Γράφει η Μαρία Λεριώτη
Η αφρικανική ήπειρος ανέκαθεν συνδεόταν άρρηκτα με τον δυτικό ζυγό της αποικιοκρατικής εξουσίας· σχεδόν 60 χρόνια μετά την αποαποικιοποίηση η μεταστροφή της Αφρικής προς την Ανατολή, και συγκεκριμένα προς την Κίνα, χαράσσει πρωτόγνωρα μονοπάτια για την έκβαση της ιστορίας καθώς και για την ισορροπία του διεθνούς γίγνεσθαι. Θα αποτελέσει η κινοαφρικανική συνεργασία την σωτήρια λέμβο για την αφρικανική ήπειρο ή αντίθετα η ιστορία θα επαναληφθεί;
Η αρχή της στενής αυτής συνεργασίας, η οποία παραμένει άθικτη στον χρόνο, είχε ως αφετηρία την αντιαποικιοκρατική συνδιάσκεψη στο Μπαντούνγκ της Ινδονησίας, το 1955. Το παρόν έδωσαν 29 αφρικανικές και ασιατικές χώρες μεταξύ των οποίων και η τότε κομμουνιστική Κίνα επί τον Mao Zedong. Η συνδιάσκεψη του Μπαντούνγκ έδωσε την ευκαιρία σε χώρες που είχαν βιώσει τον αποικιοκρατικό ζυγό να βρεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έτσι ώστε να προβούν σε διεκδικήσεις. Οι συμμετέχουσες χώρες προέβαλαν το αίτημά τους για την πιο ενεργή συμμετοχή τους στο διεθνές γίγνεσθαι, απομακρυσμένες από το αμερικανικό και σοβιετικό διπολικό σύστημα. Ένα ακόμα ηχηρό και ευοίωνο αίτημα αποτελούσε η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών του τρίτου κόσμου, προκειμένου να προωθηθούν τα κοινά τους συμφέροντα. Με αυτά τα δεδομένα, η Κίνα στρέφεται προς την Αφρική με στόχο την ενδυνάμωση των μεταξύ τους σχέσεων.
Τα χρόνια μετά την συνδιάσκεψη των αφρικανικών και ασιατικών χωρών χαρακτηρίζονται από τις τελευταίες προσπάθειες αποαποικιοποίησης στην αφρικανική ήπειρο. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 60, η Κίνα επιδιώκει να αναπτύξει διπλωματικές σχέσεις με την Αφρική, να υποστηρίξει τα απελευθερωτικά κινήματα της ηπείρου και να υλοποιήσει έργα υποδομής, όπως για παράδειγμα τη σύνδεση της Ζάμπια και της Τανζανίας το 1965. Ωστόσο, αναρωτιέται κανείς ποιο αποτελεί το όφελος της Κίνας από την συνεργασία με την Αφρική. Αδιαμφησβήτητα, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω η Κίνα δεν δρα αφιλοκερδώς, αλλά απώτερος στόχος της είναι η εύρεση πολύτιμων συμμάχων.
Την ίδια περίοδο, το καθεστώς ηγεσίας της Κίνας προκαλεί σύγχυση καθώς τόσο η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ) του Mao Zedong όσο και η Δημοκρατία της Κίνας (ΔΚ) που είχε μεταφερθεί στην Ταϊβάν το 1949, όταν οι κομμουνιστές υπό την ηγεσία του Mao Zedong κατέλαβαν την Κίνα και κήρυξαν το Πεκίνο ως την πρωτεύουσα της νέας Κομμουνιστικής Κίνας, αυτοτιτλοφορούνταν ως η επίσημη δημοκρατία της Κίνας. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου, η αναγνώριση της κυβέρνησης της ΔΚ από τα Ηνωμένα Έθνη αντιμετώπιζε πολιτικά και διπλωματικά προβλήματα, καθώς η Κίνας της ΛΔΚ εκπροσωπούσε τη μεγάλη πλειοψηφία του κινεζικού πληθυσμού. Έτσι, ο ΟΗΕ το 1971 με ψήφισμα προβαίνει στην απόφαση για την ανάδειξη της επίσημης και μοναδικής εκπροσώπου της Κίνας στον ΟΗΕ, με νομική προσωπικότητα. Στο σημείο αυτό, είναι καθοριστικός ο ρόλος που διαδραματίζουν οι αφρικανικές χώρες όχι μόνο ως μέλη του ΟΗΕ αλλά και ως σύμμαχοι της κομμουνιστικής Κίνας. Συνεπώς, παρά την υποστήριξη της Ταϊβάν από τις ΗΠΑ, το Πεκίνο κατάφερε να αντικαταστήσει την Ταϊπέι, χάρη στις 26 ψήφους των αφρικανικών χωρών.
Το παραπάνω παράδειγμα αποτελεί απόδειξη της σημασίας και της «δύναμης» που αυτομάτως χάριζαν οι αφρικανικές χώρες στην Κίνα, γεγονός το οποίο εξηγεί και για πολλούς την ραγδαία ανέλιξη της Κίνας σε υπερδύναμη. Οφείλει να ληφθεί υπόψιν ότι η Κίνα αποτελούσε τον πρώτο εμπορικό συνεταίρο της Αφρικής με τις ΗΠΑ να ακολουθούν. Αδιαμφισβήτητα, γεννώνται ερωτήματα καθώς και πάλι το μοτίβο αυτό οδηγεί σε εμπορική εξάρτηση, όπως συνέβη και επί τα χρόνια της δυτικής παρουσίας. Ο ισχυρισμός αυτός ενισχύεται δεδομένου των υπέρογκων ποσών που δανείζονται από την Κίνα στην Αφρική. Κατά την περίοδο 2005 με 2017, 137 δισεκατομμύρια δολάρια έχουν επενδυθεί στην Αφρική με σκοπό την επιχορήγηση έργων υποδομής, καθιστώντας την Κίνα τον βασικό πιστωτή της ηπείρου. Αν και το εγχείρημα αυτό παρουσιάζει εκ πρώτης όψεως πολλές προοπτικές, στην πραγματικότητα κρύβει δύο αλληλένδετα μελανά σημεία. Το πρώτο είναι τα ανεξέλεγκτα, σε πολλές περιπτώσεις, μεγέθη χρέους των αφρικανικών χωρών, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ζιμπάμπουε, της οποίας το χρέος ξεπέρασε το 48% του ΑΕΠ το 2013. Συνεπώς, με την ραγδαία αύξηση του χρέους το ερώτημα που δημιουργείται είναι αν μπορεί να συνεχιστεί ο δανεισμός.
Το ερώτημα αυτό οδηγεί ασυνείδητα στο δεύτερο σκέλος του εγχειρήματος που εξετάζεται: Γιατί η Κίνα συνεχίζει να παίρνει το ρίσκο δανεισμού στις αφρικανικές χώρες; Η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα συνδέεται άρρηκτα με τα ανταλλάγματα και τα κέρδη της Κίνας που λαμβάνουν οικονομικό και πολιτικό πρόσημο. Πιο συγκεκριμένα, η Κίνα πολλές φορές υποχρεώνει τους οφειλέτες να υπογράψουν μία ρήτρα ασφαλείας η οποία λειτουργεί ως εγγύηση σε περίπτωση μη καταβολής των χρημάτων. Συνεπώς, σε περίπτωση μη καταβολής, η εν λόγω χώρα δεν καλείται πλέον να επιστρέψει το δάνειο σε χρήμα αλλά σε είδος, όπως για παράδειγμα σε πρώτες ύλες, πετρέλαιο ακόμα και σε υποδομές, όπως στην Σρι Λάνκα το 2015. Το 2014 ο κινέζος πρόεδρος Xi Jinping κάνει λόγο για τον «νέο δρόμο του μεταξιού», ο οποίος θα ενώσει την Ευρώπη με την Κίνα και έτσι σκοπεύει να επενδύσει εκατομμύρια στην κατασκευή ενός γιγάντιου λιμανιού στο νότιο τμήμα της Σρι Λάνκα, η οποία όμως παρέμενε βυθισμένη στα χρέη της. Η Κίνα, λοιπόν, παρουσιάζεται από μηχανής θεός και προτάσσει ως εναλλακτική για την αποπληρωμή του χρέους, τον έλεγχο του λιμανιού για 99 χρόνια. Με το τέχνασμα αυτό, η Κίνα δεν φαίνεται να ζημιώνεται οικονομικά καθώς γίνεται κυρίαρχη σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους θαλάσσιους δρόμους του κόσμου. Συγχρόνως, οι στόχοι αποβλέπουν και στην ενδυνάμωση της Κίνας πολιτικά, σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω της δημιουργίας μίας νέας τάξης πραγμάτων στην οποία η Κίνα θα καταλαμβάνει ηγεμονικό ρόλο.
Και οι δύο πλευρές, τόσο η Αφρική πόσο μάλλον και η Κίνα, αποβλέπουν σε μια win-win συνεργασία, με την Κίνα να δανείζει και να επωφελείται επί των πρώτων υλών και παράλληλα την Αφρική να καλύπτει τα κενά της σε υποδομές, τεχνογνωσία και εργατικό δυναμικό. Δεν είναι σπάνιες οι κατηγορίες κατά της Κίνας για συμπεριφορά εκμετάλλευσης των αφρικανικών πόρων. Ωστόσο, ας μην λησμονείται ότι σε αντίθεση με τις χώρες της Δύσης, η Κίνα δεν έχει αποικιακό παρελθόν στην Αφρική, το οποίο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της Κίνας προκειμένου να κερδίσει την εμπιστοσύνη της αφρικανικής ηπείρου.
ΠΗΓΕΣ
Ρούσσος, Σ. (2015, Δεκέμβριος 6). Το Κίνημα των Αδεσμεύτων. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανάκτηση Ιούλιος 18, 2023, Διαθέσιμο https://www.kathimerini.gr/world/841207/to-kinima-ton-adesmeyton/
Αθανασόπουλος, Α. Ά. (2014, Μάϊος 16). Ο «Νέος Δρόμος του Μεταξιού» θα φθάνει από την Κίνα στη Γερμανία. ΤΟ ΒΗΜΑ. Ανάκτηση Ιούλιος 18, 2023, Διαθέσιμο https://www.tovima.gr/2014/05/16/world/o-neos-dromos-toy-metaksioy-tha-fthanei-apo-tin-kina-sti-germania/
Pairault, T., Soulé, F., & Zhou, H. (n.d.). Introduction : Décentrer l’analyse des relations afro-chinoises. Quelle agencéité africaine ? REVUE INTERNATIONALE DES ETUDES DU DEVELOPPEMENT. Ανάκτηση Ιούλιος 18, 2023, Διαθέσιμο https://journals.openedition.org/ried/