Η έννοια της ήπιας ισχύος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά απο τον Joseph S. Nye, Jr.[1] και έρχεται σε αντιδιαστολή με τη χρήση σκληρής ισχύος όπως τη γνωρίζουμε. Η ισχύς στη διεθνή πολιτική είναι η ικανότητα ενός κράτους να επηρεάσει τη συμπειφορά άλλων δρώντων προς την κατεύθυνση που αυτό επιθυμεί. Κατα τον Nye λοιπόν, η σκληρή ισχύς βασίζεται στη χρήση του πειθαναγκασμού, της απειλής (μαστίγιο) και της ανταμοιβής ή του κινήτρου (καρότο). Η ήπια ισχύς απο την άλλη πλευρά είναι ένας έμμεσος τρόπος άσκησης επιρροής και έχει να κάνει με την ικανότητα ένος κράτους να πείθει άλλα κράτη να επιθυμούν αυτό που το ίδιο επιθυμεί χωρίς «καρότα» και «μαστίγια» αλλά με κύριο εργαλείο τον πολιτισμό και την άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας. Η ήπια ισχύς είναι ο θαυμασμός προς τις αξίες που διέπουν ένα κράτος και η επιθυμία άλλων κρατών να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο.
Εφαρμόζοντας τη θεωρία στην πράξη αντιλαμβανόμαστε οτι απο την πλευρά της σκληρής ισχύος η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί μια στρατιωτική υπερδύμανη και παρά τις φιλόδοξες προσπάθειες οικοδόμησης μια Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας τα κράτη μέλη εξακολουθούν να διατηρούν τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις τους, χωρίς να είναι διατεθειμένα να παραχωρήσουν μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας σε υπερεθνικούς θεσμούς. Εξάλλου, το σκέλος της σκληρής ισχύος και της στρατιωτικής ασφάλειας καλύπτεται απο τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου και οι στρατιωτικές ικανότητες των κρατών μελών προσανατολίζονται κυρίως στη διαχείριση κρίσεων.[2]
Στον αντίποδα, η Ε.Ε επικεντρώνει τις προσπάθειες της στην άσκηση ήπιας ισχύος με τη αξιοποίηση και προβολή του πολιτιστικού της ιδεώδους. Μπορούμε, ωστόσο, να υποστηρίξουμε οτι η πολιτιστική πολιτική της Ε.Ε λειτουργεί προς δύο κατευθύνσεις. Απο τη μια, ο σεβασμός και η προβολή των ξεχωριστών πολιτιστικών στοιχείων κάθε κράτους μέλους λειτουργεί ως δύναμη συσπείρωσης, αποδοχής και αρμονικής συμβίωσης των λαών στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Η εξέλιξη και η προοπτική της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης βασίζονται στην ενότητα των Ευρωπαϊκών λαών μέσα απο την πολυμορφία. Ο διάλογος, η πολιτιστική πολυμορφία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ισότητα και οι ατομικές ελευθερίες αποτελούν διακηρυκτικές αρχές της Ένωσης. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι το στοιχείο που ενδυναμώνει την ευρωπαϊκή ταυτότητα και επιτρέπει το σχεδιασμό και την εφαρμογή κοινών πολιτικών προς ένα ενοποιημένο μέλλον.[3]
Απο την άλλη, το πολιτιστικό εργαλείο μπορεί να συντελέσει στην ανάδειξη της Ε.Ε σε έναν ακόμη πιο ισχυρό διεθνή δρων. Η Ε.Ε έχει οικοδομήσει ισχυρές διαπολιτισμικές σχέσεις με άλλα κράτη, συνεργάζεται με οργανισμούς όπως η UNESCO και το Συμβούλιο της Ευρώπης και η πολιτιστική της δημιουργία αντιμετωπίζεται με σεβασμό απο τρίτα κράτη. Ο διαπολιτισμικός διάλογος αναδεικνύει και συντελεί στην αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων όπως η πρόληψη και η καταστολή συγκρούσεων, η διαχείριση και η ένταξη των προσφύγων στην κοινωνία, η καταπολέμηση εξτρεμιστικών φαινομένων και η προστασία των πολιτιστικών αγαθών.[4]
Προς αυτή τη διττή κατεύθυνση προβολής ήπιας ισχύος κινείται και η πιο πρόσφατη απόφαση της Ε.Ε για την ανάδειξη του 2018 ως Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής κληρονομιάς[5]. Η πρωτοβουλία αποτελεί κομμάτι του προγράμματος Creative Europe (2014-2020) απο το οποίο και θα αντλήσει την απαραίτητη χρηματοδότηση. Ουσιαστικά, πρόκειται για δραστηριότητες σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο που αφορούν την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία και την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, τη μετάδοση αξιών όπως η πολυμορφία και ο διαπολιτισμικός διάλογος, την ανταλλαγή εμπειριών και ορθών πρακτικών.[6]
Οι βασικοί στόχοι του Έτους που έχουν τεθεί είναι[7]:
Η προώθηση της πολιτισμικής πολυμορφίας, του διαπολιτισμικού διαλόγου και της κοινωνικής συνοχής
Η έμφαση στην οικονομική συμβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς για την τοπική και την περιφερειακή ανάπτυξη
Η επισήμανση του ρόλου της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πλαίσιο των εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ.
Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τα θέματα Παιδείας, Πολιτισμού, Νεολαίας και Αθλητισμου, Tibor Navracsics «η πολιτιστική κληρονομιά μας είναι κάτι περισσότερο απο μια ανάμνηση του παρελθόντος, είναι το κλειδί για το μέλλον της Ευρώπης».[8] Η αναφορά στο Ετος Πολιτιστικής κληρονομιάς γίνεται γιατί είναι η πιο πρόσφατη από τις δράσεις της Ε.Ε που αφορούν την προβολή του πολιτισμού των Ευρωπαϊκών λαών και θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε και άλλους θεσμούς όπως οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, το Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς ή η Ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη EUROPEANA.
Συμπεραίνουμε λοιπόν, οτι η Ε.Ε αντιλαμβάνεται το συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει και προσπαθεί να το αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αφήνοντας ίσως στο παρασκήνιο την πλευρά της σκληρής ισχύος. Η Ε.Ε επιλέγει συνειδητά να επενδύσει στον πολιτισμό της γιατί είναι ένα πεδίο με λιγότερες αντιπαραθέσεις και προστριβές σε αντίθεση με θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας που ανέκαθεν δημιουργούν σύγχυση και αφήνουν χώρο για διαφωνίες και αντιπαλότητες. Βέβαια, η άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας είναι δυσκολότερη απο την άμεση άσκηση στρατιωτικής ισχύος και τα αποτελέσματα της γίνονται αντιληπτά σε βάθος χρόνου αφού εξαρτάται και απο μια πληθώρα κρατικών και μη δρώντων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βιβλία
Βασιλειάδης, Ν., Μπουτσιούκη, Σ. (2015). Πολιτιστική Διπλωματία, Ελληνικές και Διεθνείς διαστάσεις. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε 10 Δεκεμβρίου, 2017, απο www.kallipos.gr
Άρθρα
Nye, J. (2005). Ήπια ισχύς : Το μέσο επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική. Αθήνα:Εκδόσεις Παπαζήση.
Tuomioja, Ε. (2009). The Role of Soft Power in EU Common Foreign Policy. International Symposium on Cultural Diplomacy. Berlin.
Επίσημα έγγραφα
European Commission. (2016). Joint Communication to the European parliament and the Council, Towards an EU strategy for international cultural relation. Brussels. JOIN(2016) 29 final.
Επιτροπή των Μόνιμων αντιπροσωπειών. (2016). Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2018)-Γενική προσέγγιση. Βρυξέλλες. 14385/16.
Ιστοσελίδες
https://ec.europa.eu/culture/news/20160830-commission–proposal–cultural–heritage-2018_en
[1] Nye, J. (2005). Ήπια ισχύς : Το μέσο επιτυχίας στην παγκόσμια πολιτική. Αθήνα:Εκδόσεις Παπαζήση.
[2] Tuomioja, Ε. (2009). The Role of Soft Power in EU Common Foreign Policy. International Symposium on Cultural Diplomacy. Berlin.
[3] Βασιλειάδης, Ν., Μπουτσιούκη, Σ. (2015). Πολιτιστική Διπλωματία, Ελληνικές και Διεθνείς διαστάσεις. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε 10 Δεκεμβρίου, 2017, απο www.kallipos.gr
[4] European Commission. (2016). Joint Communication to the European parliament and the Council, Towards an EU strategy for international cultural relation. Brussels. JOIN(2016) 29 final.
[5]Η πολιτιστική κληρονομιά περικλείει ένα ευρύ φάσμα πόρων· είναι οι πόροι «που μας κληροδοτούνται από το παρελθόν, με οποιαδήποτε μορφή και όψη – υλικοί, άυλοι και ψηφιακοί (εκ γενετής ψηφιακοί ή ψηφιοποιημένοι εκ των υστέρων), όπως για παράδειγμα μνημεία, χώροι, τοπία, δεξιότητες, πρακτικές, γνώσεις και μορφές έκφρασης της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αλλά και συλλογές που φυλάσσουν και διαχειρίζονται δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς όπως μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία.Η πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει επίσης την κινηματογραφική κληρονομιά. Επιτροπή των Μόνιμων αντιπροσωπειών. (2016). Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2018)-Γενική προσέγγιση. Βρυξέλλες. 14385/16.
[6]Επιτροπή των Μόνιμων αντιπροσωπειών. (2016). Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2018)-Γενική προσέγγιση. Βρυξέλλες. 14385/16.
[7](http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2017/02/09/cultural-heritage/)
[8] (https://ec.europa.eu/culture/news/20160830-commission-proposal-cultural-heritage-2018_en)