Γράφει ο Μιλτιάδης Λαπατσάνης
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί ένα καινούργιο ανθρώπινο επίτευγμα, που ήδη εγείρει διάφορους προβληματισμούς τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό. Σε μία εποχή όπου η ψηφιακή κυριαρχία είναι ιδιαίτερα αμφισβητούμενη και ερμηνευμένη διαφορετικά από τα κράτη (AllahRakha, 2024, σελ. 4· Schieferdecker κ.ά., 2023, σελ. 4), η έννοια της ευθύνης στον ψηφιακό κόσμο γίνεται διαφορετικά αντιληπτή από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ) και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) (Bendiek κ.ά., 2019, σελ. 1). Το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο εμφανίζεται ως μία θεμιτή εναλλακτική ανάμεσα στις δύο άλλες προσεγγίσεις, καθώς δεν υπάρχει σήμερα ορισμός ή έστω σύμπνοια περί ψηφιακής κυριαρχίας και ευθύνης (Floridi, 2014, σελ. 67) αναφορικά με τα ζητήματα της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και γενικότερα των ψηφιακών διεθνών σχέσεων (AllahRakha, 2024, σελ. 7).
Η ΕΕ θα αποτελέσει πρότυπο θεμελίωσης κανόνων για την ΤΝ, επειδή φαίνεται να ηγείται στη δημιουργία ενός κανονιστικού πλαισίου, με μία αισιόδοξη προοπτική για την προάσπιση της παγκόσμιας ειρήνης (Bendiek, 2018, σελ. 58) και ταυτόχρονα εμφανίζεται ως εναλλακτική λύση μεταξύ ΗΠΑ και ΛΔΚ (Bendiek κ.ά., 2019, σελ. 3), λόγω της διαφορετικής προσέγγισής της. Έτσι, η περίπτωση της ΕΕ παρουσιάζεται ως ο τρίτος δρόμος μεταξύ των δύο συστημάτων (Bendiek κ.ά., 2019, σελ. 1), του ελεύθερου και του κομμουνιστικού καπιταλισμού αντίστοιχα. Αυτή η διαφορετική προσέγγιση του κάθε κράτους στην ανάπτυξη του σύγχρονου ψηφιακού περιβάλλοντος δημιουργεί από τη μία πλευρά μία αόριστη ελευθεριακή ουτοπία (Kello, 2017, σελ. 177· Λιαρόπουλος, 2023, σελ. 109–111), όπου οι επιχειρήσεις οριοθετούν το τι είναι αποδεκτό (Bendiek, 2018, σελ. 2), και από την άλλη μία δυστοπία ακραιφνούς οριοθέτησης κάθε πτυχής της ψηφιακής ζωής σε ατομικό επίπεδο (Λιαρόπουλος, 2023, σελ. 172). Η ΕΕ αντίθετα επιτρέπει την καινοτομία στις επιχειρήσεις, ταυτόχρονα όμως θέτει κάποια όρια βάσει των θεμελιωδών αξιών της.
Λαμβάνοντας υπόψη την ψηφιακή υπόσταση ενός συστήματος ΤΝ για στρατιωτική χρήση, δηλαδή ενός κυβερνοπρογράμματος, καθίσταται σαφές ότι ένα τέτοιο όπλο είναι καθολικά ενεργό και δεν περιορίζεται από σύνορα (Kello, 2017, σελ. 176· Τσιριγώτης, 2022, σελ. 168). Ωστόσο, η νομιμότητα χρήσης του υπό μια κυρίαρχη δικαιοδοσία δεν συνεπάγεται νομιμότητα και σε μια άλλη. Οι αντιλήψεις ποικίλλουν όσον αφορά όρους, όπως η ψηφιακή κυριαρχία, ο κυβερνοπόλεμος και η κυβερνοτρομοκρατία, εφόσον αυτοί αμφισβητούνται έντονα από τη βιβλιογραφία (Kello, 2022, σελ. 48· Τσιριγώτης, 2022, σελ. 168). Μέχρι στιγμής, δεν έχουν καταγραφεί ποτέ κυβερνοεπιθέσεις που αποσκοπούν στον έλεγχο κινητών μερών (Τσιριγώτης, 2022, σελ. 156) κάποιας νευραλγικής υποδομής, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν υλική ζημία στις υποδομές ενός κράτους (Kello, 2017, σελ. 177), και ως εκ τούτου, να αναγνωρίζονται ευρέως ως «πόλεμος». Προς το παρόν, οι κυβερνοεπιθέσεις χρησιμοποιούνται ως μοχλός πίεσης για την προώθηση μιας γενικότερης επιθετικής εξωτερικής πολιτικής ή μιας πολιτικής αποτροπής στις διεθνείς σχέσεις. Εφόσον ο όρος του πολέμου στον κυβερνοχώρο αμφισβητείται, η επίθεση μπορεί επίσης να αμφισβητηθεί ως τέτοια από το νοητικό όριο του όρου ως προς την πραγματική πρόκληση βλάβης σε έναν αντίπαλο με άμεσες υλικές ζημίες (Kello, 2017, σελ. 52–56). Αυτό που προς το παρόν φαίνεται πιο ρεαλιστικό είναι ότι ένα επιθετικό πρόγραμμα μπορεί να ενισχύσει την αποτροπή συμπληρωματικά προς την «παραδοσιακή» στρατιωτική αποτροπή ενός κράτους (Kello, 2022, σελ. 137). Παρέχοντας στο κράτος στην πραγματικότητα έναν ακόμα αμυντικό μηχανισμό στο 4ο πεδίο τριβής των διεθνών σχέσεων (Λιαρόπουλος, 2022, σελ. 43· Τσιριγώτης, 2022, σελ. 163).
Η προσέγγιση της ΕΕ φαίνεται να ασκεί επιρροή στη διεθνή κοινότητα και προσπαθεί να δημιουργήσει κοινή συναίνεση σχετικά με τους κανόνες του κυβερνοχώρου με σκοπό την εξομάλυνση των διεθνών τριβών στον ψηφιακό κόσμο. (Bendiek, 2018, σελ. 69). Η δυναμική επιρροή της πηγάζει από την πρωτότυπη και πρωτοπόρα προσέγγισή της στους κανονισμούς του κυβερνοχώρου (Choucri κ.ά., 2018, σελ. 232). Επιδιώκοντας να αποσαφηνίσει και να διευθετήσει ένα σταθερό νομικό περιβάλλον κατηγοριοποίησης (Choucri κ.ά., 2018, σελ. 248), η ΕΕ στοχεύει να θέσει ένα πλαίσιο για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Η απόλυτη βάση του καθεστώτος της ΕΕ στον κυβερνοχώρο (Bradford, 2007, σελ. 7) υποδηλώνει ότι η ευθύνη για τα προγράμματα στον κυβερνοχώρο συμβαδίζει με τις θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αξίες (Bradford, 2020, σελ. 171–176), τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Οι αξίες αυτές πρέπει να αντανακλώνται σε όλα τα στάδια, από την ανάπτυξη έως την εφαρμογή ενός προγράμματος.
Η ΕΕ διαθέτει σημαντική ρυθμιστική ισχύ στη διαμόρφωση ψηφιακών πολιτικών και προτύπων, που έχει πλέον κεφαλαιοποιήσει, εντός της δικαιοδοσίας της. Μέσω κανονισμών και οδηγιών, όπως ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) και η Οδηγία για την Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών (NIS), η ΕΕ θέτει υψηλά πρότυπα για την προστασία των δεδομένων (Markopoulou κ.ά., 2019, σελ. 6), την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και την ψηφιακή ιδιωτικότητα (Bendiek, 2018, σελ. 66). Ο ΓΚΠΔ δεν προορίζεται αποκλειστικά για την πολιτική κυβερνοασφάλειας, αλλά έχει γίνει το λαμπρότερο παράδειγμα της πολιτικής κυβερνοασφάλειας και της επιρροής της de facto επίδρασης των Βρυξελλών στην εξωεδαφικότητά (Bradford, 2020, σελ. 167) του μέσω του εξευρωπαϊσμού του παγκόσμιου εμπορίου (Bradford, 2020, σελ. 151). Αντιμετωπίζει τα προσωπικά δεδομένα, για παράδειγμα, ως το σύγχρονο χρυσάφι που χρειάζεται προστασία εντός της παγκόσμιας ψηφιακής αγοράς (Markopoulou κ.ά, 2019, σελ. 2, 11). Τα τρίτα κράτη το έχουν κατανοήσει αυτό και υπάρχουν περιπτώσεις όπως η Νότια Αφρική και η Νότια Κορέα που έχουν εφαρμόσει εν μέρει τον ΓΚΠΔ και στη νομοθεσία τους (Bradford, 2020, σελ. 154). Πρόκειται για επαναπροσδιορισμό του ποια είναι τα ψηφιακά δικαιώματα των πολιτών και ποιοι είναι οι κανόνες παιχνιδιού σε μια διασυνδεδεμένη ψηφιακή κοινωνία (Bendiek, 2018, σελ. 62). Η ΕΕ έχει θέσει τη βάση του ορισμού για αυτό και δίνει ένα ενάρετο παράδειγμα προς μίμηση στη διεθνή κοινότητα (Bradford, 2020, σελ. 113).
Η συμμόρφωση με τους κανονισμούς της ΕΕ οδηγεί συχνά στην υιοθέτηση παρόμοιων προτύπων παγκοσμίως, καθώς οι εταιρείες προτιμούν να τηρούν ένα ενιαίο σύνολο κανόνων παρά να διατηρούν πολλαπλά πρότυπα για διαφορετικές αγορές. Οι ψηφιακές πολιτικές που διαμορφώνονται από την ΕΕ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και των δυνατοτήτων αντίδρασης στην κυβερνοασφάλεια εντός των κρατών μελών της ΕΕ (Bendiek, 2012, σελ. 19). Οι πολιτικές αυτές θεσπίζουν απαιτήσεις για τους φορείς εκμετάλλευσης υποδομών ζωτικής σημασίας, τους παρόχους ψηφιακών υπηρεσιών και τις δημόσιες αρχές για τη διασφάλιση της λειτουργικότητας των δικτύων και των συστημάτων πληροφοριών (Bendiek, 2012, σελ. 14). Όλες οι παραπάνω πολιτικές εξαρτώνται και εφαρμόζονται σε σχέση με έναν απλό κανόνα που χρησιμοποιεί η ΕΕ. Αν ένα υλικό ή άυλο προϊόν πληροί τα ευρωπαϊκά υψηλά πρότυπα, μπορεί να έχει πρόσβαση ή όχι στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά (Bach κ.ά., 2007, σελ. 828). Ξεκινώντας από αυτό το σημείο η ΕΕ έθεσε τη βάση από την προστασία της αγοράς σε πολλές άλλες πολιτικές σε έναν «κρατικό τρόπο λειτουργίας» στο πλαίσιο αυτής της νέας πραγματικότητας με την ανάπτυξη πολυάριθμων πολιτικών προσανατολισμένων στα συμφέροντα και στην επίλυση προβλημάτων (Bach κ.ά., 2007, σελ. 833).
Η διεθνής αποδοχή αυτών των κανόνων ως πυξίδα για την ανάληψη ευθυνών θα ξεπερνούσε τα εμπόδια που υπάρχουν σήμερα στην απόδοση ευθύνης σε περίπτωση κακής χρήσης συστημάτων ΤΝ. Μέσω της διαφάνειας στο επίπεδο ανάπτυξης και προγραμματισμού συστημάτων ΤΝ, θα είναι ξεκάθαρο ποιος είναι ο σκοπός του συστήματος, ενώ στο στάδιο της εφαρμογής, θα διαφαίνεται πώς το αξιοποιεί ο χρήστης. Κατά συνέπεια, η λογοδοσία μπορεί να είναι λειτουργική μόνο υπό την προϋπόθεση της διαφάνειας. Η απόδοση ευθυνών σε κάποιον για τις πράξεις του και θα απαιτούσε επίσης εποπτεία και ελεγκτικούς μηχανισμούς που θα καταγράφουν, ελέγχουν και τιμωρούν τυχόν παραπτώματα. Οι άνθρωποι και οι οντότητες που αποτελούνται από ανθρώπους είναι αυτοί που πρέπει πάντα να λογοδοτούν και να επιβλέπονται ως αποκλειστικά υπεύθυνοι των αποτελεσμάτων που επιφέρει η χρήση της ΤΝ (Floridi, 2014, σελ. 166).
Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι η επιρροή που θα έχει τα επόμενα χρόνια η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην παγκόσμια ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης (Gaumond, 2021). Η ΕΕ δεν ορίζει την τεχνητή νοημοσύνη ως συνολικό όρο, αλλά θέτει τα όρια για κάθε σύστημα τεχνητής νοημοσύνης ξεχωριστά ανάλογα με τη λειτουργία του. Η Πράξη για την ΤΝ θέτει τους περιορισμούς για τα συστήματα ΤΝ με βάση τους εγγενείς δυνητικούς κινδύνους τους (EPRS, 2023, σελ. 4). Η ίδια λογική της πρόσβασης στην αγορά της ΕΕ ισχύει και για οποιαδήποτε άλλη πολιτική κυβερνοασφάλειας. Αυτά τα άυλα προγράμματα θα πρέπει πρώτα να σέβονται τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και, κατά συνέπεια, τους περιορισμούς της Πράξης για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία προσπαθεί να ενισχύσει τις αξίες της Ένωσης (EPRS, 2023, σελ. 1) και να επεκτείνει αυτό το ηθικό κανονιστικό πλαίσιο σε παγκόσμια βάση κατά την άφιξη της τεχνολογίας που υπόσχεται να αλλάξει την πραγματικότητά στο ψηφιακό περιβάλλον (Bach κ.ά., 2007, σελ. 832).
Εν κατακλείδι, αυτό που θα αποτελέσει αντικείμενο έντονου προβληματισμού στο εγγύς μέλλον είναι η εργαλειοποίηση της ΤΝ για μη θεμιτούς σκοπούς. Ωστόσο δεν θα μπορούν ξεκάθαρα να καταλογιστούν ευθύνες λόγω της απώλειας της διαφάνειας και της έλλειψης ενός κανονιστικού πλαισίου. Επομένως, απόδοση ευθύνης μπορεί να υπάρξει μόνο όταν η διαφάνεια και η λογοδοσία καταστούν κοινώς αποδεκτές σε διεθνές επίπεδο. Μόνο τότε θα μπορούσαν να προστατευθούν και να ενισχυθούν οι πανανθρώπινες αξίες έναντι των ανεξέλεγκτων τεχνολογικών εξελίξεων.
Πηγές
Λιαρόπουλος, Α. & Μποζίνης, Α. (επιμ.) (2022). Κυβερνοπολιτική και ψηφιακή στρατηγική. Διακυβέρνηση του Κυβερνοχώρου και Κυβερνοασφάλεια στις Διεθνείς Σχέσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
Λιαρόπουλος, Α. (2022). Παγκόσμια διακυβέρνηση του κυβερνοχώρου στο Λιαρόπουλος, Α. & Μποζίνης, Α. (επιμ.), Κυβερνοπολιτική και ψηφιακή στρατηγική. Διακυβέρνηση του Κυβερνοχώρου και Κυβερνοασφάλεια στις Διεθνείς Σχέσεις (σελ. 21–48). Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
Λιαρόπουλος, Α. (2023). Κυβερνοχώρος και Παγκόσμια Τάξη (1η έκδοση). Κυβερνοπολιτική και ψηφιακή στρατηγική. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
Μικέλης, Κ., & Μποζίνης, Α. (2022). Επιστημικές κοινότητες και διακυβέρνηση του κυβερνοχώρου. στο Λιαρόπουλος, Α. & Μποζίνης, Α. (επιμ.), Κυβερνοπολιτική και ψηφιακή στρατηγική. Διακυβέρνηση του Κυβερνοχώρου και Κυβερνοασφάλεια στις Διεθνείς Σχέσεις (σελ. 49–76). Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
Τσιριγώτης, Α. Α. (2022). Κυβερνοεπιθέσεις: Ορίζοντας τα νέα όπλα. στο Λιαρόπουλος, Α. & Μποζίνης, Α. (επιμ.), Κυβερνοπολιτική και ψηφιακή στρατηγική. Διακυβέρνηση του Κυβερνοχώρου και Κυβερνοασφάλεια στις Διεθνείς Σχέσεις (σελ. 143–174). Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης.
AllahRakha, N. (2024). Rethinking Digital Borders to Address Jurisdiction and Governance in the Global Digital Economy. International Journal of Law and Policy, 2(1).
Bach, D., & Newman, A. L. (2007). The European regulatory state and global public policy: micro-institutions, macro-influence. Journal of European Public Policy, 14(6), σελ. 827–846.
Bendiek, A. (2012). European Cyber Security Policy. SWP Research Paper, 2012/RP, σελ. 1–27.
Bendiek, A. (2018). The European Union’s Foreign Policy Toolbox in International Cyber Diplomacy. Cyber, Intelligence, and Security, 3(1), σελ. 57–71.
Bendiek, A., & Schallbruch, M. (2019). Europe’s third way in cyberspace. Βερολίνο.
Bradford, A. (2007). Regime Theory. Max Planck Encyclopedia of Public International Law, σελ. 3–8.
Bradford, A. (2020). The Brussels effect: How the European Union rules the world. Νέα Υόρκη: Oxford University Press.
Choucri, N., & Clark, D. D. (2018). International relations in the cyber age: The co-evolution dilemma. Cambridge MA: The MIT Press.
EPRS (2023). Artificial intelligence act. EU Legislation in Progress, σελ. 1–12.
Floridi, L. (2014). The 4th revolution: How the infosphere is reshaping human reality (Πρώτη Έκδοση). Οξφόρδη: Oxford University Press.
Gaumond, E. (2021). Artificial Intelligence Act: What Is the European Approach for AI?. The Lawfare Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.lawfaremedia.org/article/artificial-intelligence-act-what-european-approach-ai
Kello, L. (2017). The Virtual weapon and international order. New Haven CT: Yale University Press.
Kello, L. (2022). Striking back: The end of peace in cyberspace – and how to restore it. New Haven: Yale University Press.
Kritikos, M. (2019). Artificial Intelligence ante portas: Legal & ethical reflections, σελ.1–7.
Markopoulou, D., Papakonstantinou, V., & Hert, P. de (2019). The new EU cybersecurity framework: The NIS Directive, ENISA’s role and the General Data Protection Regulation. Computer Law & Security Review, 35(6), 105336.
Pazzanese, C. (2020). Ethical concerns mount as AI takes bigger decision-making role in more industries. The Harvard Gazzete, σελ. 1.
Schieferdecker, I., & March, C. (2023). Technological Sovereignty as Ability, Not Autarky. International Studies Review, σελ. 1–28.
Scientific Foresight (STOA) (2023). What if generative artificial intelligence became conscious?, 1. Τελευταία προσπέλαση: Νοέμβριος 27, 2023, Διαθέσιμο σε: https://epthinktank.eu/2023/10/23/what-if-generative-artificial-intelligence-became-conscious/
Πηγή Εικόνας: Δημιουργία Λαπατσάνη Μιλτιάδη & ΑΙ copilot