Γράφει η Αναστασία Μαρία Στούκου
Εκατό χρόνια μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, το ζήτημα της μαντίλας επανέρχεται στο πολιτικό προσκήνιο, με πολλούς πολίτες να «διχάζονται» σχετικά με το εάν οι γυναίκες έχουν στερηθεί του δικαιώματος να φορούν τη μαντίλα τους οπουδήποτε επιθυμούν, χωρίς να αντιμετωπίζουν κανέναν απολύτως περιορισμό.
Πιο αναλυτικά, η χρήση της μαντίλας από τις γυναίκες ξεκινά από τη δημιουργία του Ισλάμ. Παρόλο που στο Κοράνι δεν αναγράφεται πουθενά με ρητό τρόπο η υποχρεωτική της χρήση από το γυναικείο φύλο, πολλές γυναίκες νιώθουν βαθύτατα την ανάγκη να φορούν τη μαντίλα τους, καθώς θεωρούν ότι έτσι δείχνουν σεβασμό και υπακοή στα ήθη της θρησκείας και της οικογένειάς τους.
Ωστόσο, με την άνοδο του Κεμάλ Ατατούρκ στην εξουσία, έγινε η προσπάθεια επικράτησης ενός νέου «κοινωνικού μοντέλου», το οποίο έμοιαζε περισσότερο στα δυτικά πρότυπα και έθετε τα θεμέλια της Τουρκικής Δημοκρατίας. Στις απαρχές, λοιπόν, της τελευταίας βρίσκεται ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους, όχι τόσο με την έννοια του διαχωρισμού κράτους και θρησκείας, αλλά, κυρίως, με την έννοια της υποβολής της θρησκείας στο κράτος. Βάσει αυτής της ιδεολογίας, το 1923, ο Κεμάλ Ατατούρκ προσπάθησε, μέσω διαφόρων διοικητικών μέτρων, να εξουδετερώσει την επιρροή του Ισλάμ στην πολιτική της χώρας και να την περιορίσει αποκλειστικά στον τομέα της θρησκείας.
Ως εκ τούτου, ένα από αυτά τα μέτρα ήταν και η απαγόρευση της χρήσης της μαντίλας σε δημόσιους χώρους. Δεν απαγορευόταν, ωστόσο, η καθολική της χρήση, αλλά η χρήση της σε πανεπιστήμια και νοσοκομεία, καθώς και από τις εργαζόμενες σε δημόσιες υπηρεσίες.
Τα νέα, τότε, δεδομένα ξεκίνησαν να διχάζουν την τουρκική κοινωνία, με πολλές γυναίκες να ισχυρίζονται ότι στερούνται του δικαιώματος χρήσης της μαντίλας, το οποίο αποτελεί, για τις ίδιες, δικαίωμα υψίστης σημασίας. Αποτέλεσμα της εν λόγω αλλαγής είναι το ζήτημα της μαντίλας να αρχίσει να αποτελεί σημαντικό θέμα αντιπαράθεσης που, έκτοτε, επανέρχεται συχνά στην πολιτική σκηνή.
Πιο αναλυτικά, το 2008, ο Ερντογάν, ως πρωθυπουργός της χώρας, αποδέχθηκε πρόταση για συνταγματική τροποποίηση που είχε καταθέσει ο Μπαχτσελί υπέρ του «δικαιώματος στη μαντίλα», δίνοντας, έτσι, στις γυναίκες τη δυνατότητα να μπορούν να φορούν μαντίλα τους σε δημόσιους χώρους, εάν το επιθυμούν.
Η εν λόγω άρση της απαγόρευσης χρήσης της μαντίλας αφορούσε τα πανεπιστήμια. Ως εκ τούτου, το κυβερνητικό κόμμα, AKP, και το εθνικιστικό κόμμα, MHP, συνήψαν, στις 24 Ιανουαρίου του 2008, εσωτερική συμφωνία για τροποποίηση του Συντάγματος, με στόχο την άρση της απαγόρευσης της μαντίλας για τις φοιτήτριες των πανεπιστημίων. Έπειτα, στις 6 Φεβρουαρίου του 2008, άρχισαν, στο τουρκικό Κοινοβούλιο, οι δημόσιες διαβουλεύσεις για την αντίστοιχη τροποποίηση του τουρκικού Συντάγματος, ενώ, στις 9 Φεβρουαρίου 2008, η τουρκική Εθνοσυνέλευση ενέκρινε, με πλειοψηφία, την άρση της απαγόρευσης της μαντίλας. Ωστόσο, το κόμμα της αντιπολίτευσης, Ρεπουμπλικανικό Δημοκρατικό Κόμμα (CHP), δήλωσε ότι σκόπευε να καταθέσει προσφυγή για αντισυνταγματικότητα.
Έπειτα, το 2017, το ζήτημα της μαντίλας επανήλθε στην πολιτική σκηνή, με τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να περνά νόμο που επιτρέπει τη χρήση της στις Ένοπλες Δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, δίνοντας, έτσι, τη δυνατότητα σε όσες γυναίκες το επιθυμούν να φορούν μαντίλα κάτω από το καπέλο της στολής τους, εν ώρα υπηρεσίας.
Τα σημερινά γεγονότα στο Ιράν και, πιο συγκεκριμένα, ο θάνατος της 22χρονης, Μαχσά Αμινί, επανάφεραν, για ακόμη μία φορά, το «ακανθώδες» ζήτημα της μαντίλας στο προσκήνιο.
Αναφορικά, τον περασμένο Σεπτέμβριο, η Ιρανή, Μαχσά Αμινί, συνελήφθη από ειδική μονάδα της ιρανικής αστυνομίας για ανήθικη συμπεριφορά και παραβίαση του ισλαμικού κώδικα για την ενδυμασία, καθώς δεν φορούσε τη μαντίλα της με τον σωστό τρόπο. Η ίδια τέθηκε υπό κράτηση από τις ιρανικές αρχές, σε κέντρο αναμόρφωσης, όπου υπέστη καρδιακή προσβολή και απεβίωσε.
Τα γεγονότα αυτά προκαλέσαν πληθώρα αντιδράσεων ανά τον κόσμο, με πολλές γυναίκες να καίνε τη μαντίλα τους δημοσίως προς ένδειξη διαμαρτυρίας ή να κόβουν τα μαλλιά τους και να υποστηρίζουν ότι η μαντίλα αποτελεί στοιχείο καταπίεσης.
Παράλληλα, όμως, κι ενώ πολλές γυναίκες αντιδρούν στην υποχρεωτική ενδυμασία με μαντίλα, στη γειτονική Τουρκία, ο Ερντογάν επιμένει ότι επιθυμεί, μέσω Συντάγματος, και όχι μέσω απλού νόμου, την κατοχύρωση του «δικαιώματος στη μαντίλα».
Πιο αναλυτικά, τον Οκτώβριο του 2022, ο Τούρκος πρόεδρος, με αφορμή την πρόταση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και ηγέτη του CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, να εξασφαλισθεί η ελευθερία της ενδυμασίας με μαντίλα μέσω νόμου, πρότεινε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, δίνοντας, έτσι, στον λαό τη δυνατότητα να συμμετάσχει στη λήψη απόφασης.
Η κίνηση αυτή του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας έρχεται ως συνέπεια της προσπάθειας του Ρεπουμπλικανικού κόμματος να αλλάξει τον αντίκτυπο που είχαν οι ενέργειές του στο παρελθόν, δεδομένου του ότι το εν λόγω κόμμα αντιτίθετο πάντα στην άρση της απαγόρευσης.
Εν όψει, όμως, των προεδρικών εκλογών του 2023, το Ρεπουμπλικανικό κόμμα και ο ηγέτης του, Κεμάλ Κιλιτσντλάρογλου, θέλουν να δείξουν στους ψηφοφόρους του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ότι, ακόμη και σε περίπτωση αλλαγής στην εξουσία, δεν θα υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας.
Ταυτόχρονα, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναφέρεται σε πιθανότητα δημοψηφίσματος, εάν το ζήτημα της άρσης της απαγόρευσης της μαντίλας δεν επιλυθεί στο Κοινοβούλιο, και παρέχει, σε έναν ως επί το πλείστον μουσουλμανικό πληθυσμό, τη δυνατότητα απόφασης, δίνοντας έτσι τα ηνία στους πολίτες του κράτους.
Παρατηρείται, λοιπόν, ότι η ενδυμασία της μαντίλας αποτελεί ένα μείζον ζήτημα στη γείτονα χώρα που διχάζει αρκετά συχνά την κοινωνία. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει αποτελέσει σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των ηγετών πολιτικών κομμάτων, ενώ, συχνά, χρησιμοποιείται και για την επίτευξη πολιτικών σκοπών. Σε κάθε περίπτωση, όμως, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η Τουρκία αποτελεί ένα πολυπληθές, μεγάλο σε έκταση μουσουλμανικό κράτος, με πολλούς από τους πολίτες του να είναι βαθιά θρησκευόμενοι, ενώ άλλοι να δηλώνουν υπέρ του κοσμικού μοντέλου του κεμαλικού καθεστώτος, γεγονός που, από μόνο του, καθιστά δύσκολη την επίλυση ενός τέτοιου μείζονος θέματος στην πολιτική σκηνή.
Πηγές:
Διαμαντής Γ. (2022). Ιράν: Η διαχρονική καταπίεση των γυναικών μέσα από τη χρήση της μαντίλας. Διαθέσιμο σε: https://www.in.gr/2022/09/23/plus/istoriko-arxeio/iran-diaxroniki-katapiesi-ton-gynaikon-mesa-apo-ti-xrisi-tis-mantilas/
Λυγερός Σ. & Μελάς Κ. (2013). Μετά τον Ερντογάν τι;. Εκδόσεις Πατάκη
Ράπτης Κ. (2022). Το όραμα Ερντογάν για νέο “τουρκικό αιώνα”. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/diethni/3679137/to-orama-erntogan-gia-neo-tourkiko-aiona
Φουρλής Α. (2022). Ο πόλεμος της μαντίλας επιστρέφει ως (προεκλογικός) διαγωνισμός στην Τουρκία. (huffingtonpost.gr). Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/o-polemos-tes-mantilas-epistrefei-os-proekloyikos-diayonismos-sten-toerkia_gr_633d9ce9e4b03e8038c4ac08
efsyn.gr (2022). Σε δημοψήφισμα για τη μαντίλα καλεί ο Ερντογάν – «Όχι» από τον Κιλιτσντάρογλου. Διαθέσιμο σε: https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/364242_se-dimopsifisma-gia-ti-mantila-kalei-o-erntogan-ohi-apo-ton-kilitsntarogloy
ethnos.gr. (2022). Τουρκία: Γιατί πολιτικοποιεί το ζήτημα της μαντίλας ο Ερντογάν μετά την «πάσα» της αντιπολίτευσης. Διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/World/article/229747/toyrkiagiatipolitikopoieitozhthmathsmantilasoerntoganmetathnpasathsantipoliteyshs
europarl.europa.eu (2008). Άρση της απαγόρευσης της μαντίλας για τις φοιτήτριες των τουρκικών πανεπιστημίων. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-6-2008-0898_EL.html
in.gr (2013). «Ελεύθερη» η ισλαμική μαντήλα στην Τουρκία του Ερντογάν. Διαθέσιμο σε: https://www.in.gr/2013/10/08/world/eleytheri-i-islamiki-mantila-stin-toyrkia-toy-erntogan/
kathimerini.gr (2008). Θα μπορούν να φορούν πια, ελεύθερα, μαντίλα στα τουρκικά πανεπιστήμια. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/312104/tha-mporoyn-na-foroyn-pia-eleythera-mantila-sta-toyrkika-panepistimia/
kathimerini.gr (2022). Τουρκία: Ο Ερντογάν προτείνει δημοψήφισμα για την ισλαμική μαντίλα. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562105555/toyrkia-o-erntogan-proteinei-dimopsifisma-gia-tin-islamiki-mantila/