Γράφει η Παναγιώτα Τσενέ
Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ και η ΕΕ επέβαλλαν στη Ρωσία μια σειρά κυρώσεων. Αυτές είναι, ατομικές κυρώσεις, δηλαδή περιορισμούς σε συγκεκριμένα πρόσωπα που ευθύνονται για τον πόλεμο όπως ο Πρόεδρος Πούτιν. Εμπορικές κυρώσεις και συγκεκριμένα απαγόρευση εισαγωγής από τη Ρωσία αργού πετρελαίου και αντίστοιχα εξαγωγής τεχνολογίας προς τη Ρωσία. Ακολούθως, οικονομικές κυρώσεις με κυριότερη την αποπομπή από το τραπεζικό σύστημα SWIFT. Πολιτισμικές, με αποκλεισμό αθλητικών ομάδων από διεθνείς οργανώσεις και τέλος διπλωματικές κυρώσεις. Επιπλέον η αποβολή της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης και η απαγόρευση κάποιων ρωσικών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων έρχονται να προστεθούν στις ήδη υπάρχουσες κυρώσεις του 2014.
Παρόλα αυτά, υποστηρίζεται ότι το καθεστώς των κυρώσεων σπάνια έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σε αυτή την περίπτωση, επηρεάζουν περισσότερο από κάθε άλλη φορά, την οικονομική και κοινωνική ζωή των Ευρωπαίων πολιτών και για αυτό θα πρέπει να εξεταστεί και ενδεχομένως να επανεξεταστεί ως πολιτική. Πρώτα απ’ όλα όμως, θα πρέπει να γίνει κατανοητός ο όρος «κυρώσεις».
Οι κυρώσεις είναι δυνατό να επιβληθούν μονομερώς από ένα κράτος, στα πλαίσια ενός διεθνούς οργανισμού όπως η ΕΕ, ή/και από το Συμβούλιο ασφαλείας του ΟΗΕ. Σύμφωνα με τον Χάρτη των ΗΕ, σκοπός τους είναι η διατήρηση της διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης. Πιο συγκεκριμένα, η απειλή ή χρήση βίας κατά άλλου κράτους, η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η παροχή βοήθειας/διευκολύνσεων σε τρομοκρατικές ομάδες, η χρήση χημικών όπλων, οι κυβερνοεπιθέσεις αποτελούν αιτίες επιβολής κυρώσεων για συμμόρφωση στο κράτος-στόχο.
Ωστόσο, οι κυρώσεις πέρα από τη συμμόρφωση και την αλλαγή μιας παράνομης πολιτικής στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου, αποτελούν και πολιτικό εργαλείο, με την έννοια ότι εξυπηρετούν εθνικά συμφέροντα των ισχυρότερων κρατών. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ μπορούν να ασκήσουν πιέσεις σε άλλα κράτη του Συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, ώστε τα τελευταία να συμφωνήσουν με την επιβολή κυρώσεων σε ένα τρίτο κράτος.
Όσον αφορά το είδος των κυρώσεων, όπως προαναφέρθηκε, αυτές μπορεί να είναι: εμπορικές, δηλαδή περιορισμοί στις εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων, οικονομικές, όπως είναι η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων στο εξωτερικό, ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, στρατιωτικές, για παράδειγμα εμπάργκο όπλων, διπλωματικές όπως η αναστολή βίζας διπλωμάτων και αρχηγών κρατών, και τέλος πολιτισμικές, όπως ο αποκλεισμός μιας αθλητικής ομάδας από διεθνείς διοργανώσεις.
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα γύρω από τις κυρώσεις είναι η αποτελεσματικότητα τους και με ποιο κόστος, τελικά, επιτυγχάνεται ο σκοπός τους. Αναλυτικότερα, υπάρχει η άποψη ότι οι κυρώσεις είναι πιο φθηνές και νομιμοποιημένες στην κοινή γνώμη από τη χρήση των ενόπλων δυνάμεων. Παρ’ όλα αυτά, τις περισσότερες φορές δεν επιτυγχάνουν τους διακηρυγμένους στόχους τους ή απαιτούν πάρα πολύ χρόνο για να έχουν κάποιο αποτέλεσμα, γεγονός όμως που προκαλεί ανθρωπιστικές κρίσεις και οδηγεί στην καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ στο Ιράκ και την Κούβα.
Έτσι, είναι πιθανό οι κυρώσεις όχι μόνο να έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα, δηλαδή να μην συμμορφωθεί το κράτος-στόχος με τις επιταγές του διεθνούς δικαίου, αλλά και ο “αθώος πληθυσμός” να υποφέρει υπέρμετρα, με αποτέλεσμα η επιβολή κυρώσεων να παραβιάζει συνθήκες και κανόνες σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, και πρώτα απ’ όλα το δικαίωμα στη ζωή. Στο βιβλίο του «Imposing Economic Sanctions: Legal Remedy or Genocidal Tool», ο Geoff Simons επιχειρεί να καταδείξει μια άλλη οπτική των κυρώσεων. Έτσι, στην περίπτωση της Κούβας και του Ιράκ καταλήγει στο ότι επρόκειτο για γενοκτονία, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι οδηγήθηκαν στο θάνατο λόγω του αποκλεισμού τους από φάρμακα, τρόφιμα, ακόμα και από πόσιμο νερό (δεδομένου ότι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, γενοκτονια αποτελεί και η δημιουργία τέτοιων συνθηκών που να οδηγούν σε εξόντωση μέρους ή του συνόλου ενός πληθυσμού).
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της Υποεπιτροπής του ΟΗΕ Για την Προώθηση και την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1999-2000), οι κυρώσεις πλήττουν κυρίως τον αθώο πληθυσμό, και ειδικότερα τους πιο ευάλωτους οικονομικά, ενώ παράλληλα ευνοούν την ανάπτυξη παράνομων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Από την άλλη, σε περίπτωση επιβολής κυρώσεων σε ένα αυταρχικό κράτος, τα αποτελέσματα είναι ασήμαντα, καθώς ο ηγέτης δεν λογοδοτεί στους πολίτες και θα προτιμούσε μάλλον να διαφυλάξει το κύρος του πάρα να συμμορφωθεί. Σε αυτό το σημείο, είναι χρήσιμο να αναφερθεί, ότι μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα παρατηρείται ότι ούτως ή άλλως, το κράτος-στόχος είναι δυνατό να καταφέρει να προσαρμοστεί, να γίνει σχετικά αυτάρκες και να αναζητήσει νέες αγορές.
Για τους παραπάνω λόγους, η ίδια εργασία υποστηρίζει ότι οι κυρώσεις θα πρέπει να περιορίζονται χρονικά και σε περίπτωση που δεν έχουν αποτέλεσμα εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, θα πρέπει να επανεξετάζονται, διαφορετικά χάνουν τη νομιμότητα τους. Θα πρέπει επίσης να είναι «δίκαιες», ανάλογες ως προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και όχι υπέρμετρες. Προτείνεται, επίσης η εφαρμογή «έξυπνων κυρώσεων», δηλαδή κυρώσεων που στοχεύουν απευθείας άτομα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, ώστε να μην πλήττονται πολίτες που δεν έχουν σχέση με την παράνομη συμπεριφορά του κράτους. Τέλος, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, η κοινή γνώμη, οι αντιδράσεις των κυβερνήσεων, οι απόψεις ακαδημαϊκών και μη κρατικών οργανώσεων.
Η επιβολή κυρώσεων, επομένως, αποτελεί «δείκτη ισχύος που αποκλείει τη χρήση βίας». Ωστόσο σπάνια είναι αποτελεσματικές. Ετσι, η επιβολή τους θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζεται όσο το δυνατόν περισσότερο, το κόστος και οι συνέπειες τους στη ζωή των απλών πολιτών, είτε αυτοί είναι πολίτες του κράτους-στόχου των κυρώσεων ή πολίτες τρίτων κρατών. Θα πρέπει να επανεξετάζονται τακτικά, προκειμένου να διαπιστωθούν τυχόν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και άρα να γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις.
Πηγές:
Παπαστάμκος Γ. (1990) Διεθνείς Οικονομικές Κυρώσεις: Θεωρία και Πρακτική. Εκδόσεις Σάκουλας.
Simons G. Geoffrey L. (1999) Imposing Economic Sanctions: Legal Remedy or Genocidal Tool. Εκδόσεις Pluto Press
Consilium Europa. (2022). Επισκόπηση των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/
GPF. (2000). The adverse consequences of economic sanctions. Διαθέσιμο σε: https://archive.globalpolicy.org/component/content/article/202-sanctions/42501-the-adverse-consequences-of-economic-sanctions.html
The New Yorker. (2022). Why sanctions too often fail (2022). Διαθέσιμο σε: https://www.newyorker.com/news/daily-comment/why-sanctions-too-often-fail
The conversation. (2020). Under what conditions are international sanctions effective? Διαθέσιμο σε: https://theconversation-com.cdn.ampproject.org/v/s/theconversation.com/amp/under-what-conditions-are-international-sanctions-effective-147309?amp_gsa=1&_js_v=a9&usqp=mq331AQKKAFQArABIIACAw%3D%3D#amp_tf=%CE%91%CF%80%CF%8C%20%251%24s&aoh=16668595707650&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&share=https%3A%2F%2Ftheconversation.com%2Funder-what-conditions-are-international-sanctions-effective-147309
IEP. (2021). The Ethics of Economic Sanctions. Διαθέσιμο σε: https://iep.utm.edu/ethics-of-economic-sanctions/
UN Security Council. (2022). Sanctions. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/securitycouncil/sanctions/information