Γράφει η Εύα Τρούμπουλου
H κρίση της πανδημίας του Covid-19 έχει θέσει την Ευρώπη αντιμέτωπη με μια πρόκληση ιστορικών διαστάσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη κλήθηκαν να λάβουν έκτακτα μέτρα για τη προστασία της δημόσιας υγείας και την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων. Στις 21 Ιουλίου του 2020 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανακοίνωσε την ίδρυση του «ΝextGenerationEU», ενός έκτακτου και προσωρινού μέσου με στόχο να συνδράμει στην άμεση αποκατάσταση της οικονομικής και κοινωνικής ζημίας που προκλήθηκε από τη πανδημία του κορωνοϊού. Το μέσο αυτό διαθέτει προϋπολογισμό 806,9 δισεκατομμύρια ευρώ και θα συμβάλλει μέσω της χρηματοδότησης στη δημιουργία μιας Ευρώπης πιο πράσινης, ψηφιακής και ανθεκτικής για να ανταπεξέλθει στις τρέχουσες και στις επερχόμενες προκλήσεις μακροπρόθεσμα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προβεί στην έκδοση χρέους εξ ονόματος της ΕΕ για να δανειστεί τα απαραίτητα κεφάλαια από τις χρηματαγορές. Ο δανεισμός της Ένωσης έχει προγραμματιστεί να λήξει το 2026, ενώ η αποπληρωμή του χρέους, σύμφωνα με την αρχή της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2058.
Βασικότερος πυλώνας του μέσου είναι ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ένα εργαλείο που παρέχει επιχορηγήσεις και δάνεια συνολικής αξίας 723,8 δισ. ευρώ. Οι πόροι που διατίθενται από το ταμείο αυτό προορίζονται για τη χρηματοδότηση δημοσίων επενδύσεων προκειμένου να συμβάλλει στην ανάκαμψη των ευρωπαϊκών οικονομιών και στη προώθηση της βιωσιμότητας και ψηφιακών προτεραιοτήτων της ΕΕ. Από τα κεφάλαια, 338 δισεκατομμύρια ευρώ θα χορηγηθούν στα κράτη μέλη με τη μορφή επιχορηγήσεων. Το υπόλοιπα 385,8 δισεκατομμύρια ευρώ θα χορηγηθούν με τη μορφή δανείων με ευνοϊκούς όρους στα κράτη μέλη και σε ποσοστό έως 6,8% του ακαθάριστου εθνικού τους εισοδήματος (ΑΕΕ). Τα διαθέσιμα κεφάλαια στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα διανεμηθούν έπειτα από έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σύμφωνα με τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης που θα υποβληθούν από τα κράτη μέλη σε αυτήν.
H συμβολή της χρηματοδοτικής στήριξης του «ΝextGenerationEU» αναμένεται να έχει ουσιαστική επίδραση σε μακροοικονομικό επίπεδο, καθώς αποτελεί στήριξη συνολικού ύψους ίσου σχεδόν με το 5% του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ με όρους του 2019.[1] Ο ακριβής αντίκτυπος δύναται να προβλεφθεί με τη χρήση μακροοικονομικών μοντέλων και προσομοιώσεων διαφορετικών σεναρίων.
Σύμφωνα με προσομοιώσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μέσω του μακροοικονομικού μοντέλου «EAGLE» που έχει προσαρμοστεί κατά τρόπο που απεικονίζει τις ιδιαιτερότητες του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αντανακλάται ο μέγιστος δυνατός μακροοικονομικός αντίκτυπος. Συγκεκριμένα, προβλέπεται πως η χρήση όλων των επιχορηγήσεων και δανείων για παραγωγικές δημόσιες επενδύσεις δύναται να οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση της παραγωγής που μπορεί να διατηρηθεί μετά το πέρας της εξαετίας.
Βραχυπρόθεσμα, οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται να αυξήσουν τη ζήτηση των τελικών αγαθών και κατά συνέπεια τη ζήτηση εργασίας και κεφαλαίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, την αύξηση του εισοδήματος από την εργασία και του αποθέματος ιδιωτικού κεφαλαίου, ενισχύοντας την εγχώρια κατανάλωση και επένδυση. Μακροπρόθεσμα, οι δημόσιες επενδύσεις μπορούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα της εγχώριας οικονομίας μέσω της συσσώρευσης κρατικού κεφαλαίου. Ταυτόχρονα, η αύξηση του δημόσιου κεφαλαίου μειώνει το οριακό κόστος των επιχειρήσεων και κατά συνέπεια μειώνει τις πληθωριστικές τάσεις.
Τα κεφάλαια του Ταμείου Ανάκαμψης, σύμφωνα με την ΕΚΤ, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση του υφιστάμενου χρέους ή των πληρωμών των τόκων και τη χρηματοδότηση πρόσθετων κρατικών δαπανών. Η προσομοίωση προϋποθέτει, ότι τα δάνεια χρησιμοποιούνται για την αντικατάσταση του υπάρχοντος δημόσιου χρέους, ενώ οι επιχορηγήσεις χρησιμοποιούνται για την αποπληρωμή του υπάρχοντος δημόσιου χρέους. Η προσομοίωση, μάλιστα, δείχνει πως σε χώρες με υψηλό χρέος που χρησιμοποιούν επιχορηγήσεις για την αποπληρωμή του υπάρχοντος χρέους, η επίδραση στην παραγωγή είναι υψηλότερη από ό,τι για δάνεια. Επίσης, η άνοδος του ονομαστικού ΑΕΠ σε συνδυασμό με τα χαμηλά ονομαστικά επιτόκια που θα ισχύουν τα επόμενα έτη, εκτιμάται ότι θα βοηθήσουν σημαντικά στην αποκλιμάκωση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ.
Source: ECB staff calculations using EAGLEΤο Ινστιτούτο ΙΜΚ προβλέπει επίσης, πως η αξιοποίηση των πόρων για πρόσθετες δημόσιες επενδύσεις, αυξάνει μελλοντικά το δημόσιο απόθεμα κεφαλαίου στην ευρωζώνη, όπως φαίνεται στο αντίστοιχο διάγραμμα. Επιπλέον, συμπεραίνεται πως θετικότερες επιδράσεις θα έχει το μερίδιο χρηματοδότησης που αναλογεί στις χώρες της Νότιας Ευρώπης που έχουν πληγεί περισσότερο, καθώς τα κέρδη από το ΑΕΠ και η μείωση ανάληψης του κινδύνου θα αντισταθμίσει τις οικονομικές αποκλίσεις σε σχέση με τις χώρες που επλήγησαν σε μικρότερο ποσοστό. Επίσης, το Ταμείο αναμένεται να οδηγήσει σε χαμηλότερους δείκτες δημόσιου χρέους μεταξύ 2,0 και 4,4 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από τη βασική τιμή για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης το 2023.
Σύμφωνα με τους Alcidi, Gros και Corti[1], υπάρχουν δύο βασικοί κίνδυνοι που ενδεχομένως να επηρεάσουν τον θετικό οικονομικό αντίκτυπο του μέσου. Πρώτον, το παραδοσιακά αργό ποσοστό απορρόφησης των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών κεφαλαίων, που σύμφωνα με προηγούμενες εμπειρίες, οι πόροι απορροφώνται σε ολόκληρο το ποσοστό τουλάχιστον τρία χρόνια μετά τη προγραμματισμένη περίοδο. Εντοπίζονται αρκετοί κίνδυνοι ως προς τη δυνατότητα των κρατών μελών να μπορέσουν να απορροφήσουν τα κονδύλια μέχρι το 2026. Παρ’ όλα αυτά η προβλεπόμενη ταχύτητα των εκταμιεύσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης κρίνεται σημαντικά ταχύτερη από εκείνη που έχει παρατηρηθεί για τα διαρθρωτικά ταμεία στον κανονικό προϋπολογισμό της ΕΕ.
Δεύτερον, η περιορισμένη ικανότητα των εθνικών κυβερνήσεων να διαθέτουν μεγάλο ποσοστό των πόρων σε δημόσιες επενδύσεις. Σύμφωνα με προσομοιώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που παρουσιάστηκαν τον Μάιο του 2020 ταυτόχρονα με τη πρόταση για το Tαμείο Ανάκαμψης, προβλέφθηκε πως θα μπορούσε να αυξήσει το επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ κατά μέσο όρο σε ποσοστό 2% έως το 2024. Το αποτέλεσμα αυτό στηρίχθηκε στην υπόθεση πως όλα τα κράτη μέλη θα χρησιμοποιήσουν το 100% των επιχορηγήσεων, καθώς και το 50% των δανείων για δημόσιες επενδύσεις. Με προϋπόθεση ότι πρόκειται να γίνει απορρόφηση 100%, λοιπόν, οι ετήσιες δημόσιες επενδύσεις προβλέπεται να υπερδιπλασιαστούν για χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Πορτογαλία, η Κροατία και η Ισπανία, ενώ για άλλες 11 χώρες προβλέπεται αύξηση που αγγίζει το 40% έως και το 90%. Παρ ‘όλα αυτά είναι αμφίβολο κατά πόσο αυτό το σενάριο μπορεί να αποδειχθεί ρεαλιστικό. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, οι αυξήσεις των δημοσίων δαπανών συνήθως δεν υπερβαίνουν το 10%-20% ετησίως. Η προσπάθεια για την επίτευξη μεγαλύτερου ποσοστού δημοσίων επενδύσεων, πολύ πιθανόν, να οδηγήσει σε αναποτελεσματικότητα και αδυναμία διατήρησης του μετά το πέρας της εξαετίας.
Συμπερασματικά, λοιπόν, τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων για τον αντίκτυπο του Ταμείου Ανάκαμψης σε μακροοικονομικό επίπεδο, προβλέπουν πως το μέσο θα συμβάλλει αποτελεσματικά στην συνολική οικονομική ανάκαμψη της ΕΕ μετά τη πανδημία. Το Ταμείο έχει σχεδιαστεί κατά τρόπο που παρέχει ιδιαίτερη βοήθεια στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο, αποτέλεσμα να αποτρέπει τις περαιτέρω οικονομικές αποκλίσεις σε σχέση με τα κράτη των οποίων το ΑΕΠ επηρεάστηκε σε μικρότερο βαθμό. Οι πόροι του Ταμείου θα διατεθούν σε μεγαλύτερο ποσοστό για δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αυξήσουν την πραγματική παραγωγή στη ζώνη του ευρώ κατά περίπου 1,5% του ΑΕΠ.[2] Έτσι, θα αυξηθεί το δημόσιο απόθεμα κεφαλαίου οδηγώντας προς μια βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη που θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επερχόμενων προκλήσεων.
Το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί μόνο το πρώτο βήμα μιας πολιτικής με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Υπάρχουν αρκετοί κίνδυνοι όσον αφορά την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων και τη διάρκεια τους μετά το πέρας της εξαετίας. Ωστόσο, οι προοπτικές είναι θετικές, καθώς οι χώρες με υψηλό χρέος, που έχουν περιορισμένη ικανότητα να απορροφούν κεφάλαια για επενδύσεις, μπορούν να κάνουν χρήση των επιχορηγήσεων για τη μείωση του χρέους ή των δανείων για αντικατάσταση του χρέους ενώ η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων θα μπορούσαν να διατηρηθούν μακροχρόνια εφόσον οι πόροι χρησιμοποιηθούν και για την ευρύτερη δημοσιονομική στήριξη, όπως τη στήριξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων και επενδύσεων και τη βελτίωση της ρευστότητας.
Πηγές:
Πηγή Εικόνας Εξωφύλλου: Το Βήμα, Ταμείο Ανάκαμψης : Ολο το σχέδιο για τα €32 δισ. Ποια έργα και ποια προγράμματα θα πάρουν «ζεστό» χρήμα, Μάρτιος 18, 2021 Διαθέσιμο εδώ
Alcidi, C., Gros, D., Corti, F., (2020), Who will really benefit from the Next Generation EU Funds? CEPS, PI2020-25, October. Διαθέσιμο εδώ
European Central Bank, The macroeconomic impact of the Next Generation EU instrument on the euro area, No 255 / January 2021, pp.8-15. Διαθέσιμο εδώ
Εuropean Commission, The EU’s 2021-2027 long-term budget & NextGenerationEU. December 2021 Διαθέσιμο εδώ
Sebastian Watzka, Andrew Watt, The Macroeconomic effects of the EU Recovery and Resilience Facility, IMK Policy Brief No. 98, October 2020, pp.6-12. Διαθέσιμο εδώ
Τράπεζα της Ελλάδος, Η εμβάθυνση της οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα, Απρίλιος 2021 σσ 60-64, 68-71. Διαθέσιμο εδώ
[1] Alcidi, C., Gros, D., Corti, F., (2020), Who will really benefit from the Next Generation EU Funds? CEPS, PI2020-25, October. Διαθέσιμο εδώ
[2] European Central Bank, The macroeconomic impact of the Next Generation EU instrument on the euro area, No 255 / January 2021, pp.8-15. Διαθέσιμο εδώ
[1] Τράπεζα της Ελλάδος, Η εμβάθυνση της οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα, Απρίλιος 2021 σσ 60-64, 68-71. Διαθέσιμο εδώ