Γράφει ο Νίκος Μουτσίδης
Οι κρίσεις αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύγχρονου οικονομικού συστήματος. Στο πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και έκτοτε μέχρι και σήμερα, μετράμε πληθώρα οικονομικών κρίσεων. Οι διαστάσεις των κρίσεων αυτών φαίνεται να είναι κλιμακούμενες. Αυτό συμπεραίνεται εύκολα αν παρατηρήσει κανείς το μέγεθος των συνεπειών τόσο στους οικονομικούς δείκτες στους οποίους ανατρέχουν οι οικονομολόγοι, οι ιθύνοντες χάραξης οικονομικής πολιτικής και οι αναλυτές, όσο και στον πιο έγκυρο και άμεσο δείκτη: τον κοινωνικό ιστό. Δεν είναι άλλωστε κρυφό το γεγονός πως οι καπιταλιστικές κρίσεις συνοδεύονται με κύματα κοινωνικής αναταραχής και ασυνέχειας στη λεγόμενη ¨κοινωνική συνοχή¨ ή παρόν status quo. Από ερευνητικής άποψης, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η επαλήθευση ή απόρριψη νόμων που διέπουν το οικονομικό σύστημα. Ειδικά, χρονικές περίοδοι κρίσεων αποτελούν ¨χρυσές περιόδους¨ επιστημονικής εξέλιξης των οικονομικών ή ορθότερα ¨Economics¨ ως κλάδου της Πολιτικής Οικονομίας. Νόμοι καταρρίπτονται ή επαληθεύονται, ενώ διατυπώνονται ακόμα και νέοι. Ο νόμος του Okun αποτελεί κι αυτός ένας από τους νόμους προς αμφισβήτηση -που σε αυτές τις περιπτώσεις είτε λάμπει είτε θολώνει- του οποίου η εφαρμογή στα οικονομικά πράγματα της χώρας θα προσεγγιστεί με την παρούσα ανάλυση.
Αρχικά, για την διαλεύκανση του τοπίου αξίζει να εξηγηθεί ο νόμος του Okun, αλλά και τα δομικά του χαρακτηριστικά. Ένας αυστηρός ορισμός του νόμου του Okun θα ήταν ότι ¨για κάθε ποσοστιαία μονάδα που το προϊόν είναι πάνω από το δυνητικό, η ανεργία είναι μισή ποσοστιαία μονάδα κάτω από το φυσικό ποσοστό της¨ (Mishkin, 2012). Η αλγεβρική διατύπωση του συγκεκριμένου νόμου, αν και αρκετά ενδιαφέρουσα, δε θα προσέφερε κάτι στα πλαίσια αυτής της ανάλυσης. Αυτό που αξίζει να διατηρηθεί στο νου είναι πως κάθε φορά που το συνολικό προϊόν του κράτους αυξάνεται κατά μία ποσοστιαία μονάδα, η ανεργία πέφτει εν συνεχεία κατά μισή. Επίσης, ο νόμος ισχύει και αντίστροφα, δηλαδή αξίζει να ερευνηθεί η πτώση στο προϊόν μετά από κάποια αύξηση της ανεργίας. Επομένως, παρατηρείται αρνητική σχέση μεταξύ συνολικού προϊόντος (ΑΕΠ) και ανεργίας. Η σχέση αυτή θα είχε νόημα ακόμη και για άτομα όχι τόσο εξοικειωμένα με την οικονομική επιστήμη γι’ αυτό και ο νόμος αυτός καθαυτός έχει διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην εξέλιξη των οικονομικών από τη διατύπωση και δημοσίευσή του το 1962 μέχρι και σήμερα.
Στο μέρος της ανάλυσης που ακολουθεί, θα γίνει μία παρουσίαση της εξέλιξης του νόμου Okun, δηλαδή αναθεωρήσεις και κριτική επί αυτού, αλλά και της εφαρμογής του στα ελληνικά οικονομικά πράγματα, κυρίως στον 21ο αιώνα και, σαφώς, στην περίοδο της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, συνέπειες της οποίας παρατηρήθηκαν και στην Ελλάδα. Η κριτική που ασκείται στο συγκεκριμένο οικονομικό νόμο, αφορά κατά κύριο λόγο στην αδυναμία του να επαληθευτεί σε περιόδους κρίσεων (Ball et al., 2013). Συγκεκριμένα, σε αρκετές μελέτες γίνεται μνεία για ασυνέπεια του νόμου του Okun σε βραχυπρόθεσμη βάση. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο της ‘’Μεγάλης Ύφεσης’’ (Great Recession) εμφανίστηκε πλούσια βιβλιογραφία η οποία αμφισβητεί την εγκυρότητα του νόμου, δίνοντας το έναυσμα για περισσότερη μελέτη.
Σε συγκεκριμένες μελέτες, όπως αυτή του Gordon, 2010, φαίνεται να συμπεραίνεται πως δεν υπάρχουν δεδομένα, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, που να δικαιολογούν την ύπαρξη του από τα μέσα του 1980 και μετά. Μέσα από τη συγκεκριμένη μελέτη διαφαίνεται η ισχυροποίηση των διευθυντικών στελεχών, παράλληλα με την αποδυνάμωση των εργατικών σωματείων και τον ρόλο που διαδραματίζουν αυτές οι δυναμικές στα πλαίσια του επιχειρηματικού κύκλου της οικονομίας των ΗΠΑ. Η σύνδεση των παραπάνω με τον προς εξέταση νόμο είναι απλή. Οι όποιες μεταβολές σε ανεργία έχουν άμεση σχέση με την παραγωγικότητα του μισθωτού εργάτη, η οποία φαίνεται να μειώνεται σημαντικά, ενώ ο εργαζόμενος φαίνεται ιδιαίτερα αναλώσιμος σε ένα περιβάλλον οικονομικής αστάθειας και κρίσης.
Οι έννοιες ¨οικονομική αστάθεια¨ και ¨κρίση¨ συναντώνται ακόμη και σήμερα στην ελληνική οικονομία. Απόψεις σχετικά με το νόμο του Okun έχουν διατυπωθεί και στο ελληνικό παράδειγμα. Σε γενικές γραμμές, ο νόμος του Okun στην Ελλάδα, από τις αρχές του 21ου αιώνα μέχρι και τις αρχές της κρίσης (2012), φαίνεται να επαληθεύεται μέσα από μια αναλογία 1:3, όπου μία αύξηση της ανεργίας κατά μία ποσοστιαία μονάδα, οδηγεί σε μείωση του δυνητικού προϊόντος κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες (Karfakis et al., 2014). Ωστόσο, η επιβολή των σταθεροποιητικών μηχανισμών, κοινώς μνημόνια, οδήγησε σε μεγάλη ύφεση, παράλληλα με υψηλά ποσοστά ανεργίας (Karfakis et al., 2014).
Συμπερασματικά, ο νόμος του Okun αποτελεί θεμελιώδη έννοια για τη μελέτη των οικονομικών κύκλων. Παρατηρείται και επαληθεύεται συχνά, ειδικά σε περιπτώσεις όπου αξιοποιούνται δεδομένα μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, ιδανικά για μελέτη τάσεων της οικονομίας. Η αξιοποίηση δεδομένων σε ένα βραχυπρόθεσμο πλαίσιο απομονωμένο από τη γενικότερη εικόνα της οικονομίας ενδέχεται να οδηγήσει σε αμφισβήτηση του ίδιου του νόμου και των αρχών του. Ως εκ τούτου, σε περιόδους κρίσεων καλό είναι να λαμβάνεται υπόψιν ο χαρακτήρας του σοκ, αλλά και τα δομικά χαρακτηριστικά της κρίσης, προκειμένου να εξαχθεί ένα ακέραιο και άρτιο αποτέλεσμα, ωθώντας τη μελέτη των οικονομικών ένα βήμα παραπέρα.
Βιβλιογραφία
Ball, L., Leigh, D., &Loungani, P. (2013). Okun’s Law: Fit at Fifty? (No. w18668; p. w18668. National Bureau of Economic Research. Διαθέσιμο σε: https://www.nber.org/system/files/working_papers/w18668/w18668.pdf
Gordon, R. J. (2010). The Demise of Okun’s Law and of Procyclical Fluctuations in Conventional and Unconventional Measures of Productivity. CREI/CEPR Macro-Labor Conference. Διαθέσιμο σε: https://www.crei.cat/wp-content/uploads/2016/09/Gordon.pdf
Karfakis, C., Katrakilidis, C., & Tsanana, E. (2014). Does output predict unemployment? A look at Okun’s law in Greece. International Labor Review, 153(3), 421-433. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1111/j.1564-913X.2014.00018.x
Mishkin, F. S. (2012). Macroeconomics: Police and Practice (1). London: Pearson.