Γράφει η Μιχαέλα Φουρναράκου
Η προσωνυμία «Μέγας» χρησιμοποιείται συχνά, αλλά και με φειδώ για να χαρακτηρίσει «μεγάλες» τις προσωπικότητες, οι οποίες έχουν στιγματίσει την ιστορία ως πρωταγωνιστές πολεμικών θριάμβων κατά τη διάρκεια κατακτητικών εκστρατειών, οι οποίες στοίχισαν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και προκάλεσαν ανήκουστες συμφορές στους λαούς. Η φήμη αυτών παραμένει ζωντανή και διαιωνίζεται, ακόμη και μετά την πτώση τους, ακόμα και μετά τις καταστροφές που άφησαν πίσω τους. Οι προσωπικότητες αυτές ενσαρκώνονται συχνά σε πρόσωπα στρατιωτικών και πολιτικών ηγετών, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Μέγας Κωνσταντίνος, η Μεγάλη Αικατερίνη και ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης. Ο τελευταίος αν και αξίζει το προσωνύμιο «Μέγας» για τους λόγους που θα αναλυθεί παρακάτω, εντούτοις αποτελεί ένα αειθαλές αρχέτυπο, το οποίο ερμηνεύει συμπεριφορές ανάλογων προσωπικοτήτων «αυτοκρατορικών διαστάσεων» όπως θα ήταν για παράδειγμα ο Πούτιν και άλλοι υπεροπτικοί εξουσιομανείς. Η παρούσα εποχή, περισσότερο, ίσως, από όλες τις άλλες, «απαιτεί» από την ιστορία να προτείνει μία ανανεωμένη αντίληψη των γεγονότων, ακόμη κι αν αυτή θα προέκυπτε με οπισθοδρομικά κριτήρια. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Βοναπάρτης θα μπορούσε να προβάλλει την εικόνα ενός αχάριστου πολέμαρχου χωρίς αρχές και όρια, με ατελείωτα επεκτατικά σχέδια, πράγμα, το οποίο θα γίνει ο άξονας παραλληλισμού του Βοναπάρτη με τον ηγέτη της Ρωσίας, παρακάτω. Πρωτίστως, όμως, κρίνεται αναγκαίο να αναλυθούν τα αδιαμφισβήτητης αξίας χαρακτηριστικά του Γάλλου ηγέτη, τα οποία και επιβεβαιώνουν ότι υπήρξε «Μέγας».
Ο Ναπολέων αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες αναδιάρθρωσης του κόσμου. Το όνομά του έχε συνδεθεί με μία από τις πιο ταραγμένες περιόδους της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Βοναπάρτης υπήρξε αναμφίβολα, μία από τις στρατιωτικές ιδιοφυΐες της εποχής του. Ήδη, από το 1795 υπηρέτησε ως επικεφαλής του στρατού κατά των βασιλικών αντεπαναστατών κατά τη διάρκεια της αντίδρασης κατά της Γαλλικής Επανάστασης από τη μοναρχική Ευρώπη. Στο τέλος του ίδιου χρόνου και στις αρχές του επόμενου πολεμά στην Ιταλία, αγώνας που στέφθηκε με επιτυχία. Τρία χρόνια αργότερα, το 1799, ο Ναπολέοντας πλήττει την Αίγυπτο και φτάνει ως την Ινδία, πράγμα που αποτέλεσε και φραγμό στα επεκτατικά σχέδια των Άγγλων. Από το 1800 και έπειτα έως και το 1821, ο Ναπολέοντας ενθαρρύνει τη διεξαγωγή στρατιωτικών εκστρατειών στην Ισπανία, στην Πρωσία και τη Ρωσία καθώς και τη σύναψη πολεμικών συνασπισμών, με στόχο την επέκταση του γαλλικού εδάφους. Η Βρετανία αποτελούσε μόνιμο εχθρό της Γαλλίας, γι’ αυτό και ο Ναπολέοντας με έντονα φιλόδοξο, αποφασιστικό και πρωτίστως επαναστατικό πνεύμα, το Δεκέμβριο του 1866 επιβάλλει το «Ηπειρωτικό Σύστημα», δηλαδή τον τερματισμό των εμπορικών συναλλαγών της ηπειρωτικής Ευρώπης, των εδαφών και των χωρών που ήταν σύμμαχοι με τη Γαλλία ή τελούσαν υπό γαλλική κατοχή, με τη Βρετανία.
Ο αντιβρετανικός συνασπισμός, ο οποίος είχε δημιουργηθεί έπειτα από τη συνθήκη του Τιλσίτ, κήρυξε πόλεμο κατά της Βρετανίας. Περεταίρω, ο μεγάλος αυτός στρατηγός είναι άνθρωπος του 18ου αιώνα και χαρακτηρίζεται ως το παιδί του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Βοναπάρτης, ως πεφωτισμένος δεσπότης, εκσυγχρονίζει όχι μόνο τη Γαλλία αλλά και την Ευρώπη. Επιπρόσθετα, ο «Μέγας» Βοναπάρτης γράφει Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο αυτός είναι ο Πρώτος Ύπατος και συγκεντρώνει εκτεταμένες εκτελεστικές και νομοθετικές εξουσίες. Το νέο Σύνταγμα του Ναπολέοντα παρείχε και διασφάλιζε όλα τα βασικά δικαιώματα. Αναγνώριζε την ισότητα όλων απέναντι στο νόμο, τη δυνατότητα κατοχής δημοσίων θέσεων, ανεξάρτητα από την κοινωνική προέλευση και κοινοβουλευτική κυβέρνηση. Συνάμα, αξιοσημείωτο θεωρείται το γεγονός πως ο Ναπολέοντας κάνει σοβαρές μεταρρύθμισες, οι οποίες και αποτελούν τα ερείσματα του νέου καθεστώτος. Ο Βοναπάρτης, με πνεύμα διορατικότητας, εστιάζει στην εκπαίδευση και κυρίως στοχεύει στην προετοιμασία των νέων για την επάνδρωση της κρατικής μηχανής.
Επιπλέον, ο Ναπολέοντας, όντας ηγέτης που ξεκίνησε την πορεία του ως στρατιώτης, δεν θα μπορούσε να μην δώσει την απαραίτητη προσοχή στο στρατό. Έτσι, στοχεύοντας στην ανάπτυξή του, πετυχαίνει την επάνδρωση του τελευταίου με περισσότερους άνδρες. Ο Ναπολέοντας ήταν και παρέμεινε στρατιώτης. Η δράση του αποτυπώθηκε ανεξίτηλα σε κάθε ιστορικό σύγγραμμα και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους ηγέτες. Ωστόσο, ο Βοναπάρτης, παρά τη μεγαλειότητα του έργου αλλά και της προσωπικότητάς του, δεν παύει να αποτελεί έναν αγνώμονα σφαγέα, ο οποίος λειτουργεί παραβιάζοντας κανόνες jus cogens (αναγκαστικού δικαίου) για την επίτευξη εθνικών οραμάτων.
Σε αυτό το σημείο, είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς, εάν πράγματι ο Ναπολέοντας αξίζει το προσωνύμιο «Μέγας». Ο ηγέτης αυτός, πέρα από τα στοιχεία ηρωισμού, προοδευτικότητας, ριζοσπαστισμού και επαναστατικότητας, παρουσιάζει και στοιχεία αυταρχισμού, αλαζονείας και υπεροπτισμού. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, ο Ναπολέοντας δεν πίστευε στην λαϊκή κυριαρχία ούτε στην αξία της λαϊκής βούλησης. Ο πολυσυζητημένος πρωταγωνιστής της Δυτικής Ευρώπης, στα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα, δυσπιστούσε στο πλήθος και συνάμα δεχόταν την κοινή γνώμη μόνο στο σημείο που μπορούσε να την ελέγξει. Σε κάθε πολεμική του εκστρατεία επικαλούνταν τη βία και την ισχύ των όπλων. Η υπέρμετρη φιλοδοξία και η αλαζονεία του ηγέτη αυτού ξεπερνούσαν κάθε όριο, πράγμα, το οποίο δικαιολογείται από το γεγονός ότι ο ίδιος το Μάιο του 1804 αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας του γαλλικού έθνους. Η πρωτοβουλία αυτή αποδεικνύει πως ο Βοναπάρτης αδυνατούσε να δεχτεί οποιονδήποτε άλλον ανώτερο από τον ίδιο. Στην πραγματικότητα, η κήρυξη ενός αξιώματος πραγματοποιείται από κάποιον ανώτερο από αυτόν που αναλαμβάνει το αξίωμα. Ο Ναπολέοντας ήθελε να δείξει ότι είναι ανώτερος όλων και γι’ αυτό αυτοανακηρύχθηκε. Τα υπέρμετρα φιλόδοξα ιμπεριαλιστικά σχέδια του Ναπολέοντα σε συνδυασμό με την αλαζονεία και την υπερβολική του αυτοπεποίθηση δημιούργησαν τραγικά δεινά στους υπόλοιπους λαούς. Η επιθυμία για συνεχή επέκταση μπορεί, εν μέρη, να προβάλλει τον Βοναπάρτη ως χαρισματικό και ατρόμητο ηγέτη, από την άλλη όμως αποτελεί και χαρακτηριστικό ενός «αχόρταγου» και επιπόλαιου ατομικιστή. Ο Ναπολέοντας μέσα από τις επιτυχίες του είχε, παράλληλα, «χτίσει» και το προφίλ του ανίκητου ηγέτη. Κάθε ευκαιρία, λοιπόν, πολεμικής επίθεσης αποτελούσε και για τον ίδιο ένα δέλεαρ για την διατήρηση της εικόνας, την οποία μέχρι τότε προέβαλε.
Δεδομένου ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, το ναπολεόντειο πρότυπο μένει αθάνατο στους αιώνες, πολλοί σύγχρονοι ηγέτες προσπαθούν όχι μόνο να μιμηθούν αλλά και να ξεπεράσουν με το έργο και τη δράση τους αυτό που κρύβεται πίσω από το όνομα «Ναπολέοντας». Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως στην περίπτωση του Πούτιν και ειδικότερα μετά τις τελευταίες εξελίξεις, όσον αφορά στον ρωσοουκρανικό πόλεμο, ο ίδιος, διακινδυνεύοντας το αξίωμά του, επιδιώκει να γίνει ένας σύγχρονος «Ναπολέοντας», κάνοντας προσπάθειες επέκτασης της Ρωσίας, ώστε να είναι κυρίαρχη γεωγραφικά, όπως η ναπολεόντεια Γαλλία. Αν και αυτές οι δύο χώρες υπήρξαν αντίπαλες στο μακρινό παρελθόν του 19ου αιώνα, το ναπολεόντειο μοντέλο έχει επηρεάσει βαθιά την τακτική του Ρώσου Προέδρου. Η εξέλιξη του πολέμου, δηλαδή η μονόπλευρη και συνεχής επίθεση από μέρους της Ρωσίας, με μοναδική απάντηση της Ουκρανίας την άμυνά της, καταδεικνύει τη βαθιά επιθυμία του Πούτιν να πετύχει το σχέδιό του σε μία εμφανώς άνιση μάχη.
Κοντολογίς, ο Ναπολέων αδιαμφισβήτητα κέρδισε στρατιωτική δόξα στα πεδία των μαχών, την οποία δεν γνώρισε κανείς άλλος πέρα απ’ αυτόν, μέχρι και σήμερα. Η δράση του είναι απαράμιλλης και αδιαπραγμάτευτης αξίας όσον αφορά στον εκσυγχρονισμό της Γαλλίας, της Ευρώπης αλλά και του κόσμου. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι ορισμένοι από τους σύγχρονους ηγέτες, οι οποίοι επιδιώκουν να μιμηθούν το έργο του, ακολουθούν και την αυταρχική στρατηγική και τακτική, η οποία χαρακτήριζε τον Ναπολέοντα, ιδίως στην επεκτατική του πολιτική. Εντούτοις, παν μέτρον άριστον! Σε έναν πόλεμο, κανείς πράγματι δεν είναι νικητής, ακόμη και ο ίδιος ο νικητής. Κάθε πλευρά έχει τόσες απώλειες, ανθρώπινες και υλικές, οι οποίες δεν μπορούν να αντισταθμιστούν από μια ενδεχόμενη νίκη. Κανένας ηγέτης δεν μένει στην ιστορία για την καταστροφή που προκάλεσε, αλλά για τις προσπάθειες και τον κόπο που κατέβαλλε για να προσφέρει και να εξυψώσει το έθνος του. Ένας αληθινός ηγέτης με λαμπρό έργο απαιτείται να συνδυάζει και ταπεινότητα και φιλοδοξία, έτσι ώστε να αξίζει και το προσωνύμιο «Μέγας».
Βιβλιογραφία
Κολιόπουλος, Ι. Σ. (2001). Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 «Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο». Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ.
Σγουρός Π. (2009). Ναπολέων Α΄ο Μέγας Ο Μεγαλύτερος των Μεγάλων. Εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα.
Σφυρόερα, Μ. (2022). Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι και η επίδρασή τους στην Ελληνική Επανάσταση. Διαθέσιμο σε: https://www.ertnews.gr/1821/oi-napoleonteioi-polemoi-kai-i-epidrasi-toys-stin-elliniki-epanastasi-grafei-o-nikolaos-sidiropoylos/
Ψύλος, Μ. (2022). Το σχέδιο του Πούτιν για την Ουκρανία: Συνθηκολόγηση άνευ όρων αξιώνει ο Ρώσος πρόεδρος. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/story/1836522/to-sxedio-tou-poutin-gia-tin-oukrania
Πηγή εικόνας εξωφύλλου
in.gr (2021). 200 χρόνια από το θάνατο του Μ. Ναπολέοντα και η σχέση με τα Επτάνησα. Διαθέσιμο σε : https://www.in.gr/2021/05/05/plus/features/200-
xronia-apo-thanato-tou-m-napoleonta-kai-sxesi-ta-eptanisa/amp/