Γράφει η Χριστίνα Μουτάφη
Οι Ταλιμπάν, οι οποίοι προέρχονται ως επί το πλείστο από την εθνοτική ομάδα «Παστούν», πρωτοεμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο βόρειο τμήμα του Πακιστάν, λίγο μετά την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. Υπάρχει η πεποίθηση ότι το κίνημα αυτό ξεκίνησε από τη Σαουδική Αραβία μέσω θρησκευτικών σεμιναρίων χρηματοδοτούμενων από αυτή. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για σεμινάρια που δίδασκαν μια σκληροπυρηνική εκδοχή της σαρίας και του σουνιτικού ισλαμισμού. Από τα εδάφη του Πακιστάν και του Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν υπόσχονταν ειρήνη και ασφάλεια στους πολίτες σε περίπτωση κατάληψης της εξουσίας από εκείνους. Γρήγορα, ωστόσο, με την απόκτηση από τους ίδιους περίπου του 90% του Αφγανιστάν το 1998, οι υποσχέσεις για ευημερία και ασφάλεια άρχισαν να μετατρέπονται σε ένα δυσοίωνο μέλλον για τη χώρα.
Έκτοτε, τα εγκλήματα σε βάρος της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας ήταν και παραμένουν ποικίλα. Οι Ταλιμπάν επέβαλαν ποινές που υποβιβάζουν την ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπεια, όπως δημόσιες εκτελέσεις και ακρωτηριασμούς για τους καταδικασμένους για φόνο ή μοιχεία. Απαγόρευσαν, επίσης, την συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και την ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαίδευση για τα κορίτσια άνω των δέκα ετών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά ο πυροβολισμός και η θανάτωση από Ταλιμπάν της μαθήτριας Μαλάλα Γιουσαφζάι, το 2012, εξαιτίας της προσπάθειάς της να υποστηρίξει το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση.
Οι Ταλιμπάν έγιναν γνωστοί σε παγκόσμιο επίπεδο μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης το 2001, δεδομένου ότι κατηγορήθηκαν για παροχή βοήθειας στην οργάνωση Αλ Κάιντα του Οσάμα Μπιν Λάντεν. Έτσι, τον Οκτώβριο του 2001, στρατιωτικές ομάδες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ξεκίνησαν την επίθεση εναντίον των Ταλιμπάν. Μέχρι το Δεκέμβριο είχαν κατορθώσει να ανατρέψουν το καθεστώς των τελευταίων. Παρόλα ταύτα οι Ταλιμπάν, άρχισαν να επεκτείνουν και πάλι την επιρροή τους στο Αφγανιστάν παρά την παρουσία μεγάλων Δυτικών δυνάμεων. Αποκορύφωμα της δράσης τους, ήταν η επιδρομή τον Σεπτέμβριο του 2012 στη νατοϊκή βάση του Καμπ Μπάστιον, μετά από ποικίλες επιθέσεις στην πόλη της Καμπούλ.
Μετά από περίπου δύο δεκαετίες (τον Φεβρουάριο του 2020), υπογράφηκε μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και Ταλιμπάν. Οι τελευταίοι άλλαξαν την δράση τους, τερματίζοντας τις πολιορκίες πόλεων και τις επιθέσεις σε στρατιωτικές δυνάμεις, ξεκινώντας όμως μια σειρά από πολυάριθμες στοχευμένες δολοφονίες δικαστών, δημοσιογράφων, γυναικών σε θέσεις εξουσίας, σπέρνοντας τον τρόμο και τον πανικό σε ολόκληρο τον αφγανικό πληθυσμό. Οι εξτρεμιστικές αυτές δράσεις των Ταλιμπάν είχαν ως αποτέλεσμα, την ανακοίνωση από το νέο Αμερικανό πρόεδρο Μπάιντεν τον Απρίλιο του 2021 της αποχώρησης όλων των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου 2021.
Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, οι Ταλιμπάν ανέκτησαν την εξουσία στη χώρα. «Οι Αφγανοί εξαναγκάζονται να ζήσουν πάλι υπό καθεστώς θρησκευτικής τυραννίας, εξέλιξη ακόμα πιο οδυνηρή μετά τη σύντομη εμπειρία τους από μια κατάσταση ελευθερίας. Τώρα βλέπουν το φως από την άλλη άκρη ενός σκοτεινού τούνελ. Οι πόρτες των σχολείων θα κλείσουν για τα κορίτσια και τα αγόρια θα επιστρέψουν στις θρησκευτικές τους σπουδές. Για τον αφγανικό λαό, το τόξο της ηθικής θα τεντωθεί προς τα πίσω και θα σπάσει.», γράφει σε μυθιστόρημά του ο Τίμοθι Κούντο, πρώην λοχαγός Πεζοναυτών που υπηρέτησε στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Ήδη όμως έχουν επανέλθει στο προσκήνιο ακρότητες και δολοφονίες κατά γυναικών, απολύσεις εργαζομένων γυναικών, όπως και η υποχρεωτικότητα χρήσης της μπούρκας. Επιπρόσθετα, η φτώχεια και η ανέχεια κυριαρχούν σε όλη τη χώρα.
Όλη αυτή η χαοτική κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, προκαλεί έντονη ανησυχία για τις μελλοντικές επιπτώσεις της και στην ελληνική πολιτική σκηνή. Οι αντίπαλοι των Ταλιμπάν -πρόκειται για εκατοντάδες χιλιάδες πολιτών και αξιωματούχων αλλά και ντόπιων που συνεργάστηκαν με τους Αμερικανούς και την υπόλοιπη διεθνή δύναμη, καθώς και ο άμαχος πληθυσμός- θα σπεύσουν να εγκαταλείψουν την χώρα, να βρουν ασφαλές καταφύγιο, ώστε να σωθούν σε χώρες της ευρύτερης περιοχής, όπως η Τουρκία, και θα αισθανθούν ασφαλείς όταν κατορθώσουν να περάσουν στην Ευρώπη. Συνεπώς, ελλοχεύει, πρώτον, ο κίνδυνος νέου μεταναστευτικού – προσφυγικού προβλήματος, καθώς τα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία θα δεχθούν πιέσεις τόσο διά θαλάσσης, όσο και διά ξηράς.
Επιπλέον, σε δεύτερο επίπεδο, ανησυχητικός για την Ελλάδα είναι και ο ρόλος που θα διαδραματίσει η Τουρκία. Η εξέλιξη που αποσταθεροποιεί την περιοχή μπορεί να αναβαθμίσει και πάλι τον ρόλο της Τουρκίας, η οποία το τελευταίο διάστημα φαίνεται ότι έχει χάσει σημαντικό έδαφος μετά την αλλαγή διακυβέρνησης στις ΗΠΑ. Ο Ερντογάν, στο πλαίσιο των σοβαρών οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα του, δεν αποκλείεται να επιδιώξει πιο έντονα έναν διαμεσολαβητικό ρόλο, με συναντήσεις του με τον αρχηγό των Ταλιμπάν, για να δοθεί ένα τέλος στις μάχες στο Αφγανιστάν. Πρέπει, μάλιστα, να επισημανθεί ότι έχει ήδη εκφραστεί η πρότασή του για ανάληψη του ελέγχου του αεροδρομίου της Καμπούλ. Η τουρκική ηγεσία αποκαλεί «αδέλφια» τους Ταλιμπάν και με αυτό ως όπλο ίσως επιχειρήσει να εμφανιστεί εκ νέου ως ο «χωροφύλακας» και να επιβάλει την τάξη στην περιοχή. Ενόψει των ανωτέρω, προβληματισμός δημιουργείται ως προς το ζήτημα εάν η διεθνής κοινότητα -και κυρίως οι ΗΠΑ- θελήσουν να αποδεχθούν ένα σχετικό μόνιμο ή πρόσκαιρο ρόλο για την Τουρκία, για την οποία είναι μια πολύ καλή ευκαιρία την οποία θα μπορούσε να αδράξει, ώστε να της αποφέρει οφέλη σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο. Επομένως, είναι πολύ πιθανό η Τουρκία να διαθέτει πλέον δύο μέσα πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση: το μεταναστευτικό κύμα από το Αφγανιστάν, καθώς και το διαμεσολαβητικό της ρόλο. Με αυτόν τον τρόπο, φαίνονται να απειλούνται κατά κύριο λόγο τα ελληνικά συμφέροντα με τον κίνδυνο για νέα μεταναστευτικά κύματα και πιέσεων από τα τουρκικά παράλια.
Συμπερασματικά, μετά από δύο δεκαετίες καθεστώτος ελευθερίας στη χώρα του Αφγανιστάν, έρχονται εκ νέου οι Ταλιμπάν στην εξουσία, ανατρέποντας και διαταράσσοντας τον τρόπο ζωής των πολιτών και την κοινωνική ευημερία και γαλήνη. Αυτή η πολιτική αλλαγή ηγεσίας έχει ήδη ξεκινήσει να επιφέρει έναν «εφιάλτη» στην κοινωνία του Αφγανιστάν, έναν συνεχή «εμφύλιο πόλεμο». Αυτή η ραγδαία αλλαγή αναμένεται να έχει σύντομα και ευρύτερες επιπτώσεις σε πολιτικοκοινωνικό, διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο και σε χώρες της ευρύτερης περιοχής, στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα. Η ελληνική ηγεσία οφείλει να παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις και να επέμβει άμεσα σε κάθε προσπάθεια απειλής της χώρας σε κοινωνικό και διπλωματικό επίπεδο και να είναι σε επαγρύπνηση για αποφυγή κάθε ζητήματος προσβολής της εδαφικής της ακεραιότητας.
Βιβλιογραφία:
- Μουσούρης Σωτήρης, Αφγανιστάν…και ξαφνικά οι Ταλιμπάν, Αθήνα, εκδ. Ι. Σιδέρης, 2019.
- Ποιοι είναι οι Ταλιμπάν και πως ανακατέλαβαν την εξουσία, ΤοΒΗΜΑ Team, 16 Αυγούστου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2021/08/16/world/poioi-einai-oi-talimpan-kai-pos-anakatelavan-tin-eksousia/
- Αθανάσιος Έλλις, Η επιστροφή των Ταλιμπάν και η στήριξη της Ελλάδας στην Τουρκία, , 16 Αυγούστου 2021.. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561467371/i-epistrofi-ton-talimpan-kai-i-stirixi-tis-elladas-stin-toyrkia/
- Timothy Kudo, Ήμουν πεζοναύτης στο Αφγανιστάν. Θυσιάσαμε τις ζωές μας για ένα ψέμα; 26 Αυγούστου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/arthra/3577839/imoun-pezonautis-sto-afganistan-thusiasame-tis-zoes-mas-gia-ena-psema
- Εύα Παυλάτου, Αφγανιστάν: Ο εφιάλτης επέστρεψε – Ένοπλοι Ταλιμπάν διώχνουν γυναίκες από τις δουλειές τους. 17 Αυγούστου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.protothema.gr/world/article/1152604/afganistan-o-efialtis-epestrepse-enoploi-taliban-diohnoun-gunaikes-apo-tis-douleies-tous/