γράφει ο Γιώργος Χαμηλάκης,
Οι φιλοδοξίες της Ε.Ε. για μία αυτόνομη ευρωπαϊκή στρατιωτική συνεργασία, δημιουργούν απορία για τον μελλοντικό ρόλο του ΝΑΤΟ στην προστασία της Γηραιάς Ηπείρου. Μέχρι στιγμής, οι Η.Π.Α. μέσω της Συμμαχίας με τα ευρωπαϊκά κράτη αποκτούσαν αυξημένη γεωπολιτική ισχύ και αποκρυσταλλωμένη στρατιωτική ηγεμονία[1] ενώ τα ευρωπαϊκά κράτη αποκτούσαν την «προστατευτική ομπρέλα», όπως το συλλογικό πλέγμα προστασίας καλείται εθιμικά. Το αυτόνομο ευρωπαϊκό στρατιωτικό εγχείρημα αν και στερούμενο την πρόθεση σε πολιτικό επίπεδο για την δημιουργία μιας ανταγωνιστικής σχέσης με το ΝΑΤΟ, και ευρισκόμενο ακόμα σε πρώιμο στάδιο ολοκλήρωσης, φαίνεται να έχει δημιουργήσει ανησυχία στις Η.Π.Α. για την μελλοντική θέση των ευρωπαϊκών κρατών μέσα στην Συμμαχία.
Όπως επαναλήφθηκε με την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση[2] και όπως συμβαίνει με την Κοινή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας, οι Η.Π.Α. προάγουν την αποφυγή αναπαραγωγής με το ΝΑΤΟ, την σμίκρυνση αυτού και την διαφοροποίηση εναντίον του,(The «3d» όπως είναι γνωστό στην βιβλιογραφία[3], «decouple of Europe’s security from USA, duplication of NATO, discriminate of EU against allies») μέσω κάποιας ευρωπαϊκής οντότητας. Εντούτοις, όπως κατέδειξαν οι Γιουγκοσλαβικοί Πόλεμοι, η εξάρτηση των ευρωπαϊκών κρατών στις Αμερικανικές στρατιωτικές δυνατότητες ήταν έντονη, ακόμα και όταν εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατα της ανθρωπότητας[4] λάμβαναν χώρα για παραπάνω από μία δεκαετία στην όμορη με κράτη της Ε.Ε. πρώην Γιουγκοσλαβία. Επίσης, μερικά κράτη της Ε.Ε. είναι διστακτικά για μια ευρωπαϊκή στρατιωτική συνεργασία πέρα και έξω απο το γνωστό και δοκιμασμένο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία αν και συμμετέχουν στην PESCO, θεωρούσαν διαχρονικά πως μία αυτόνομη και στενότερη ευρωπαϊκή συνεργασία σε θέματα άμυνας και ασφάλειας θα υπονόμευε την σχέση των Η.Π.Α. με το ευρωπαϊκό μέρος της Συμμαχίας. Αυτός ο «Νατο-κεντρισμός» ενδέχεται να υπονομεύσει τις προσπάθειες για την ευρωπαϊκή στρατιωτική συνεργασία και την μελλοντική εμβάθυνση της.
Οι δηλώσεις του προέδρου Trump για το ΝΑΤΟ, προκαλούν κραδασμούς στο ευρωατλαντικό αμυντικό οικοδόμημα και δημιουργούν ανασφάλεια στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κρατών για την προσήλωση των Η.Π.Α. του Trump στην ευρωατλαντική συμμαχία. Ακόμα και ο Ομπάμα ως πρόεδρος δήλωνε πως η η στρατιωτική εξάρτηση που τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν εναποθέσει στις Η.Π.Α. και στο NATO είναι υπερβολική, αλλά η κριτική του Trump για το θέμα είναι εκτενέστερη και εντονότερη. Ο Trump είχε φθάσει στο σημείο να δηλώνει κατα την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, πως έαν ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ δεχόταν επίθεση, ο ίδιος δεν θα επενέβαινε εάν το κράτος αυτό δεν διέθετε υψηλές αμυντικές δαπάνες. Κάπως έτσι ωστόσο, μετατρέπεται η υπό το άρθρο 5 του καταστατικού του οργανισμού υποχρέωση των συμμάχων στην μεταξύ τους συλλογική αυτο-άμυνα, σε προαιρετική και οικειοθελή στήριξη εκ των προθύμων μόνο κρατών-μελών του NATO.[5]
Και κάπως έτσι, φτάνουμε στην Σύνοδο Κορυφής της 11ης Ιουλίου, μιας απο τις πλέον θυελλώδεις συνόδους στα χρονικά του Οργανισμού, όπου ο πρόεδρος Trump άσκησε δριμεία (για πολλοστή φορά) κριτική στα κράτη-μέλη για το ύψος των αμυντικών τους δαπανών και κατήγγειλε ανοικτά την Γερμανία ως ενεργειακό «όμηρο» της Ρωσίας, κίνηση αχρείαστη με πολιτικές και διπλωματικές επιπτώσεις και με άγνοια για τον υφιστάμενο βαθμό διεθνοποίησης, και αλληλεξάρτησης των διεθνών οικονομικών σχέσεων και χαρακτηριστικών της διεθνούς πολιτικής οικονομίας. Και ενώ οι δηλώσεις, τα δηκτικά σχόλια και τα ‘’tweets’’ του προέδρου δημιουργούν ανησυχία για την προσήλωση αυτής της αμερικανικής κυβέρνησης στο NATO, ο Trump υπογράμμισε στο τέλος της Συνόδου, ομολογουμένως αντιφατικά, πως η αφοσίωση του στην Συμμαχία παραμένει «απόλυτη» και «πολύ ισχυρή»( «very strong»).Τέτοιες στάσεις αμφισημίας, αλλά και γενικευμένης επίκρισης προς τους συμμάχους έχουν προκαλέσει ήδη ζημιά στην Συμμαχία, η οποία δεν θα μπορούσε να επιδιορθωθεί γρήγορα, ακόμα και εάν τα κράτη-μέλη φθάσουν τους στόχους για τις αμυντικές δαπάνες.
Την ίδια στιγμή, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ επικροτούσε τον Φεβρουάριο του 2018 την αύξηση των αμυντικών δαπανών των κρατών μελών, επισημαίνοντας πως για το 2018 τον στόχο της συμμαχίας για την δαπάνη του 2% του ΑΕΠ θα τον εκπληρώσουν 8 κράτη-μέλη ενώ προβλέπει πως μέχρι το 2024 τα κράτη αυτά θα έχουν διπλασιαστεί. Αξιοσημείωτο είναι, πως μέχρι το 2014, μονάχα 3 κράτη πετύχαιναν αυτόν τον στόχο[6] [7]. Η μεταστροφή αυτή των κρατών-μελών της Συμμαχίας ενώ εμπίπτει στον στόχο που θέτει το NATO, ερμηνεύεται πως δεν αποσκοπούσε αποκλειστικά σε αυτό, τουτέστιν στην εκπλήρωση των επιταγών του Οργανισμού και των κελευσμάτων Trump, αλλά σε ενίσχυση του τομέα της εθνικής άμυνας του εκάστοτε κράτους, λόγω της υφιστάμενης δυσπιστίας προς την αφοσίωση της κυβέρνησης Trump στο πολυμερές σύστημα άμυνας της Συμμαχίας.
Βιβλιογραφίακαι πηγές:
Coffey, L (2013) EU Defense Integration: Undermining NATO, Transatlantic Relations, and Europe’s Security, The Heritage Foundation, No. 2806 access at https://www.heritage.org/europe/report/eu-defense-integration-undermining-nato-transatlantic-relations-and-europes-security
Drent M.(2017) A Shift in European security interests since the EU Global Strategy, Clingendael, Netherlands Institute of International Relations, access at https://www.clingendael.org/sites/default/files/2017-10/Policy_Brief_shift_in_European_security_interests_since_EU_Global_Strategy.pdf
Major, C (2015) NATO and European Security: Back to the Roots? Istituto Affari Internazionali access at http://www.iai.it/sites/default/files/iaiwp1553.pdf
Analysis and Recommendations of the Group of Experts on a New Strategic Concept for NATO (2010) NATO 2020: Assured Security; Dynamic Engagement access at https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_63654.htm
Nina Groeger and Kristin Haugevik, EU-NATO relations, No 18
Koenig N. (2010) The EU and NATO: Towards a Joint Future in Crisis Management?, EU Diplomacy Papers, College of Europe, Department of International Relations and Diplomacy Studies access at https://www.coleurope.eu/study/eu-international-relations-and-diplomacy-studies/research-activities/eu-diplomacy-papers
Egger C. (2013) Being the best at winning the peace. NATO and EU rival development of a comprehensive approach to crisis management, HAL access at https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00804164
Van Ham P. (2000) Europe’s New Defense Ambitions: Implications for NATO, the US, and Russia, The Marshall Center Papers, No 1 access at www.dtic.mil/get-tr-doc/pdf?AD=ADA479132
Χειλά Ε (2013) ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ, εκδ. Ποιότητα
[1] Το σύνολο των αμυντικών δαπανών της Συμμαχιας φτάνει το 70% των παγκόσμιων αμυντικών δαπανών.
[2] Για το τι ήταν η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση βλ. http://www.weu.int
[3] Van Ham P. (2000) Europe’s New Defense Ambitions: Implications for NATO, the US, and Russia, The Marshall Center Papers, No 1 access at www.dtic.mil/get-tr-doc/pdf?AD=ADA479132
[4] Περισσότερες πληροφορίες για τις υποθέσεις του Διεθνές Ποινικού Δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία εδώ http://www.icty.org/en/action/cases/4
[5] Παραλληλισμός με την «συμμαχία των προθύμων» του 2003. Ωστόσο, διαφορετική ήταν αυτή η περίπτωση, με διαφορετικά δεδομένα. Κοινό παράγοντα των 2 περιπτώσεων αποτελεί η «προθυμία» των κρατών, και όχι η υποχρέωση για συνεισφορά προς στους συμμάχους. Για την «συμμαχία των προθύμων» βλ. συνοπτικά https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/cfr/international/slot1_032803.html και αναλυτικά Χειλά Ε (2013) ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ, εκδ. Ποιότητα, Κεφάλαιο 7.
[6] Αυτά τα κράτη ήταν οι Η.Π.Α. , το Ηνωμένο Βασίλειο, και η Ελλάδα.
[7] https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-02-14/nato–salutes–europe–s–defense–budget–rise–amid–trump–pressure, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2016_01/20160129_160128-pr-2016-11-eng.pdf, https://www.washingtonpost.com/world/nato-allies-boost-defense-spending-in-the-wake-of-trump-criticism/2017/06/28/153584de-5a8c-11e7-aa69-3964a7d55207_story.html?utm_term=.71cd5fcf7dc9