Γράφει η Ελισάβετ Χατζηδάκη
Η Αργεντινή από την ανεξαρτητοποίηση της, το 1816, έως και σήμερα έχει αναφέρει 9 αδυναμίες αποπληρωμής των χρεών της, συμμετέχοντας παράλληλα από το 1956 σε 21 προγράμματα του ΔΝΤ. Η συνεχής οικονομική και πολιτική αστάθεια είναι αποτέλεσμα των κυβερνητικών πολιτικών του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, με σημείο αναφοράς τις κυβερνήσεις του Juan Peron. Το 2001 η χώρα βυθίστηκε στη σοβαρότερη οικονομική κρίση της ιστορίας της κηρύσσοντας πτώχευση. Η οικονομία δεν κατάφερε να ορθοποδήσει έπειτα από την χρεοκοπία του 2001, γεγονός που αποδεικνύεται από την επιλεκτική στάση πληρωμών του 2014 και την κρίση του 2018.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η χώρα υπέφερε από υπερπληθωρισμό, ο οποίος οδήγησε σε εξεγέρσεις για τα τρόφιμα, με πιο σημαντική αυτή στο Ροζάριο το 1989, όταν η χώρα κηρύχτηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το 1991 η Αργεντινή εφάρμοσε μια σειρά διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με την υποστήριξη του ∆ΝΤ για να αναστρέψει την χρεοκοπία. Η οικονομική κρίση ξεκίνησε το 1998, μετά από χρόνιο δανεισμό, και το Νοέμβριο του 2001 η κυβέρνηση ανακοίνωσε αδυναμία αποπληρωμής των χρεών και εκπλήρωσης των προαπαιτούμενων για την εκταμίευση της δόσης από το ΔΝΤ, αφού προηγουμένως είχε προβεί σε δύο αναδιαρθρώσεις δημόσιου χρέους. Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε πρόβλημα ρευστότητας, οι καταθέτες απέσυραν μαζικά κεφάλαια μεταφέροντας τα στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα βίαιες διαδηλώσεις και απεργίες ξέσπασαν στο εσωτερικό. Το τραπεζικό σύστημα χρεοκόπησε και το πέσο κατέρρευσε, με αποτέλεσμα την επιβολή μέτρων στην κίνηση κεφαλαίων. Η Αργεντινή κήρυξε πτώχευση στα τέλη του 2001 εξαιτίας των μέτρων λιτότητας και του αδιεξόδου των συνομιλιών με το ΔΝΤ, ανακοινώνοντας μονομερές κούρεμα χρέους ύψους 100 δις δολαρίων.
Μετά την πτώχευση, η Αργεντινή αποσυνέδεσε το πέσο από το δολάριο, το οποίο υποχρέωσε τη μετατροπή όλων των χρεών και αποταμιεύσεων, ακόμα και των ιδιωτικών, σε πέσος. Η απο-δολαριοποίηση επέτρεψε την επιστροφή της χώρας σε κάποιο είδος οικονομικής ομαλότητας σχετικά γρήγορα, ενώ το 2005 μετά από μακρόχρονες διαπραγματεύσεις πέτυχε την επαναδιαπραγμάτευση του 76,15% του δημόσιου χρέους της. Σύμφωνα με το περιοδικό Economist, η Αργεντινή επέστρεψε 9,5 δισεκατομμύρια δολάρια στο ΔΝΤ το 2006, ενώ η συμφωνία με το 93% των πιστωτών επετεύχθη το 2012, περιλαμβάνοντας ανταλλαγή των τίτλων τους με νέα κρατικά χρεόγραφα, περικόπτοντας το χρέος κατά 65%.
Ωστόσο, η χώρα μαστιζόταν από νομικές αγωγές αποζημίωσης από μία μερίδα δανειστών. Γνωστή είναι η υπόθεση των επενδυτικών εταιρειών NML Capital και EM Ltd που κατέφυγαν στα δικαστήρια των ΗΠΑ, αιτώντας την αποπληρωμή των ομολόγων τους. Η υπόθεση έφθασε στο Ανώτατο Δικαστήριο με το Λευκό Οίκο να υποστηρίζει την Αργεντινή. Στα τέλη του 2012 οι δύο εταιρείες κατάσχεσαν το αργεντινό πολεμικό πλοίο «Libertad» στο λιμάνι της Γκάνας, με το πλοίο να κρατείται δύο μήνες, ώσπου το Δικαστήριο του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας να διατάξει την απελευθέρωση του. Τελικά, η απόφαση του Αμερικανού δικαστή Thomas Griesa υποχρέωνε την πληρωμή των συγκεκριμένων ομολόγων στην ονομαστική τους αξία και σε περίπτωση που η χώρα δεν το έπραττε, δεν είχε το δικαίωμα να ξεπληρώσει κανέναν από τους ομολογιούχους που είχαν δεχτεί το κούρεμα.
Στις 31 Ιουλίου 2014 η χώρα αναγκάστηκε να κηρύξει στάση πληρωμών, χαρακτηρίζοντας την επιλεκτική, προσωρινή και ιδιότυπη, μετά την κατάρρευση μίας ακόμα προσπάθειας να διαπραγματευτεί με τους κερδοσκόπους. Ο συμβιβασμός δεν επετεύχθη, καθώς αν η χώρα αποπλήρωνε το 1,5 δις ευρώ, όπως είχε επιδικάσει ο Griesa, θα στρέφονταν δικαστικά όλοι οι άλλοι ομολογιούχοι με τα παλαιότερα ομόλογα από το 2001. Επίσης, τα νέα ομόλογα είχαν έναν όρο, γνωστός ως RUFO, σύμφωνα με τον οποίο αν η Αργεντινή αποζημίωνε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014 οποιονδήποτε ομολογιούχο με καλύτερους όρους, τότε θα έπρεπε να συνάψει αντίστοιχες συμφωνίες με όλους τους υπόλοιπους με τα κουρεμένα ομόλογα. Επομένως, η χώρα έπρεπε να περιμένει το 2015 για να διαπραγματευτεί μία νέα συμφωνία.
Η συμφωνία με τους πιστωτές επήλθε επί προεδρίας Mauricio Macri και επέτρεψε την εκ νέου έκδοση ομολόγων στην παγκόσμια αγορά το διάστημα 2016 – 2018. Οι αδυναμίες αποπληρωμής των τόκων προκάλεσαν αύξηση του ελλείμματος στον προϋπολογισμό το 2017 και τον Μάιο του 2018 η χώρα πήρε δάνειο από το ΔΝΤ. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, το νόμισμα υποτιμήθηκε απότομα, κάνοντας εντονότερη την κρίση, με την Αργεντινή να λαμβάνει νέο δάνειο από το ΔΝΤ ύψους 57 δις δολαρίων. Παρά το γεγονός ότι η χώρα είχε λάβει ήδη τα 44 δις, το Σεπτέμβριο του 2019 ζήτησε αναδιαμόρφωση του χρέους. Ως αποτέλεσμα, νέα μέτρα επεβλήθησαν, προκαλώντας την εξαγρίωση των πολιτών, με την αξία του πέσο να μειώνεται κατά 25% και την Κεντρική Τράπεζα να χάνει μεγάλο απόθεμα. Στις αρχές του Δεκεμβρίου, ο Alberto Fernandez αναλαμβάνει την προεδρεία, αρνούμενος την εκταμίευση του υπόλοιπου δανείου από το ΔΝΤ και αναβάλλοντας την εξόφληση των εντόκων γραμματίων του δημοσίου. Οι οίκοι αξιολόγησης Fitch και Standard and Poor’s (S&P) αντέδρασαν υποβαθμίζοντας τη χώρα στη βαθμίδα της «επιλεκτικής χρεοκοπίας» (RD και SD, αντίστοιχα), ενώ η Moody’s υποβάθμισε το συνολικό χρέος της Αργεντινής στο χαμηλότερο επίπεδο, με την οικονομία να κηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ένα νέο πακέτο μέτρων να επιβάλλεται. Το δημόσιο χρέος ανήλθε σε 330 δις δολάρια, σχεδόν το 90% του ΑΕΠ, και στις 22 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε πάλι στάση πληρωμών.
Από το 2001 μέχρι σήμερα η χώρα δεν μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη της και χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια διεθνή αναξιοπιστία. Τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της παραμένουν ευάλωτα σε εσωτερικά και εξωτερικά σοκ, από τη στιγμή που οι εκάσοτε κυβερνήσεις χρηματοδοτούν το χρέος τους, δανειζόμενες περισσότερο σε πέσο από ό,τι σε δολάρια, γεγονός που τις κάνει ευάλωτες σε τραπεζικούς πανικούς και νομισματικές κρίσεις. Για την βελτίωση της οικονομίας, μεγάλο μέρος του χρέους μετατρέπεται σε ξένο νόμισμα, επιδεινώνοντας την αρχική ανισορροπία μεταξύ επενδύσεων-ή εσόδων- και οφειλών. Γι’ αυτό σε κάθε κρίση ή διακύμανση του αμερικανικού δολαρίου, όλες οι οικονομίες, και δη οι αναπτυσσόμενες που έχουν σύνδεση με αυτό, πλήττονται σε μεγάλο βαθμό.
Το πρόβλημα της Αργεντινής έγκειται στο γεγονός ότι τυπώνει χρήμα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ρευστότητας και χρησιμοποιεί την υποτίμηση του νομίσματος της προκειμένου να βγαίνει στις αγορές, αυξάνοντας τον πληθωρισμό και καθιστώντας τον δανεισμό αναγκαίο. Οι πιστωτές ανεβάζουν τα επιτόκια των δανείων, αυξάνοντας το χρέος, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις εισαγωγές. Μόλις το πρόβλημα ρευστότητας εντείνεται, οι όροι των δανείων αναθεωρούνται από τους πιστωτές λόγω των μη επιθυμητών αποτελεσμάτων. Η στάση πληρωμών αποτελεί την έσχατη λύση ανάγκης, προκαλώντας μεγάλα ποσοστά φτώχειας και δημιουργεί στην κοινωνία έλλειψη εμπιστοσύνης στο ίδιο της το νόμισμα.
Τα οικονομικά προβλήματα της χώρας οφείλονται στις αναποτελεσματικές και απερίσκεπτες εσωτερικές πολιτικές. Η οικονομική πειθαρχία και οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις δεν εφαρμόστηκαν ολοκληρωμένα στις περιόδους ανάκαμψης, κυρίως εξαιτίας της φιλολαϊκής πολιτικής των κυβερνήσεων, με την Κεντρική Τράπεζα να χάνει την αξιοπιστία της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ιανουάριος του 2014, όταν η κυβέρνηση επιχείρησε να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της χαλάρωσης αίροντας τους περιορισμούς στην πρόσβαση σε δολάρια, με τους πολίτες να προσπαθούν να αποκτήσουν πάλι δολάρια ώστε να προστατέψουν τις περιουσίες τους από τον πληθωρισμό.
Κάθε φορά που η Αργεντινή ανακοινώνει στάση πληρωμών, εφαρμόζονται αυστηρά μέτρα λιτότητας και υψηλή φορολογία. Απόρροια των συγκεκριμένων πολιτικών αποτελεί η αύξηση της φτώχειας και της κοινωνικής αναταραχής στο εσωτερικό, διότι οι τράπεζες περιορίζουν την πρόσβαση των πολιτών στις καταθέσεις τους, ωθώντας τους σε λεηλασίες σουπερμάρκετ. Μία άλλη συνέπεια είναι η μαζική μετανάστευση επαγγελματιών της μεσαίας τάξης και καλά εκπαιδευμένου δυναμικού προς το Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης, τη Χιλή και τις ΗΠΑ, οι οποίοι μεταφέρουν τις καταθέσεις τους στη χώρα προορισμού τους.
Συμπερασματικά, ο κύκλος των οικονομικών κρίσεων θα εξακολουθεί να υφίσταται αν δεν αλλάξουν οι πολιτικές χρηματοδότησης του χρέους και δεν αποσυνδεθεί η οικονομία από το δολάριο. Η Αργεντινή δεν αποταμιεύει, δεν είναι μεγάλος εξαγωγέας, παρόλο που εξαρτάται από αυτές, έχει σημαντική ιστορική πορεία πληθωρισμού και δανείζεται κυρίως σε δολάρια, επειδή οι εγχώριες τράπεζες δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν την εγχώρια ανάπτυξη χωρίς εξωτερική χρηματοδότηση. Εξαιτίας όλων των προαναφερθέντων, η χώρα είναι άκρως εκτεθειμένη στις αμερικανικές ή διεθνείς χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Η περίπτωση της απασχολεί το διεθνές επιστημονικό περιβάλλον αναφορικά με την αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού και των πολιτικών λιτότητας, διότι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτυχίας προγράμματος σταθεροποίησης και εξυγίανσης μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας, με τη στήριξη διεθνών οργανισμών.
Βιβλιογραφία
Η Καθημερινή, Η χρεοκοπία της Αργεντινής, 4 Ιουλίου 2015. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/822105/article/oikonomia/epixeirhseis/h-xreokopia-ths-argentinhs
Η Ναυτεμπορική, Φερνάντες: Η κατάσταση στην Αργεντινή δεν είναι ίδια με το 2001, 23 Δεκεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε https://m.naftemporiki.gr/story/1545481/fernantes-i-katastasi-stin-argentini-den-einai-idia-me-to-2001
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Η περίπτωση της Αργεντινής. Αίτια της χρεοκοπίας του 2001 και σύγκριση με Ελλάδα, Περιοδικό: Οικονομία & Αγορές. Τόμος V. Τεύχος 3-ΕΚΠΑ: Μάιος 2010. Διαθέσιμο σε http://www.pspa.uoa.gr/fileadmin/pspa.uoa.gr/uploads/Undergraduate/42582S_Comparative_Politics_II_Argent-Hellas_2012-13.pdf
Το Βήμα, Το μακρύ τανγκό της Αργεντινής με τη χρεοκοπία, 1 Φεβρουαρίου 2014. Διαθέσιμο σε
https://www.tovima.gr/2014/02/01/world/to-makry-tangko-tis-argentinis-me-ti-xreokopia/
Federation of American Scientists, Argentina’s Economic Crisis, 28 Ιανουαρίου 2020. Διαθέσιμο σε
https://fas.org/sgp/crs/row/IF10991.pdf
Foreign Affairs-The Hellenic Edition, Τα ελλείμματα των ΗΠΑ πλήττουν τις αναδυόμενες αγορές, 4 Ιουλίου 2018. Διαθέσιμο σε https://www.foreignaffairs.gr/articles/71853/brad-setser/ta-elleimmata-ton-ipa-plittoyn-tis-anadyomenes-agores?page=show
Foreign Affairs-The Hellenic Edition, Μην κλαις για την Ελλάδα, Αργεντινή, 27 Ιουλίου 2015. Διαθέσιμο σε https://www.foreignaffairs.gr/articles/70439/omar-g-encarnacion/min-klais-gia-tin-ellada-argentini
ILO, Argentina-Case study of past crises. Διαθέσιμο σε https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/—inst/documents/publication/wcms_474924.pdf
Power Politics, Αργεντινή: Από Τον Peron Στο ΔΝΤ και Την Πτώχευση, 13 Ιουνίου 2017. Διαθέσιμο σε https://powerpolitics.eu/%CE%B1%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CE%BD-peron-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B4%CE%BD%CF%84-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CF%84%CF%8E%CF%87/
The Guardian, Argentina’s economic crisis is the result of avoidance mistakes, 10 Σεπτεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/business/2019/sep/10/argentina-economic-crisis-imf-debt-default
The New York Times, Argentina Restricts Access to Foreign Currency to Stave Off Financial Crisis, 2 Σεπτεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε https://www.nytimes.com/2019/09/02/world/americas/argentina-foreign-currency-restrictions.html
The Press Project, Αλήθειες και ψέματα για τη χρεοκοπία της Αργεντινής, 31 Ιουλίου 2014. Διαθέσιμο σε https://thepressproject.gr/alitheies-kai-psemata-gia-ti-xreokopia-tis-argentinis/