Γράφει η Γεωργία Χασάπη
Η 25η Νοέμβρη αποτελεί την Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών. Την περσινή και την φετινή χρονιά εξ’ αιτίας της πανδημίας, το φλέγον αυτό ζήτημα της έμφυλης βίας πρωτοστατεί παγκοσμίως. Το τελευταίο χρονικό διάστημα όλο και συχνότερα γινόμαστε θεατές μιας ακραίας μορφής έμφυλης βίας και, ειδικότερα, της γυναικοκτονίας. Καθημερινά ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται, διαμορφώνοντας πια ένα ήδη υψηλό ποσοστό τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η συζήτηση επικεντρώνεται γύρω από το εάν τέτοιου είδους εγκλήματα έχουν αυξηθεί λόγω του εγκλεισμού από την νόσο Covid – 19 ή τόσο καιρό δεν δινόταν η σημασία που θα έπρεπε σε ένα σοβαρό και συνάμα πολυδιάστατο φαινόμενο, όπως αυτό της γυναικοκτονίας.
Αρχικά, η έμφυλη βία αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο πλήττει ανθρώπους λόγω του φύλου τους, δηλαδή γυναίκες ή ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Αυτή η μορφή βίας αναφέρεται σε οποιαδήποτε ενέργεια η οποία προσβάλλει την αξιοπρέπεια και την ακεραιότητα του ατόμου. Ειδικότερα, ακραία μορφή έμφυλης βίας είναι η γυναικοκτονία. Η πρώτη αναφορά στην έννοια της γυναικοκτονίας έγινε το 1976 από τη συγγραφέα Diana E. H. Russell. Σύμφωνα με την Diana Russel, κοινωνιολόγο και φεμινίστρια, ως γυναικοκτονία ορίζεται η δολοφονία μιας γυναίκας από έναν άνδρα εξ’ αιτίας του φύλου της. Πρόκειται, δηλαδή, για την ανθρωποκτονία γυναίκας, η οποία αδιαμφισβήτητα διαπράττεται από πρόθεση και πηγάζει από τα εδραιωμένα πατριαρχικά στερεότυπα της κοινωνίας. Προέρχεται, δηλαδή, από αυστηρούς «κανόνες», που έχουν ανακύψει από κρίσεις και πεποιθήσεις για ορισμένες ομάδες ανθρώπων και καταστάσεις.
Στην περίπτωση της γυναικοκτονίας, παρουσιάζεται η περίπτωση των έμφυλων στερεοτύπων. Στην ουσία, αποδίδουν χαρακτηριστικά είτε στους άνδρες είτε στις γυναίκες σύμφωνα με την «φύση» τους. Ακόμη, δεν λαμβάνουν υπόψιν τα μεμονωμένα χαρακτηριστικά του εκάστοτε ατόμου αλλά θεωρούν ότι οι άνδρες, για παράδειγμα, είναι ικανότεροι και πιο αποφασιστικοί όσον αφορά τον τομέα της ηγεσίας και της ευθύνης, ενώ από την άλλη οι γυναίκες θεωρούνται πιο ευαίσθητες και μάλιστα αντιμετωπίζονται μέχρι και σήμερα – ακόμη και μισθολογικά – ως κατώτερες. Το πατριαρχικό πρότυπο, λοιπόν, αναπαράγει τέτοιου είδους θέσεις, ενισχύοντας τις ανισότητες μεταξύ των φύλων σε κάθε στάδιο της ζωής τους, επηρεάζοντας την καθημερινότητά τους και καθιστώντας προφανές ότι το πρόβλημα υφίσταται και έχει ρίζες κοινωνικού χαρακτήρα.
Από την άλλη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) έχει προχωρήσει στον ορισμό της έννοιας, αναφέροντας πως πρόκειται για ανθρωποκτονία από πρόθεση ακριβώς επειδή το φύλο του υποψήφιου θύματος είναι θηλυκό. Κατά κανόνα, οι γυναικοκτονίες διαπράττονται από άνδρες, δηλαδή από νυν ή πρώην συντρόφους και συζύγους ή και συγγενείς. Καθίσταται σαφές ότι η σκέψη και εν συνεχεία η διάπραξη ενός τέτοιου εγκλήματος δεν αποτελεί μια ξαφνική πράξη, αλλά μια συνεχή κακοποιητική συμπεριφορά (λεκτική, σωματική και ψυχολογική). Ένα συχνό παράδειγμα ψυχολογικής βίας συνιστά η απειλή πως εάν η γυναίκα εγκαταλείψει τον σύντροφο/σύζυγό της ο ίδιος θα αυτοκτονήσει, όπως και η απειλή ότι, εάν η ίδια αποφασίσει να φύγει, εκείνος από την πλευρά του θα της πάρει τα παιδιά. Πρόκειται για συναισθηματικό εκφοβισμό και απειλή.
Πέραν όμως από την εννοιολογική σημασία, δυστυχώς ο αριθμός των γυναικοκτονιών αυξάνεται ραγδαία τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Ελλάδα μέχρι και τις 19 Δεκέμβρη έχουν γίνει 17 γυναικοκτονίες μέσα σε έναν χρόνο, ενώ στην γειτονική μας χώρα Τουρκία έχουν χάσει την ζωή τους 345 γυναίκες, αριθμός ο οποίος το 2020 ήταν 410. Φυσικά, η κατάσταση δυσχεραίνεται από την απόφαση του Προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος αποφάσισε να αποχωρήσει από την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
Η συγκεκριμένη διεθνής σύμβαση αφορά ζητήματα αντιμετώπισης έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Ιδίως, δεσμεύει τα κράτη να υιοθετήσουν μέτρα και πολιτικές απέναντι στην βία κατά των γυναικών, εστιάζοντας στην πρόληψη αλλά και στην εγρήγορση σε ζητήματα όσον αφορά την διερεύνηση υποθέσεων, απονομή δικαιοσύνης και ιδίως την προσαγωγή των δραστών. Με άλλα λόγια, ο χαρακτήρας της είναι προληπτικός εστιάζοντας στην υιοθέτηση και την προώθηση της ισότητας των φύλων.
Παράλληλα, μια από τις πολλές χώρες στις οποίες έχουν αυξηθεί τα περιστατικά γυναικοκτονιών είναι το Μεξικό. Από την αρχή του 2021 έως και τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους έχασαν την ζωή τους 762 γυναίκες, ενώ από το 2015 έως και το 2020 ο αριθμός αυτών αυξήθηκε ραγδαία και, συγκεκριμένα, σε ποσοστό 130%, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου ότι η κατάσταση βρίσκεται εκτός ελέγχου.
Καθίσταται αντιληπτό ότι η μάχη απέναντι στην έμφυλη βία είναι καθημερινή και πολύπλευρη. Η εκάστοτε κυβέρνηση οφείλει από την πλευρά της να ενεργήσει άμεσα απέναντι σε φαινόμενα ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας και όχι να παραμείνει αμέτοχη και αδιάφορη, όπως στη περίπτωση της γυναικοκτονίας είτε στη Δάφνη Αττικής είτε στη πόλη Μπορντώ της Νοτιοδυτικής Γαλλίας. Ειδικότερα, στην Γαλλία μια γυναίκα είχε καταγγείλει τον σύντροφό της στην αστυνομία, καθώς ο ίδιος προχώρησε σε κακοποιητική συμπεριφορά επ’ αυτής. Από την πλευρά τους, οι γαλλικές αστυνομικές αρχές δεν προχώρησαν στην εξέταση της καταγγελίας με αποτέλεσμα δύο μήνες αργότερα η γυναίκα να δολοφονηθεί, αποτελώντας το 39ο θύμα γυναικοκτονίας μέχρι και τον Ιούλιο, ενώ από τότε έως και σήμερα έχουν δολοφονηθεί επιπλέον περίπου πάνω από 40 γυναίκες, διαμορφώνοντας ένα ανησυχητικό και συνεχώς αυξανόμενο αριθμό θυμάτων.
Συνεπώς, η αναδιαμόρφωση πολιτικών και όχι συγκεκριμένα μόνο στον τομέα της ισότητας των φύλων θεωρείται αναγκαία. Η αλλαγή θα πρέπει να γίνει σε όλα επίπεδα. Δυστυχώς, η πολυετής οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στην καθημερινότητα των ανθρώπων παραμέλησαν την σημασία της ψυχικής υγείας, επηρεάζοντας σημαντικά τις ανθρώπινες σχέσεις, ενώ παράλληλα και ο διετής εγκλεισμός λόγω της πανδημίας αποτέλεσε το αποκορύφωμα εμφάνισης φαινομένων ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας.
Το εκάστοτε κράτος οφείλει να προχωρήσει τόσο στην αναγνώριση και την αποδοχή όσο και στην ένταξη του όρου «γυναικοκτονία» στον Ποινικό Δίκαιο. Θα πρέπει, με άλλα λόγια, να θεωρηθεί διακριτό έγκλημα. Εκτός από το Ποινικό Κώδικα σχετικά με την αυστηροποίηση του νομικού πλαισίου για τέτοιου είδους φαινόμενα βίας, θα πρέπει να αναζητηθούν και μέθοδοι έμπρακτης υποστήριξης των γυναικών. Αυτό σημαίνει ότι η θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία θα πρέπει να ενδυναμωθεί. Συχνά οι ίδιες δεν καταγγέλλουν περιστατικά βίας που υφίστανται, ακριβώς γιατί θεωρούν ότι είναι αβοήθητες απέναντι σε τέτοιου είδους περιστατικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως είναι ευρέως γνωστό κυριαρχεί και ο οικονομικός φόβος. Πιο συγκεκριμένα, οι ίδιες θεωρούν πως δεν θα μπορέσουν να τα καταφέρουν οικονομικά, ενώ πολλές δεν έχουν κάποια οικονομική βοήθεια και εξαρτώνται αποκλειστικά από τους συζύγους τους.
Η πολιτεία, λοιπόν, οφείλει να σταθεί δίπλα στις κακοποιημένες γυναίκες καθώς και στα παιδιά τους, εφ’ όσον υπάρχουν. Η δωρεάν νομική βοήθεια, η οικονομική ενίσχυση μέσω επιδομάτων, η εισαγωγή στην αγορά εργασίας και η πρωταρχική υποστήριξη αυτών μέσω δημιουργίας και φιλοξενίας της εκάστοτε γυναίκας σε δομές θα πρέπει να αποτελούν το επίκεντρο όσον αφορά την παροχή βοήθειας προς εκείνες. Τέλος, το νομικό καθεστώς πρέπει να την υποστηρίζει, κάτι που στη περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας βάσει του Ν. 4800/2021, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δεν αποτρέπει την επαφή του θύματος με την θύτη. Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 7 του νόμου κατοχυρώνεται το από κοινού δικαίωμα στην γονική μέριμνα. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι να υπάρξει καταδικαστική απόφαση κατά του συζύγου για ενδοοικογενειακή βία, ο κακοποιητικός γονέας έχει κανονικά το δικαίωμα να συμμετέχει στην μέριμνα του παιδιού του μέσω, προφανώς, συνεχούς επικοινωνίας και επαφής με την μητέρα. Τέλος, η εκπαίδευση και η αντιμετώπιση της αστυνομίας απέναντι σε αυτά τα περιστατικά καθώς και η εισαγωγή σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σε θέματα ισότητας των φύλων από το δημοτικό κρίνεται αναγκαία.
Εν κατακλείδι, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί πως η κοινωνία φαίνεται σιγά σιγά να αφυπνίζεται αλλά και να δέχεται την έννοια της γυναικοκτονίας. Η πλήρης εξάλειψη κάθε φαινομένου, έτσι και της γυναικοκτονίας, είναι σχεδόν ακατόρθωτο να πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, ο συνεχής αγώνας και η ευαισθητοποίηση για τον αισθητό περιορισμό φαινομένων βίας κατά των γυναικών θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα όλων μας, καθώς βαθιά ριζωμένα σεξιστικά πρότυπα, τα οποία θεωρούνται ανεκτά και μη καταδικαστέα μέχρι και σήμερα από πολλούς, πρέπει να παταχθούν. Συνεπώς, εκφράσεις όπως «γιατί δεν μίλησες;», «γιατί δεν έφυγες;» κακώς διατυπώνονται, διότι μόνο τα θύματα γνωρίζουν τι πραγματικά έχουν υποστεί και δεν χρειάζονται υποδείξεις από κανέναν, αλλά την απαιτούμενη σημασία και υποστήριξη από όλους μας. Ας μην ξεχνάμε ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί μια κακοποιητική συμπεριφορά να χτυπήσει και την δική μας «πόρτα».
Βιβλιογραφία
Γιάννης Σουλιώτης, Η 17η γυναικοκτονία από την αρχή του έτους, Καθημερινή, Δεκέμβριος 11 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.kathimerini.gr/society/561624946/i-17i-gynaikoktonia-apo-tin-archi-toy-etoys/
Ναυσικά Μοσχοβάκου, Λίνα Χατζηαντωνίου, Οδηγός προς τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας για την εξάλειψη του σεξισμού κα των έμφυλων διακρίσεων, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητες, Αθήνα 2018. Διαθέσιμο σε : https://www.kethi.gr/sites/default/files/wp-content/uploads/2018/03/%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%93%CE%9F%CE%A3_mme_publ.pdf
Βιργινία Ξυλάθη, Ενδοοικογενειακή βία κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID – 19, Κέντρο Διοτίμα, Δεκέμβριος 2020. Διαθέσιμο σε: https://diotima.org.gr/wp-content/uploads/2021/01/Diotima_CovidDomViolence-A5-web-final-1.pdf
Ruth Michaelson and Maria Sidiropoulou in Athens, A woman murdered every month: is this Greece’s moment of reckoning on femicide? The Guardian, Νοέμβριος 10 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.theguardian.com/global-development/2021/nov/10/a-woman-murdered-every-month-greeces-moment-of-reckoning-on-femicide
Kim Willsher, ‘No more shame’: the French women breaking the law to highlight femicide, The Guardian, Μάιος 23 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.theguardian.com/world/2021/mar/23/no-more-shame-the-french-women-breaking-the-law-to-highlight-femicide
Kim Willsher, French police face action over failures in case of woman burned to death by husband, The Guardian, Σεπτέμβριος 27 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.theguardian.com/world/2021/sep/27/chahinez-boutaa-french-police-accused-of-failures-over-woman-burned-to-death-by-husband
Καθημερινή Newsroom, Γυναικοκτονία στη Δάφνη: Παρέμβαση εισαγγελέα για τους δύο αστυνομικούς που αγνόησαν τις κλήσεις περιοίκων, Καθημερινή, Αύγουστος 1 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.kathimerini.gr/society/561453610/gynaikoktonia-sti-dafni-paremvasi-eisaggelea-gia-toys-dyo-astynomikoys-poy-agnoisan-tis-kliseis-perioikon/
Κέντρο Διοτίμα. Διαθέσιμο σε: https://diotima.org.gr/orologies/#1549451541194-ed9e6ec6-c43c
Understanding and addressing violence against women, WHO, Pan American Health Organization (PAHO), 2012. Διαθέσιμο σε: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/77421/WHO_RHR_12.38_eng.pdf
Παναγιώτης Στάθης, Αυτός είναι ο νέος νόμος για τη συνεπιμέλεια, Capital.gr, Μάιος 24 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.capital.gr/epikairotita/3547722/autos-einai-o-neos-nomos-gia-ti-sunepimeleia
Καθημερινή Newsroom, Συνεπιμέλεια: «Το νομοσχέδιο, αντί να ενώνει διχάζει», ανέφερε η Όλγα Κεφαλογιάννη, Καθημερινή, Μάιος 19 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.kathimerini.gr/politics/561369112/synepimeleia-to-nomoschedio-anti-na-enonei-dichazei-anefere-i-olga-kefalogianni/
Jake Kincaid Editing by Drazen Jorgic and Karishma Singh, Clutching graveyard crosses, hundreds protest violence against women in Mexico, Reuters, Νοέμβριος 4 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.reuters.com/world/americas/clutching-graveyard-crosses-hundreds-protest-violence-against-women-mexico-2021-11-04/
Καθημερινή Newsroom, Τουρκία : Επίσημη αποχώρηση από την σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, Καθημερινή, Ιούλιος 1 2021 Διαθέσιμο σε : https://www.kathimerini.gr/world/561417739/toyrkia-episimi-apochorisi-apo-ti-symvasi-tis-konstantinoypolis/
Ορέστης Χατζηγιαννάκης, Πανδημία & Γυναικοκτονία : Η έμφυλη βία στην Ελλάδα, Ιντσιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών, Οκτώβριος 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.enainstitute.org/wp-content/uploads/2021/10/%CE%95%CE%9D%CE%91_Pandimia-k-Gynaikoktonia_Paper-1.pdf
Κώνστα Άννα – Μαρία, Η αποχώρηση της Τουρκίας από την Σύμβαση τα Κωνσταντινούπολης : ένα ακόμη πλήγμα στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, Syntagmawatch.gr, 25 Μάρτιος 2021. Διαθέσιμο σε : https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/h-apoxwrhsh-ths-tourkias-apo-th-symvash-ths-kwnstantinoupolis-ena-akomh-plhgma-sthn-prostasia-twn-dikaiwmatwn-twn-gynaikwn/
Μια γυναικοκτονία την ημέρα στην Τουρκία, News 24/7, Νοέμβριος 24 2021.
Διαθέσιμο σε : https://www.news247.gr/kosmos/mia-gynaikoktonia-tin-imera-stin-toyrkia.9436178.html
2η Ετήσια Έκθεση για την βία κατά των γυναικών, Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, Νοέμβριος 2021. Διαθέσιμο σε : https://isotita.gr/wp-content/uploads/2021/11/2h-ethsia-ekthesi.pdf
Χρύσα Λύκου, Και δηλαδή πώς ξέρατε απ’ την αρχή όλες για τη γυναικοκτονία;, Popaganda, Ιούνιος 18 2021. Πηγή Εικόνας. Διαθέσιμη σε : https://popaganda.gr/postscripts/ke-diladi-pos-xerate-ap-tin-archi-oles-gia-ti-ginekoktonia/