Γράφει η Δομνίκη Μελετούδη
Το έτος 1945, στην πόλη του Σαν Φρανσίσκο, πραγματοποιήθηκε η δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και ενός από τους θεσμούς του, του Συμβουλίου Ασφαλείας. Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το Συμβούλιο Ασφαλείας θα αποτελούνταν από δεκαπέντε μέλη, εκ των οποίων τα πέντε θα ήταν μόνιμα. Πιο συγκεκριμένα, η Κίνα, η Γαλλία, η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (σημερινή Ρωσική Ομοσπονδία), το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αποφασίστηκε πως θα αναλάμβαναν τον ρόλο των μόνιμων μελών στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Μέχρι και σήμερα, αυτά τα πέντε μόνιμα μέλη φέρουν το βάρος της αντιμετώπισης προβλημάτων που επηρεάζουν την παγκόσμια ειρήνη, έχοντας παράλληλα την δυνατότητα να ασκήσουν «βέτο» σε αποφάσεις που δεν επιθυμούν να ληφθούν.
Η Σοβιετική Ένωση διαδραμάτισε βασικό ρόλο στη συγκρότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ήδη από την έναρξη των συζητήσεων περί της δημιουργίας του και ως εκ τούτου συμπεριλήφθηκε εξ αρχής ως ένα από τα μόνιμα μέλη. Ωστόσο, κατά τα χρόνια της δραστηριότητας της, η Σοβιετική Ένωση δεν έχει αφήσει κανένα θετικό αποτύπωμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, όπως μπορεί να γίνει ξεκάθαρο από τον αριθμό των βέτο που τέθηκαν από τις απαρχές της δημιουργίας του τελευταίου. Εν ολίγης, η Σοβιετική Ένωση εμπόδιζε τη λήψη αποφάσεων και την ενεργό εμπλοκή σε θέματα που θεωρούσε ότι επηρεάζουν ή επισκιάζουν την ιδεολογία της και την εξωτερική της πολιτική.
Από την αρχή της συγκρότησης του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το κύριο μέλημα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η φήμη της, εξασφαλίζοντας την έδρα της στο Συμβούλιο Ασφαλείας, μεταξύ των «ισχυρών» κρατών. Επιπλέον, η δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος αρνησικυρίας ήταν για τη Σοβιετική Ένωση στοιχείο επιβεβαίωσης της ασφάλειάς της για τη διασφάλιση της επιβίωσης της ιδεολογίας της, γι’ αυτό και η ίδια επιθυμούσε σχεδόν καθολικότητα στη δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος αρνησικυρίας. Η Σοβιετική Ένωση θεωρούσε το Συμβούλιο Ασφαλείας ένα όργανο ικανό να της αποδώσει δύναμη και κύρος, ώστε να εξασφαλίσει τη θέση της μεταξύ της διεθνούς κοινότητας και να έχει ενεργό ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις, με ισχυρό δικαίωμα αρνησικυρίας, ως τον μηχανισμό διασφάλισης της για να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα και να προστατεύσει τον εαυτό της και τα συμφέροντα της μεταξύ των άλλων κρατών. Αυτή η στάση της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στο Συμβούλιο Ασφαλείας και την κοινωνία των κρατών διατηρήθηκε για περισσότερα από πενήντα χρόνια, αφού κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση χρησιμοποίησε το δικαίωμα αρνησικυρίας για να δηλώσει την αντίθεσή της στις αποφάσεις των δυτικών κρατών.
Όπως ήταν λογικό, έγινε αντιληπτό πως η δομή του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου. Έτσι, το 1990, άρχισε να εκδηλώνεται η επιθυμία αναδιαμόρφωσης του Συμβουλίου Ασφαλείας υπό το πρίσμα των σημερινών συνθηκών της πολιτικής, της κοινωνίας και της οικονομίας. Αυτή η επιθυμία βασιζόταν σε δύο παραμέτρους, πρώτον, πολλοί είχαν υιοθετήσει την άποψη ότι η δομή του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν ανέδειξε σωστά την κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα. Δηλαδή, αν και το 1945 η Αγγλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Κίνα και η Σοβιετική Ένωση θεωρούνταν οι «μεγάλες δυνάμεις», αυτό δεν ίσχυε πλέον. Υπήρχαν άλλες χώρες που είχαν μεγάλη δύναμη, οικονομική και στρατιωτική, που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Δεύτερον, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν εκπροσωπούσε έγκυρα όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ. Η εκπροσώπηση των χωρών που ανήκαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας απείχε πολύ από τον συνολικό αριθμό των χωρών που ανήκαν στον ΟΗΕ. Η Σοβιετική Ένωση αρχικά διατηρούσε θετική στάση, λόγω της «ελίτ» και των πλεονασμάτων που δημιουργούσε το Συμβούλιο Ασφαλείας.
Έπειτα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η στάση της Ρωσίας απέναντι στον ΟΗΕ και την εξωτερική της πολιτική άλλαξε για άλλη μια φορά και έδειξε έντονα διάθεση για μεταρρυθμίσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ρωσική Ομοσπονδία ξεκίνησε μια πιο ενεργό συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς, επιδιώκοντας να αναπτύξει σχέσεις συνεργασίας με τα δυτικά κράτη μέσω του ΟΗΕ. Η προσπάθεια αναδιάρθρωσης της διεθνούς φήμης της, έπειτα από τη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να ζητήσουν την αναδιοργάνωση του Συμβουλίου Ασφαλείας, απαιτώντας μια πιο ολιστική και παγκόσμια εκπροσώπηση των χωρών. Αρχικά, η Ρωσία απέκλεισε κάθε πιθανότητα ανασχηματισμού και αντ’ αυτού πρότεινε τη βελτίωση των επιδόσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας με αλλαγές στη δομή του. Ωστόσο, τρεις από τις μεγάλες δυνάμεις, η Βρετανία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, έδειξαν μια πιο ανεκτική και θετική στάση, αναγκάζοντας τη Ρωσία να αλλάξει τη θέση της επί του ζητήματος, ώστε να μην στοχοποιηθεί.
Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε αναδιάρθρωση του Συμβουλίου Ασφαλείας θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στη Ρωσία για διάφορους λόγους. Πρώτον, η ισορροπία δυνάμεων που κατέχει η Ρωσία θα μετατοπιζόταν. Δεύτερον, θα μειωνόταν η ισχύς του δικαιώματος αρνησικυρίας που κατέχει και τρίτον, θα πρέπει τώρα να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό και να βρει κοινά ιδεολογικά στοιχεία προκειμένου να συμφωνήσει με τις πολιτικές του. Το δικαίωμα βέτο έχει διπλή σημασία για τη Ρωσία. Αφενός της δίνει τη δυνατότητα να απορρίψει αποφάσεις που δεν συνάδουν με τα συμφέροντα και τις ιδεολογίες της, καθώς η Ρωσία δεν έχει «συμμάχους» στο πλαίσιο των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αφετέρου, το βέτο είναι σημάδι ισχύος στο διεθνές σύστημα. Παρόλο που η Ρωσία έχει χάσει το καθεστώς της ως «υπερδύναμη» και τη φήμη της, το βέτο είναι ένα στοιχείο που της επιτρέπει να ασκεί φαινομενικά πρόσθετη εξουσία.
Επιπλέον, η Ρωσία δεν αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα ενός μόνιμου μέλους που επιδίωξε να αλλάξει τη φήμη του στη διεθνή σκακιέρα και να αποκτήσει περισσότερη δύναμη, αλλά και η Κίνα. Για το λόγο αυτό, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η Ρωσία βρήκε υποστηρικτή για τις ενέργειες και τα βέτο σε ψηφίσματα προς αντίθεση για τα δυτικά κράτη. Όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας, η Ρωσία υποστηρίζει την επέκτασή του στο όριο των είκοσι χωρών, ειδικά όσον αφορά τις χώρες C4 και BRICS αλλά είναι αρκετά επιφυλακτική. Ωστόσο, δεν θα επιθυμούσε μια αλλαγή στο καθεστώς αρνησικυρίας, καθώς υποστηρίζει ότι αυτή η δυνατότητα θα πρέπει να παραμείνει διαθέσιμη μόνο στα πέντε γνωστά μόνιμα κράτη μέλη. Ταυτόχρονα, προωθεί μια πολιτική μεταρρύθμισης της λειτουργίας του Συμβουλίου Ασφαλείας με στόχο να γίνει πιο ενεργό, επίκαιρο και αποτελεσματικό.
Επομένως, παρόλο που η μεταρρύθμιση του δικαιώματος αρνησικυρίας έχει υποβληθεί εδώ και χρόνια στον ΟΗΕ, δεν έχει υπάρξει κάποια αλλαγή έως τώρα. Ωστόσο, αυτή η πρόταση απέκτησε νέα διάσταση έπειτα από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Ρωσία χρησιμοποίησε το δικαίωμα αρνησικυρίας της για να περιορίσει τις ενέργειες του Συμβουλίου Ασφαλείας, εμποδίζοντας αμέσως ένα ψήφισμα που ζητούσε από τη Μόσχα να απομακρύνει τα στρατεύματα από την Ουκρανία. Πρόκειται, εν κατακλείδι, για μια απλή κατανομή ισχύος μεταξύ των “μεγάλων δυνάμεων” ή για μια θεσμοθετημένη αδικία;
Βιβλιογραφία:
Aljazeera, “UN to debate Security Council permanent member veto power”, https://www.aljazeera.com/news/2022/4/19/un-to-debate-security-council-permanent-member-veto-power
“Proposals for UN Security Council Reform”, Y. Z. Blum, The American Journal of International Law , Jul., 2005, Vol. 99, pp. 632-649, Cambridge University Press, https://www.jstor.org/stable/1602295
“Russia’s attitude towards the reform of the United Nations Security Council, 1990-2000”, Journal of Communist Studies and Transition Politics, Dimitris Bourantonis Assistant Professor of International Relations & Ritsa A. Panagiotou Research Fellow, 2004, https://doi.org/10.1080/1352327042000306066
“Russia as a permanent member of the UN Security Council”, A. Nikitin, Friedrichebert Stiftung, November 2012, International Policy Analysis
“Stalin at the Tehran, Yalta and Potsdam Conferences”, G. Roberts, Journal of Cold War Studies
Vol. 9, No. 4, Fall 2007, pp. 6–40
“The Veto”, UN Security Council Working Methods, Security Council Report, December 2020, https://www.securitycouncilreport.org/un-security-council-working-methods/the-veto.php
“The illusion of UN Security Council reform”, T. G. Weiss,
Washington Quarterly, 2003, https://doi.org/10.1162/016366003322387163
“The Use of the Veto”, N. J. Padelford, International Organization , Jun., 1948, Vol. 2, pp. 227-246, University of Wisconsin Press, https://www.jstor.org/stable/3030288
”U. S. S. R. and U. N.”, W. H. Chamberlin, The Russian Review , Spring, 1947, Vol. 6, pp. 37-43
Πηγή φωτογραφίας: https://wallpapercave.com/united-nations-wallpapers