Γράφει η Οξάνα Σένια
Τα υδάτινα οικοσυστήματα καλύπτουν πάνω από τα δύο τρίτα της Γης, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στη σταθεροποίηση του παγκόσμιου κλίματος και στην παροχή μιας μεγάλης σειράς υπηρεσιών στον ταχέως αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό. Ωστόσο, οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες προκαλούν συνεχώς επιβλαβείς επιπτώσεις στα υδάτινα οικοσυστήματα, καθιστώντας ζωτικής σημασίας τη θέσπιση αυστηρότερων περιβαλλοντικών πολιτικών και νομοθεσιών, ιδιαίτερα για τη ρύπανση σε βιομηχανικό επίπεδο. Επομένως, η εύρεση λύσεων για το μετριασμό των ανθρωπογενών ρύπων και την αποκατάσταση των ζημιών των υδάτινων οικοσυστημάτων είναι αναγκαία για τη συνέχεια εκμετάλλευσής τους από τις μελλοντικές γενιές.
Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες επηρεάζουν σοβαρά τα υδάτινα οικοσυστήματα, τα οποία εξαρτώνται όλο και περισσότερο από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, τις αστικές και τουριστικές εξελίξεις και την ανεξέλεγκτη και μη βιώσιμη εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων. Η ρύπανσή τους από γεωργικά, βιομηχανικά και αστικά απόβλητα θέτουν σε κίνδυνο τη διατήρηση καθαρού πόσιμου νερού και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους θαλάσσιους και γλυκούς οργανισμούς. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι παράκτιες περιοχές που προσβάλλονται σε μεγαλύτερο βαθμό, αν και αποτελούν περίπου το 7% των θαλάσσιων περιβαλλόντων, παρέχουν πάνω από το 50% της τροφής για το οικοσύστημα των ωκεανών λόγω της υψηλής πρωτογενούς παραγωγικότητάς τους.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κύρια πηγή ρύπανσης είναι η βιομηχανία παρά η οικιακή χρήση. Παρόλο που η ρύπανση από τα πλαστικά προέρχεται από τις βιομηχανικές δραστηριότητες (πετρέλαιο, εξόρυξη, γεωργία) ή τα αστικά απόβλητα, η ρύπανση που δημιουργείται από τις συνήθειες των μεμονωμένων καταναλωτών εξακολουθεί να είναι σημαντική. Δεν υπονοείται, βέβαια, ότι η μία πηγή ρύπανσης είναι λιγότερο επιβλαβής από την άλλη, καθόσον και οι δύο προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στα υδάτινα οικοσυστήματα.
Ρύπανση υδάτων από τα πλαστικά απορρίμματα
Πάνω από 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών, ως επί το πλείστον μιας χρήσης, εισέρχονται στον ωκεανό κάθε χρόνο ανεξαρτήτως της συνεχούς ενημέρωσης μέσω των εκστρατειών ανακύκλωσης και της ευαισθητοποίησης για το περιβάλλον σε όλο τον κόσμο. Επιπρόσθετα, ο κορωνοϊός αποτελεί άλλη μία πρόκληση, την οποία ο υδάτινος κόσμος οφείλει να αντιμετωπίσει. Τον γύρο του κόσμου έκανε μία φωτογραφία του Νικόλαου Σαμαρά με έναν ιππόκαμπο, πιασμένο από μία μάσκα μίας χρήσεως. Μολονότι οι πηγές των πλαστικών είναι δύσκολο να εντοπιστούν, έχει υπολογιστεί, ότι κάθε χρόνο από 1,15 έως 2,41 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού μεταφέρονται από τα ποτάμια στη θάλασσα. Τα περισσότερα από τα κορυφαία ρυπογόνα ποτάμια βρίσκονται στην Ασία, όπως είναι ο Yangtze και ο Pearl River, και ευθύνονται για το 67% του συνολικού πλαστικού των ωκεανών. Άλλες πηγές ρυπογόνων πλαστικών για το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελούν η υδατοκαλλιέργεια, η ναυτιλία, οι αλιευτικές δραστηριότητες και η μεταφορά απορριμμάτων από παραλίες και συντριμμιών από τον άνεμο. Χαρακτηριστικά, τα νανοπλαστικά (με εύρος μεγέθους από 1 έως 1000 nm) της βιομηχανίας καλλυντικών και τα σωματίδια που προέρχονται από τη φθορά ελαστικών και την απόρριψη μικροϊνών συνθετικών ρούχων καταλήγουν, επίσης, στον ωκεανό.
Η σημαντικότερη ιδιότητα του πλαστικού είναι η ανθεκτικότητά του, ενώ μπορεί να κατακερματιστεί σε μικρότερα σωματίδια από τα κύματα και την άμμο, δημιουργώντας τα μικροπλαστικά. Λόγω του μικρού τους μεγέθους, τα μικροπλαστικά καταπίνονται εύκολα από υδρόβιους οργανισμούς, όπως μαλάκια, εχινόδερμα, κοράλλια, προνυμφικά στάδια σπονδυλωτών, πράσινες θαλάσσιες χελώνες, κητώδη και θαλάσσια πτηνά, προκαλώντας δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία τους. Αναπόφευκτα αυτά, μέσω της τροφικής αλυσίδας, μεταφέρονται από το θήραμα στο αρπακτικό και διαδοχικά στον άνθρωπο. Έρευνες έχουν αποδείξει, ότι η κατάποση μικροπλαστικών από τα θαλάσσια όντα μπορεί να επιφέρει όχι μόνον θάνατό τους, αλλά και μειωμένη σίτιση, μειωμένο ρυθμό κολύμβησης, υπογεννητικότητα ή ακόμα και γενετικές ανωμαλίες. Επιπλέον, τα μικροπλαστικά περιλαμβάνουν τοξικά μέταλλα, όπως ο υδράργυρος, το στυρόλιο, οι φθαλικές ενώσεις, η δισφαινόλη-Α, τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες. Ορισμένες από αυτές τις χημικές ουσίες θεωρούνται πολύ τοξικές και επικίνδυνες για τα ζώα και τον άνθρωπο, αν καταναλωθούν, δρώντας ως καρκινογόνες ουσίες, ενδοκρινικοί διαταράκτες και νευροτοξίνες.
Εν κατακλείδι, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο θαλάσσιος παράκτιος τομέας συνεισφέρει στο 30% της πρωτογενούς θαλάσσιας παραγωγής και υποστηρίζει την αλιεία και τον τουρισμό. Μολαταύτα, ο ανθρώπινος πληθυσμός προβλέπεται να αυξηθεί παγκοσμίως κατά 50 έως 122% την περίοδο 2030–2060 κατά μήκος των παράκτιων οικοσυστημάτων, γεγονός που θα επιδεινώσει τα προβλήματα ρύπανσης. Στο μελλοντικό σενάριο, οι παράκτιες κοινωνίες δεν θα έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο το πρόβλημα της ρύπανσης. Ταυτόχρονα, θα τεθούν ζητήματα που θα προκύψουν από την αυξανόμενη ζήτηση θαλάσσιων πόρων για τρόφιμα και τουριστικές δραστηριότητες, αλλά και από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, απότοκο της κλιματικής αλλαγής. Συνεπώς, η επαρκής ρύθμιση και νομοθεσία γίνονται επιτακτικές, καθώς και η υιοθέτηση των βέλτιστων πρακτικών και των κατάλληλων μηχανισμών, όπως είναι η καλύτερη επεξεργασία αποβλήτων και τα αποτελεσματικά έργα αποκατάστασης, για την ελαχιστοποίηση της διάθεσης ρύπων στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Αν και υπάρχουν οι διεθνείς συμφωνίες και τα επιστημονικά μέσα για την αντιμετώπιση ορισμένων πηγών θαλάσσιας ρύπανσης, το μέγεθος, η πολυπλοκότητα και η αναμενόμενη επιδείνωση του προβλήματος καθορίζουν τα τελευταία χρόνια την ανάγκη αναθεώρησης και προσαρμογής των υφιστάμενων πολλαπλών διεθνών συμφωνιών στο υψηλότερο επίπεδο πολιτικής για την αντιμετώπιση της υδάτινης ρύπανσης με αποτελεσματικότερο τρόπο.
Βιβλιογραφία
- Πηγή εικόνας: Stacey Harris-Papaioannou,«Stunning Photo of Greek “Masked” Seahorse Nominated for Major Award», Greek Reporter, 2021. Διαθέσιμο σε: https://greekreporter.com/2021/09/15/greek-masked-seahorse-nominated-for-photo-award/
- L.G.A.Barboza, A.D.Vethaak, B.R.Lavorante, A.-K.Lundebye, L.Guilhermino, «Marine microplastic debris: an emerging issue for food security, food safety and human health», Mar. Pollut. Bull. 133, 336–348, Elsevier, 2018. Διαθέσιμο σε:
http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0045
- R.Beiras, «Marine Pollution, Sources, Fate and Effects of Pollutants in Coastal Ecosystems», Elsevier, 2018. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0065
- Z.L.Botterell, N.Beaumont, T.Dorrington, M.Steinke, R.C.Thompson, P.K. Lindeque, «Bioavailability and effects of microplastics on marine zooplankton: a review», Environ, Pollut. 98–110, Elsevier, 2019. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0090
- J.N.Hahladakis, C.A.Velis, R.Weber, E.Iacovidou, P.Purnell, «An overview of chemical additives present in plastics: migration, release, fate and environmentalimpact during their use, disposal and recycling», J. Hazard. Mater. 344, 179–199, Elsevier, 2018. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0260
- E.Hermsen, S.M.Mintenig, E.Besseling, A.A.Koelmans, «Quality criteria for the analysis of microplastic in biota samples: a critical review», Environ. Sci. Technol. 52 (18), 10230–10240, 2018. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0260
- P.Kershaw, C.Rochman, «Sources, fate and effects of microplastics in the marine environment: part 2 of a global assessment», Reports and Studies-IMO/FAO/UnescoIOC/WMO/IAEA/UN/UNEP Joint Group of Experts on the Scientific Aspects of Marine Environmental Protection (GESAMP) Eng No. 93, Elsevier, 2015. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0320
- L.C.Lebreton, J.Van der Zwet, J.-W.Damsteeg, B.Slat, A.Andrady, J.Reisser, «Riverplastic emissions to the world’s oceans». Nat. Commun. 8, 15611, Elsevier, 2017. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0355
- P.Réu, G.Svedberg, L.Hässler, B.Möller, H.A.Svahn, J.Gantelius, «A 61% lighter cell culture dish to reduce plastic waste», PLoS One 14 (4), e0216251, Elsevier, 2019. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0480
- M.P.Verhougstraete, S.L.Martin, A.D.Kendall, D.W.Hyndman, J.B Rose, «Linking fecal bacteria in rivers to landscape, geochemical, and hydrologic factors and sources at the basin scale», Proc. Natl. Acad. Sci. 112, 10419–10424, Elsevier, 2015. Διαθέσιμο σε: http://refhub.elsevier.com/S0048-9697(20)30096-6/rf0580