Γράφει ο Γιώργος Κοτλίδας
Διάστημα: «Το τελευταίο σύνορο», όπως ακούγαμε συνεχώς στο Star Trek…
Με τη φράση «αγώνας στο Διάστημα», το μυαλό όλων στρέφεται στον Space Race του προηγούμενου αιώνα. Δηλαδή τον έντονο ανταγωνισμό ΗΠΑ και ΕΣΣΔ για την τεχνολογική, οικονομική, ακόμη και στρατιωτική επικυριαρχία στο χώρο του Διαστήματος, παρακλάδι της γενικότερης σύγκρουσης των δύο υπερδυνάμεων στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου. Ο ανταγωνισμός αυτός, παραδόξως, άφησε στην Ανθρωπότητα πλούσιο κληροδότημα: καινοτομίες στους τομείς της Επικοινωνίας και της Αεροναυπηγικής, ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, νομική παρακαταθήκη για τη διαχείριση των σχετικών θεμάτων στο μέλλον, αλλά κυρίως, μάς έδειξε ότι το ίδιο το Διάστημα είναι προσεγγίσιμο. Και φυσικά, ο Άνθρωπος θέλει πάντα «λίγο παραπάνω», με το Διάστημα, τους πλανήτες και τους αστεροειδείς να αποτελούν μήλα της Έριδος χάρη στις δυνητικά εκμεταλλεύσιμες πηγές πρώτων υλών τους (με γιγάντια αποθέματα), τις στρατιωτικές εφαρμογές επ’ αυτών, αλλά και έναν πιθανό αποικισμό στο απώτερο μέλλον…
Το δρόμο για την κατάκτηση του «τελευταίου συνόρου» για τον Άνθρωπο άνοιξαν τα ισχυρά κράτη του περασμένου αιώνα, όπως είδαμε παραπάνω. Οι ΗΠΑ παραμένουν πρωτοπόρες στο Διάστημα, με τη Ρωσία να αδυνατεί να ακολουθήσει τους ίδιους ρυθμούς (μετά και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ) διατηρώντας, ωστόσο, το δικό της διαστημικό πρόγραμμα και επιθυμώντας να ξαναστείλει σε τροχιά επανδρωμένες αποστολές μέσα στη δεκαετία. Στον αγώνα έχει μπει πλέον πολύ δυναμικά και η Κίνα, έχοντας στείλει δικούς της αστροναύτες στο Διάστημα ήδη από το 2003[1], φιλοδοξώντας σύντομα να στείλει τη δική της αποστολή στον πλανήτη Άρη[2], αλλά και στη Σελήνη για περισυλλογή δειγμάτων πετρωμάτων και άλλες έρευνες.[3] Το δικό της – πολλά υποσχόμενο – πρόγραμμα έχει αναπτύξει και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (στην οποία συμμετέχει και η Ελλάδα!), ενώ σχέδια για διαστημικές αποστολές – αν και λιγότερο ανεπτυγμένα και προχωρημένα – διαθέτουν η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Ινδία και το Ισραήλ. Ειδικά το ευρωπαϊκό και το ιαπωνικό διαστημικό πρόγραμμα φαίνεται πιθανότερο να προχωρήσουν σε συνεργασία και με αυτά άλλων χωρών[4].
Πάντως, εκτός από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές (ΗΠΑ και Ρωσία/ΕΣΣΔ) παρέδωσαν στην Ανθρωπότητα και μαθήματα διεθνούς συνεργασίας. Αυτό συνέβη με την περίπτωση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, ο οποίος πλέον χρησιμοποιείται και από άλλα μέρη. Ο ΔΔΣ είναι σε σταθερή τροχιά, έχει επανδρωθεί από 240 άτομα – 19 εθνικοτήτων και αποτελεί φάρο καινοτόμου επιστημονικής έρευνας, αλλά και – όπως προλέχθηκε – διεθνούς συνεργασίας[5]. Ο ΔΔΣ λειτουργεί υπό ένα νομικό πλέγμα τριών πυλώνων : α) την Intergovernmental Agreement που υπογράφηκε στις 29 Ιανουαρίου του 1998, και καθορίζει τις επιμέρους εφαρμογές στον ΔΔΣ των υπό τον ΟΗΕ διεθνών συνθηκών που αφορούν το Διάστημα, β) Τέσσερα Μνημόνια Κατανόησης μεταξύ της NASA αφενός, και των τεσσάρων συνεργαζόμενων στον ΔΔΣ διαστημικών υπηρεσιών (Ρωσίας, Καναδά, Ευρώπης και Ιαπωνίας), και γ) διάφορους Διακανονισμούς μεταξύ της NASA και άλλων, πιθανών να επιθυμήσουν συνεργασία, υπηρεσιών[6].
Στο σημείο αυτό είναι πρέπον να παρατεθεί σύντομα και το γενικότερο νομικό πλαίσιο που αφορά τα ζητήματα του Διαστήματος. Υπάρχουν διάφορες μικρότερης σημασίας συνθήκες, κατατεθειμένες στον ΟΗΕ, οι οποίες ρυθμίζουν τα περί διάσωσης, ρίψης διαστημικών απορριμάτων (π.χ. άδειοι πύραυλοι εκτόξευσης), εκτόξευσης/προγείωσης, διεθνούς ευθύνης, ελευθερίας εξερεύνησης, ελέγχου οπλικών συστημάτων και άλλων ζητημάτων πιθανών να προξενήσουν τριβές μεταξύ των δρώντων στο Διάστημα μερών. Οι κυριότερες συνθήκες είναι η Συνθήκη Εξώτερου Διαστήματος (Outer Space Treaty) και η Συνθήκη για το Φεγγάρι (Moon Agreement), οι οποίες ρυθμίζουν την πρόσβαση των διαφόρων δρώντων στους διαστημικούς/σεληνιακούς πόρους και την εκμετάλλευση αυτών, τη μετακίνηση διαστημικών σκαφών και δορυφόρων, τη διεθνή ευθύνη από ατυχήματα, και όλες τις σχετικές δραστηριότητες. Οι Συνθήκες αυτές υπεγράφησαν στα πλαίσια της Επιτροπής για τις Ειρηνικές Χρήσεις του Εξώτερου Διαστήματος του ΟΗΕ, τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, και οι όποιες σχετικές δραστηριότητες καταγράφονται και ελέγχονται από την ίδια Επιτροπή[7].
Στις 31 Μαΐου 2020, όμως, στον αγώνα για το Διάστημα ξεπρόβαλε μία νέα, μέχρι τότε θεωρητική μόνο, παράμετρος: Η εταιρία SpaceX του Elon Musk έγινε και επίσημα ο πρώτος ιδιωτικός φορέας που συμμετείχε ενεργά (παλιότερα ιδιώτες συμμετείχαν μόνο στην κατασκευή τμημάτων διαστημοπλοίων και την έρευνα) σε διαστημική αποστολή. Συγκεκριμένα, δύο αστροναύτες της SpaceX, οι Douglas Hurley και Robert Behnken, προσδέθηκαν με το σκάφος Dragon 2 στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό[8]. Γράψανε έτσι ιστορία, καθώς πλέον η εκμετάλλευση των πόρων του Διαστήματος και η διαστημική έρευνα, ξέφυγε από την αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών, και μετατράπηκε και σε ιδιωτική υπόθεση. Και άλλες εταιρίες έχουν εκφράσει τη φιλοδοξία τους να συμμετάσχουν σε διαστημικές αποστολές – ή και να δημιουργήσουν δικές τους – όπως η Blue Origin και η iSpace, ακόμη και για καθαρά κερδοσκοπικούς λόγους[9]. Η δε Μη Κυβερνητική Οργάνωση Mars One έχει ανακοινώσει το σχέδιο της να είναι ο πρώτος ανθρώπινος φορέας που θα αποικίσει τον Άρη! Το σχέδιο περιλαμβάνει πολλαπλές αποστολές – αρχικά μη επανδρωμένες και έπειτα εθελοντών, με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση, και έχει απευθυνθεί ανοιχτή πρόσκληση χρηματοδότησης (‘fundraising’) παγκοσμίως, ενώ έχουν ανοίξει και οι αιτήσεις εθελοντών[10]. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και η ανοιχτή επιδίωξη του προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump να μετατρέψει τις διαστημικές υποθέσεις σε χώρο δραστηριοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας[11].
Καταληκτικά, στο άμεσο και απώτερο μέλλον, φαίνεται να απλώνεται ένα ευρύτατο πεδίο δυνατοτήτων αναφορικά με την εξερεύνηση του Διαστήματος και την εκμετάλλευση των πόρων του. Στον τομέα αυτό, η ανάγκη επένδυσης τεράστιων κεφαλαίων, σε συνδυασμό με την επικράτηση ενός οξύτατου ανταγωνιστικού πνεύματος μεταξύ των δυνάμεων που δραστηριοποιούνται στο Διάστημα, φαίνεται πως θα φέρει τα κράτη προ τετελεσμένου, αναφορικά με την – σύντομα ή αργότερα – εμπλοκή ιδιωτών στο «παιχνίδι», κάτι που δεν κρίνεται απαραίτητα ως αρνητικό. Με τις εκπληκτικές δυνατότητες που προσφέρει για πρόοδο στους τομείς της Επικοινωνίας, της Τεχνολογίας, της Βιολογίας, της Ενέργειας και της Επιστήμης εν γένει, αλλά και χάρη στον πρακτικά απεριόριστο όγκο των πόρων του, το Διάστημα έχει τις προδιαγραφές να καταστεί φάρος της συνεργασίας της Ανθρωπότητας και τροφοδότης του μέλλοντος της. Αρκεί να πρυτανεύσει η «καλή» της πλευρά…
Πηγές
[1] Space.com, China Space Program. Διαθέσιμο σε: https://www.space.com/topics/china-space-program .
[2] ANDREW JONES, China’s Mars mission likely on track for July launch despite Coronavirus outbreak, Space.com, Home, News, Spaceflight, March 12, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.space.com/coronavirus-china-mars-mission.html .
[3] LEONARD DAVID, China wants a piece of the moon. Here’s how it plans to handle lunar samples, Space.com, Home, News, Tech, April 18, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.space.com/china-moon-sample-handling-plans.html .
[4] NEEL V. PATEL, Are we in the middle of a new space race for this century?, MIT Technology Review, February 7, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.technologyreview.com/2020/02/07/349033/are-we-in-the-middle-of-a-new-space-race-for-this-century/ .
[5] International Space Station Facts and Figures, Nasa.gov, feature, April 10, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.nasa.gov/feature/facts-and-figures .
[6] KIRAN KRISHNAN NAIR, The legal and financial challenges of privatizing the International Space Station, The Space Review, May 14, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.thespacereview.com/article/3493/1 .
[7] United Nations, Office for Outer Space Affairs, Space Law Treaties and Principles. Διαθέσιμο σε: https://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/spacelaw/treaties.html .
[8] MATT GURNEY, With successful SpaceX launch, America roars back into the space race, National Post, opinion, May 30, 2020. Διαθέσιμο σε: https://nationalpost.com/opinion/matt-gurney-with-successful-spacex-launch-america-roars-back-into-the-space-race .
[9] Όπως παραπάνω, υποσημείωση 4.
[10] Mars-one.com, homepage. Διαθέσιμο σε: http://www.mars-one.com/ .
[11] Ό.π., υποσ. 6.
Πηγή Φωτογραφίας: TONY MARINO, news965.com, 3 Ιανουαρίου 2020.