ξάνθης έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι.
Όλοι μας νιώθουμε οικεία μιλώντας για το ποδόσφαιρο, ανεξαρτήτως φύλου. Είθισται να θεωρείται ανδρικό άθλημα, αλλά ο πρόεδρος της FIFA (Παγκόσμια Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία) Gianni Infantino ανακοίνωσε πριν λίγο καιρό ότι θα χρειαστεί να επενδυθεί ένα ποσό της τάξεως του 1 δισ. Ευρώ στο ποδόσφαιρο γυναικών. Ο ισχυρός άνδρας του παγκόσμιου ποδοσφαίρου υπογράμμισε στις δηλώσεις του ότι οι συγκρίσεις με το ανδρικό ποδόσφαιρο θα πρέπει να σταματήσουν και ότι τα ΜΜΕ θα πρέπει να στηρίξουν την προσπάθεια αυτή. Πόσες αλήθειες και «αλήθειες» υπάρχουν στις δηλώσεις αυτές; Σε πρώτη ανάγνωση ένας παγκόσμιος αθλητικός οργανισμός θέλει να βοηθήσει το άθλημα επενδύοντας στην ανάπτυξη του. Σε δεύτερη ανάγνωση όμως, βλέπουμε τις κρυμμένες αλήθειες. Το χρήμα που θα φέρει χρήμα και τα ΜΜΕ θα πρέπει να συνδράμουν σε αυτό μέσα στο συγκεκαλυμένο πλαίσιο της ισότητας.
Ας δούμε λίγο όμως την ιστορία του ζητήματος. Το σύγχρονο ποδόσφαιρο έχει τις ρίζες του στην Αγγλία του 19ου αιώνα, εκεί όπου ξεκίνησαν να ιδρύονται και οι πρώτοι επαγγελματικοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι με αρχαιότερη όλων τη Sheffield United το 1857 (στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα της ομάδας (https://www.sufc.co.uk/news/2018/july/history–of–sheffield–united/). Σταδιακά, με την επέκτασή του σε όλες τις χώρες και γωνιές του κόσμου -βοήθησε πολύ η πάλαι ποτέ κραταιά Βρετανική αυτοκρατορία- άρχισε να μεγιστοποιείται και η εμπορευματοποίησή του, με την επένδυση υψηλών χρηματικών ποσών, τη διοργάνωση διεθνών τουρνουά που προσέφεραν υψηλά έπαθλα, καθώς και την προοδευτικά αυξανόμενη επιρροή των φιλάθλων από την ηγεσία της ομάδας.
Το ποδόσφαιρο θεωρείται -όχι άδικα- ο βασιλιάς των σπορ. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (FIFA), συνολικά, 3,572 δισ. άνθρωποι παρακολούθησαν έστω για ένα λεπτό, τους 64 αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου της Ρωσίας το 2018. Δηλαδή, το μισό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού. Αρκεί μόνο να πούμε ότι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο το 2016 παρακολούθησε περίπου ο ίδιος αριθμός ατόμων (με 28 αθλήματα). Αυτή η μαζική “συμμετοχή” και μαζική ενασχόληση, είναι μία εκ των βασικών αιτιών, που το ποδόσφαιρο χρησιμοποιήθηκε εξ αρχής και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από πολιτικές ηγεσίες ως εργαλείο πολιτικής παλιότερα και σε κάποιες πολύ σύγχρονες περιπτώσεις, χειραγώγησης κοινωνικών ομάδων.
Από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της πολιτικοποίησης του ποδοσφαίρου, αποτέλεσαν τα φασιστικά-ναζιστικά καθεστώτα σε Ιταλία, Γερμανία και Ισπανία αντιστοίχως κατά τις δεκαετίες ’30, ’40 ωστόσο, σίγουρα όχι τα μοναδικά αφού πρόκειται για μια πρακτική, η οποία προτιμάται έντονα από τους ασκούντες την πολιτική. Σύμφωνα με τον Macon Benoit στο άρθρο του The politicization of football: the European game and the approach to the Second World War (2008) το παιχνίδι εκείνη την περίοδο πήρε τέσσερα κύρια χαρακτηριστικά τα οποία το ακολούθησαν από τότε μέχρι και σήμερα. Πρώτον, έγινε ένα μέσο διεθνών σχέσεων. Η εξωτερική πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών έγινε φανερή μέσα από το ποδόσφαιρο. Αυτό συνετέλεσε στο να γίνει πηγή πολιτικής προπαγάνδας. Το κράτος είναι δυνατό, οι παίκτες του οι καλύτεροι (Άρειοι) και όλοι οι άλλοι να … όπως «έγραψε» και η κλασική πλέον ατάκα της πρώτης παράγκας του ελληνικού ποδοσφαίρου. Όλοι θα γνωρίζετε την ιστορία της μεικτής ομάδας Ουκρανών αιχμαλώτων που αποτελούνταν από ποδοσφαιριστές της Dinamo και Lokomotiv Κιέβου κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε η γερμανική ομάδα Flakelf της Luftwaffe δεν έχασε μόνο έναν αλλά δύο αγώνες. Στον πρώτο αγώνα οι Γερμανοί έχασαν 5-0 και στον δεύτερο, με διαιτητή αξιωματικό των SS, 5-3. Η χαρά της νίκης δεν διήρκεσε πολύ. Το νικηφόρο αποτέλεσμα είχε τραγικές συνέπειες για τους Ουκρανούς. Όλοι οι ποδοσφαιριστές που έπαιξαν στους αγώνες κατά των Γερμανών εστάλησαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων, μέσα στα οποία αρκετοί δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Βέβαια, όλο αυτό δεν θα ήταν γνωστό ως γεγονός αν δεν είχε μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη με τον Pele και τον Silvester Stalone πρωταγωνιστές. Όλοι σήμερα κατηγορούν τους Γερμανούς για προπαγανδιστική χρήση του ποδοσφαίρου τότε, αλλά δε συνειδητοποιούν ότι και σήμερα το ποδόσφαιρο εξακολουθεί να είναι μέσο για κατευθυνόμενη προπαγάνδα. Απλά τώρα δεν έχουμε στο επίκεντρο την καθαρότητα μιας φυλής, αλλά το χρήμα. Συνεπεία της εμπορευματοποίησης του πιο λαοφιλούς αθλήματος, τα ανάλογα σκάνδαλα διαφθοράς, με μεγαλύτερο ίσως αυτό της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου και του τότε Προέδρου της Michel Platini (2015).
Στα του ελληνικού οίκου μας τώρα, το «ταλαίπωρο» ποδόσφαιρο έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις ως μέσο χειραγώγησης των μαζών, και σε πολλές περιπτώσεις με πολιτικές προεκτάσεις, από τις διοικήσεις των ομάδων -ειδικά των μεγάλων- και οι καλούμενες και ως “παράγκες” έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη τα τελευταία 20 χρόνια. Ενδιαφέροντα… μεσογειακά παραδείγματα είναι αυτά της Κύπρου και της Καταλονίας. Στην Κύπρο όταν είσαι «αριστερός-ΑΚΕΛ» έχεις 80% πιθανότητα να είσαι και Ομόνοια Λευκωσίας ενώ όταν είσαι «Δεξιός- ΔΗΣΥ» ΑΠΟΕΛ ή Ανόρθωση. Η αρχή και σε αυτή την περίπτωση είναι το ήμισυ του παντός. Το 1914 δημιουργήθηκε η πρώτη Παγκύπρια Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου (ΠΟΠ), που διασπάστηκε δημιουργώντας την ΤΡΑΣΤ και τον Πανεργατικό. Ακόμα και τότε τα δυο σωματεία είχαν σκληρές και φανατικές κόντρες στα παιχνίδια τους και εκπροσωπούσαν διαφορετικές κοινωνικο-πολιτικές τάξεις. Στην Τραστ βρισκόταν η αστική τάξη της Λευκωσίας, ενώ τα μέλη και οπαδοί του Πανεργατικού ανήκαν κυρίως στην εργατική τάξη. Ο ΑΠΟΕΛ, το μεγαλύτερο Κυπριακό σωματείο της δεξιάς παράταξης και η πιο αγαπημένη ομάδα της αστικής τάξης, δημιουργήθηκε το 1926 από άτομα, κυρίως μέλη της αστικής τάξης, τα οποία έφυγαν από την ΤΡΑΣΤ επειδή υποστήριξαν την άποψη ότι “μόνο Έλληνες Ορθόδοξοι θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα εγγραφής ως μέλη της Τραστ”. Το 1948 είναι έτος σταθμός για το Κυπριακό ποδόσφαιρο, καθώς από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο ιδρύονται κατά σειρά η Νέα Σαλαμίνα, η Αλκή, ο Ορφέας και τον Ιούνιο η Ομόνοια Λευκωσίας. Κοινή συνισταμένη; Δημιουργήθηκαν από αριστερούς αθλητές και φίλαθλους ως απάντηση στον Ελληνικό εμφύλιο και στην απερίφραστη στήριξη του ΑΠΟΕΛ στους εθνικόφρονες της Ελλάδας.
Κάτι ανάλογο ως προς την καθοδήγηση της κοινωνικής συμπεριφοράς, συνέβη στις πρόσφατες διαδηλώσεις της Καταλονίας. Παγκοσμίου φήμης παίκτες, γνωστοί για την επιρροή που ασκούν στους φιλάθλους τους, προπονητές ή άλλα μέλη ιστορικών ποδοσφαιρικών συλλόγων, λαμβάνουν ανοιχτά μέρος στην πολιτική συζήτηση, αναιρώντας στην πράξη το “no politica” που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια από τις ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες διεθνώς. Ένα “no politica” όμως που στο ποδόσφαιρο δεν υπήρξε ποτέ, αλλά ούτε έχει τις βάσεις να υπάρξει μελλοντικά. Απόδειξη του ανωτέρω, δεν αποτελεί μόνο η ισπανική περίπτωση, αλλά και ο πρόσφατος στρατιωτικός χαιρετισμός των Τούρκων διεθνών παικτών σε παιχνίδι για τα προκριματικά του Euro 2020 λίγες μέρες μετά την εισβολή της χώρας τους στη Συρία τον Οκτώβριο του 2019. Αυτές οι πρακτικές πολιτικής χειραγώγησης, ωθούν τις κοινωνικές ομάδες σε σύμπραξη ή σύγκρουση και δημιουργούν κλίμα αναβρασμού. Πρόκειται για την defacto χρήση του ποδοσφαίρου, ως εργαλείου ελέγχου της κοινωνικής συμπεριφοράς.
Πέραν όμως της καθοδήγησης του φίλαθλου κοινού εμμέσως, υπάρχουν σύλλογοι με σαφή πολιτικό προσανατολισμό. Οι γερμανικές St. Pauli και Dortmund και η ιταλική Livorno, έχουν απαρνηθεί από καιρό ευθέως και σθεναρά την “α-πολιτική” γραμμή των ποδοσφαιρικών ομοσπονδιών, προωθώντας κυρίως αντιφασιστικές ιδέες. Μάλιστα, η St. Pauli αποτέλεσε τον πρώτο ποδοσφαιρικό σύλλογο με συμπεφωνημένη ιδεολογική κατεύθυνση, βασισμένη στη μάχη κατά του φασισμού και στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αντιδιαστολή υπάρχουν ομάδες, όπως η Lazio στην Ιταλία, έχουν έντονη φασιστική χροιά. Το περιστατικό με τους φασιστικούς χαιρετισμούς των Laziali στο παιχνίδι με την Σέλτικ στην Γλασκώβη για την φάση των ομίλων του Europa League έδειξε ότι η περίφημη zero tolerance policy που ευαγγελίζεται ο πρόεδρος της ιταλικής ομάδας, Claudio Lotito, απέχει μακράν από το να εφαρμοστεί.
Αναλύοντας όμως την κοινωνικοπολιτική διάσταση του ποδοσφαίρου, δεν μπορούμε παρά να συμπεριλάβουμε την όλο και συχνότερα εκφερόμενη “εξυγίανση” του ελληνικού ποδοσφαίρου, παρακολουθώντας την ίδια στιγμή άναυδοι, τους φανατισμένους οπαδούς μεγάλης ελληνικής ομάδας να εισβάλλουν σε αγώνες εφήβων, τραυματίζοντας φιλάθλους της αντίπαλης ομάδας. Τα περιστατικά αυτά αν και βίαια, είναι αρκετά οικεία στην ελληνική ποδοσφαιρική πραγματικότητα. Πολιτική βούληση για πάταξη τέτοιων φαινομένων και αποτελεσματική αντιμετώπισή τους σε συνεργασία με τους μετόχους των ομάδων πρώτης κατηγορίας, δε φαίνεται να έχει αποτέλεσμα με τα έκτροπα να αποκτούν χαρακτήρα διαρκή και συνήθη. Ωστόσο, κι αυτό, αποτελεί μέρος της πρακτικής. Η εκτόνωση της μάζας εντός του γηπέδου ή εν πάσει περιπτώσει εντός των ορίων -χωρικά και χρονικά- ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, προφυλάσσει τις πολιτικές ηγεσίες από κοινωνικές αναταραχές και διάχυτη δυσαρέσκεια στις υπόλοιπες εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Υπό το ίδιο σκεπτικό επομένως, η οποιαδήποτε “εξυγίανση” του ελληνικού ποδοσφαίρου δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα αν δεν υπάρχουν ακραίες, ριζικές αλλαγές Θατσερικού τύπου. Έπειτα από την τραγωδία του Μαΐου 1985 στο στάδιο Heysel στο Βέλγιο κατά τη διάρκεια του αγώνα μεταξύ Liverpool – Chelsea, η πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, Margaret Thatcher, επέβαλε αυστηρούς κανόνες και σκληρές τιμωρίες στους εμπλεκόμενους παραβάτες, όπως τη φυλάκιση ενός μήνα και την πληρωμή πολύ μεγάλου προστίμου.
Δεν είναι τυχαίο που, τα τελευταία χρόνια στα ποδοσφαιρικά γήπεδα παγκοσμίως, έχει αναπτυχθεί ένα κίνημα αντίδρασης στον εκφυλισμό του αθλήματος. Οργανώθηκε κυρίως από φιλάθλους, οποίοι βλέπουν το πιο λαοφιλές άθλημα να αμαυρώνεται από σκάνδαλα διαφθοράς, αλλά και να χρησιμοποιείται ως μέσο πολιτικής κατεύθυνσης. Το κίνημα “against modern football”, επιδιώκει να επαναφέρει στα γήπεδα τον ρομαντισμό και το “παιχνίδι για τη φανέλα”, το παιχνίδι στις αλάνες εξοστρακίζοντας τις αμέτρητες εμπορικές διαφημίσεις που γεννούν τον πόθο για όλο και περισσότερα χρήματα. Δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε τη διαφοροποίηση των φιλάθλων αυτών, που ενάντια στις νόρμες, επιλέγουν να βλέπουν το ποδόσφαιρο ως άθλημα που συγκινεί τα πλήθη χωρίς να χρησιμοποιεί τα γυαλιά κανενός χρώματος. Ευχή μας οι μελλοντικές γενιές να νοιάζονται για αίματα στα γόνατα παρά στα κεφάλια.
Πηγές:
Νάσος Μπράτσος, 6/8/2019, ΕΡΤ, δημοσιεύθηκε σε:
Ιστολόγιο Αγκάρρα. 30/9/2016 δημοσιεύθηκε σε:
Μαρία Λειβαδιώτη, 16/2/2019, δημοσιεύθηκε σε:
Μαλτεζάκης Στέλιος, 7/3/2019, δημοσιεύθηκε σε:
Με ψευδώνυμο, άγνωστη ημερομηνια, δημοσιεύθηκε σε:
Σπύρος Ντοάς, Πέτρος Τσιφάκης, Κώστας Μιχαλόπουλος, 18/1/2019, δημοσιεύθηκε σε:
https://www.ektosgrammis.gr/website/oi-agnostes-ptyhes-toy-podosfairoy-mia-istoriki-anadromi
συντάκτης άγνωστος, 21/12/2018, δημοσιεύθηκε σε:
Πηγή εικόνας: https://www.cartoonmovement.com/cartoon_if/8855