Γράφει η Χριστίνα Φυτιλή
Έναν σχεδόν μήνα μετά την αιφνιδιαστική τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς και την ισραηλινή αντεπίθεση, η κατάσταση στην περιοχή παραμένει ιδιαίτερα εκρηκτική, με το ενδεχόμενο αποκλιμάκωσης να απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Για μία ακόμα φορά είναι εμφανέστατο εντόνως το αδιέξοδο του Παλαιστινιακού, που επί 70 χρόνια επισφραγίζεται με το αίμα αθώων, τόσο Ισραηλινών, όσο και Παλαιστινίων. Με την επίθεση αυτή, φαίνεται πως το ενδεχόμενο της λύσης των δύο κρατών και η επανέναρξη των συζητήσεων για ειρήνη, φαίνεται να καθυστερήσουν ακόμα περισσότερο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τις τελευταίες αυτές μέρες, αρκετοί ηγέτες τρίτων κρατών έχουν σπεύσει να εκμεταλλευτούν τη δραματική αυτή κατάσταση προς όφελός τους.
Η Τουρκία του Ερντογάν, με ήδη έντονες τάσεις αναθεωρητισμού, επέλεξε μεταξύ άλλων, να αναφερθεί στην ειρηνική κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή της Μέσης Ανατολής τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ ταυτόχρονα αρνήθηκε να καταδικάσει τις πράξεις της Χαμάς, μεταθέτοντας όλη την ευθύνη στο ισραηλινό κράτος και τις καταπιεστικές πρακτικές ενάντια των Παλαιστινίων. Παράλληλα, επανέλαβε την πεποίθηση που εκφράζει από το 2011 ότι η Χαμάς αποτελεί επαναστατική οργάνωση που διεξάγει απελευθερωτικό αγώνα. Με τις ισραηλινό-τουρκικές σχέσεις να βρίσκονται σε μια ιδιαίτερα οξυμένη περίοδο, η Τουρκία φαίνεται να προσπαθεί να αναλάβει ρόλο παρόμοιο με αυτό της Αιγύπτου, δηλαδή έναν ρόλο διαμεσολαβητή, όπως εκφράστηκε στην συνάντηση Φιντάν με τον Αιγύπτιο ομόλογό του στις 14 Οκτωβρίου. Στην ίδια συνάντηση, ο Τούρκος πρόεδρος επισήμανε πως είναι αναγκαίο να επιτευχθεί η επανέναρξη των συζητήσεων για ειρήνη πάνω στις βάσεις της λύσης των δύο κρατών, με ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος στα σύνορα του 1967, με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Τα τουρκικά ΜΜΕ, αποκαλούν την εκστρατεία αυτή «Διπλωματία της Τουρκίας για την Παλαιστίνη».
Μετά από επικοινωνία με τον επικεφαλή του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία καταβάλλει προσπάθειες για να καταφθάσει ανθρωπιστική βοήθεια στις πληγείσες περιοχές της λωρίδας της Γάζας, και πως επιδιώκει την κατάπαυση του πυρός όσο το δυνατόν συντομότερα. Παράλληλα, ο Τούρκος ηγέτης καταδίκασε έντονα τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την πλευρά του Ισραήλ, αλλά και τα δυτικά κράτη τα οποία, σύμφωνα με εκείνον δεν παρεμβαίνουν ώστε να λάβει τέλος η αιματοχυσία εις βάρος των Παλαιστινίων. Ακόμα, ο Μπαχτσελί, κυβερνητικός εταίρος του Ερντογάν, δήλωσε σε πιο ακραίους τόνους, ότι εάν μέσα σε σύντομο διάστημα δεν σταματήσουν οι εχθροπραξίες, η Τουρκία θα αναγκαστεί να παρέμβει για την «προστασία της Γάζας», ενώ ανέφερε πως οι βιαιοπραγίες στην περιοχή έχουν φτάσει τα επίπεδα γενοκτονίας. Ως απάντηση στην στάση της Τουρκίας, το Ισραήλ αποφάσισε να αποσύρει τους διπλωμάτες του από την Άγκυρα, με την Τουρκία να διακόπτει και αυτή με τη σειρά της, τις διπλωματικές της σχέσεις με το Ισραήλ, συνεχίζοντας παράλληλα τις διαπραγματεύσεις με τη Χαμάς.
Τα τελευταία χρόνια η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει καταστεί πιο τολμηρή και εξωστρεφής, έχοντας διαμορφωθεί έντονα πάνω στην διαμεσολάβηση. Η τουρκική ηγεσία φιλοξενεί ηγέτες από την Αφρική, την Ευρασία και τη Μέση Ανατολή, ταυτόχρονα με αξιωματούχους δυτικών κρατών, και προσπαθεί να δημιουργήσει πλατφόρμες για επίλυση των εκάστοτε συγκρούσεων. Αυτή η συμπεριφορά εκτείνεται και στο παλαιστινιακό, λόγω του έντονου ενδιαφέροντος της τουρκικής κοινωνίας, αλλά και της πολύχρονης τουρκικής επιθυμίας να αποτελέσει ηγετικό κράτος των μουσουλμανικών κρατών και του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας. Ένας άλλος λόγος για τη μεταστροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής εναντίον του Ισραήλ, μπορεί να είναι και η συμφωνία του εβραϊκού κράτους με την Ελλάδα και την Κύπρο για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου EastMed, προσπερνώντας την Τουρκία ως δίοδο προς την ευρωπαϊκή αγορά.
Η προσήλωση της Τουρκίας στην επίλυση του Παλαιστινιακού φανερώνεται ήδη από το 2005, όταν για πρώτη φορά η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές, και ενώ η διεθνής κοινότητα έσπευσε να την καταδικάσει, η Τουρκία άνοιξε διπλωματικό διάλογο με την οργάνωση, πιθανόν για να την εμποδίσει να προσχωρήσει στον άξονα επιρροής του Ιράν. Από το 2011, σύμφωνα με ισραηλινές πηγές, η χρηματοδότηση της Χαμάς από την τουρκική κυβέρνηση, αλλά και από τουρκικές ΜΚΟ, φτάνει τα 250 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Το 2011, επίσης, η Τουρκία άρχισε να αποτελεί επιχειρησιακή βάση της Χαμάς, καθώς τα κεντρικά της οργάνωσης εκδιώχθηκαν από την Δαμασκό και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Έκτοτε, αρκετές τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ, σύμφωνα με τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες, προετοιμάστηκαν στο κέντρο επιχειρήσεων της Κωνσταντινούπολης.
Οι στρατηγικοί στόχοι που επιχειρεί να κατακτήσει η τουρκική κυβέρνηση μέσω των σχέσεών της με τη Χαμάς, μπορούν να εντοπιστούν στο δόγμα του νέο-οθωμανισμού, την ιδέα, δηλαδή, ότι η Τουρκία οφείλει να καταστεί το επίκεντρο του ισλαμικού κόσμου, όπως αποτελούσε ο προκάτοχός της για περίπου πέντε αιώνες. Αυτός είναι και ο λόγος που παρά το γεγονός ότι πρόκειται για κράτος μέλος του ΝΑΤΟ, αποστασιοποιείται πολλές φορές από τη ρητορική της Ουάσιγκτον, προβάλλοντας έντονα την ανεξαρτησία της από τις δυτικές πιέσεις. Ακόμα, η στάση της στο Παλαιστινιακό εξηγείται και από την αντιπαλότητα με το Ιράν, όσον αφορά στα ηνία του ισλαμικού κόσμου, και ειδικά όσον αφορά στο Παλαιστινιακό, ένα ζήτημα που ενώνει από τις απαρχές του όλα τα μουσουλμανικά κράτη.
Γενικά, είναι ασφαλές να υποτεθεί ότι οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις βρίσκονται σε μία από τις χειρότερες περιόδους που έχουν διανύσει, και θα αργήσει αρκετά η επαναπροσέγγιση των δύο κρατών. Η Τουρκία αποτελεί αναμφίβολα σημαντικό δρώντα στη διένεξη Ισραήλ-Χαμάς. Από τη μία, η έντονη επαφή Τουρκίας-Χαμάς, μπορεί να οδηγήσει πράγματι σε μια παύση στις εχθροπραξίες. Παρόλα αυτά, η μέχρι τώρα στάση της Τουρκίας δεν φαίνεται να είναι τελέσφορη ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της κατάπαυσης. Συνεπώς, η ανοχή των νατοϊκών δυνάμεων, οι οποίες δύνανται να εκμεταλλεύονται τις διπλωματικές επαφές της τουρκικής κυβέρνησης με την οργάνωση, αντανακλά το γεγονός ότι, μέχρι σήμερα, μόνο η Τουρκία επωφελείται από τις εχθροπραξίες.
Βιβλιογραφία
David, B. (2015). Turkey’s Support for Hamas: A Bridge Too Far?, M.G. Robertson Global Centre for Law & Public Policy. Διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=2789673
Sekulow, J. (2016). Turkey-Israel Relations, M.G. Robertson Global Centre for Law & Public Policy. Διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=2719941
Μήτσουρας, Κ. (2022). Ο Νέο Οθωμανισμός του ΑΚΡ και η Επίδραση του στην Εσωτερική και Περιφερειακή Πολιτική της Τουρκίας. Η Περίπτωση της Μέσης Ανατολής. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διαθέσιμο σε: https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/24342
Σταμπούλης, Π. (2017). Η Γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου. ΚΕΔΙΣΑ. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/324915639_E_Geopolitike_tes_Anatolikes_Mesogeiou
Τσιβουράκης, Ν. (2016). Η Νέο-Οθωμανική Στρατηγική της Ήπιας Ισχύος της Τουρκίας και οι Επιπτώσεις της στην Κατανομή Ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/18830/3/TsivourakisNikolaosMsc2016.pdf
Χουρεμίδου, Γ. (2016). Η Τουρκική Εξωτερική Πολιτική στης Μέση Ανατολή. Η Περίοδος των Κυβερνήσεων του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (2002-σήμερα). Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/19429/6/ChouremidouGeorgiaMsc2016.pdf
Altunisik, M.B. (2008). The Possibilities and Limits of Turkey’s Soft Power in the Middle East, Insight Turkey. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/260407584_The_Possibilities_and_Limits_of_Turkey%27s_Soft_Power_in_the_Middle_East
Bulent, A. (2019). Turkey and the Palestinian Question. SETA Policy Brief. Διαθέσιμο σε: http://setadc.org/wp-content/uploads/2015/05/SETA_Policy_Brief_No_27_Palestinian_Question_Bulent_Aras.pdf
Cook, S.A. (2014). Hamas’ Benefactors: A Network of Terror. Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://cdn.cfr.org/sites/default/files/pdf/2014/09/S%20Cook%20House%20Foreign%20Affairs%20TNT%20%20MENA%20-%20Sept%209%202014.pdf
Soylu, R. (2023). Israel-Palestine war: Turkey proposes guarantorship system to end conflict. Middle East Eye. Διαθέσιμο σε: https://www.middleeasteye.net/news/israel-palestine-war-turkey-proposes-guarantorship-end-conflict
The Press Room. (2023). Η «διπλωματία της Παλαιστίνης» του Ερντογάν. Διαθέσιμο σε: https://www.thepressroom.gr/toyrkia/i-diplomatia-tis-palaistinis-toy-erntogan
Wilks, A. (2023). Is Turkey uniquely positioned to mediate between Palestinians and Israel?. Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2023/10/22/is-turkey-uniquely-positioned-to-mediate-between-palestinians-and-israel
Yeni Safak (2023). Turkish foreign minister calls on regional actors to play role for lasting peace in Palestine. Διαθέσιμο σε: https://www.yenisafak.com/en/news/turkish-foreign-minister-calls-on-regional-actors-to-play-role-for-lasting-peace-in-palestine-3672783
Πηγή φωτογραφίας: Amer, A.-A. (2018). Turkey steps up ties with Palestinian Authority. Al Monitor. Διαθέσιμο σε: https://www.al-monitor.com/originals/2018/10/turkey-balancing-ties-hamas-palestinian-authority-agreements.html