Γράφει η Θωμαΐς Σαρακινιώτη
Τον Μάιο του 2022, ψηφίστηκε στο ελληνικό Κοινοβούλιο ο εθνικός κλιματικός νόμος 4936/2022. Με τον κλιματικό νόμο θεσπίζεται η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά 55%, σε σύγκριση με το 1990. Η μείωση κατά 55% έρχεται ως συμμόρφωση στο νέο ευρωπαϊκό πακέτο “Fit for 55” για μείωση των εκπομπών 55% και κλιματική ουδετερότητα.
Για την Ελλάδα η θέσπιση του κλιματικού νόμου αποτελεί μία πολύ σημαντική μεταρρύθμιση για την περιβαλλοντική και κλιματική πολιτική της. Θεσπίζονται οι φιλόδοξοι στόχοι του 55% έως το 2030, και του 80% των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2040, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η θέσπιση της διάταξης για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα ενισχύσει την παρακολούθηση της πορείας της χώρας, και ταυτόχρονα θα ενισχύσει τον ευρωπαϊκό στόχο που τίθεται με το πακέτο “Fit for 55”. Σημαντική είναι επίσης, η εμπλοκή όλων των τομέων της οικονομίας στην προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων του κλιματικού νόμου.
Ωστόσο, είναι απαραίτητη η βελτίωση του νόμου σε πολλά σημεία προκειμένου να αποτελέσει ένα σύγχρονο εργαλείο άσκησης της εθνικής κλιματικής πολιτικής, εναρμονισμένο με τις επιταγές της επιστήμης και την επείγουσα ανάγκη για κλιματική δράση. Για παράδειγμα, η απολιγνιτοποίηση θα πρέπει να επισπευθεί, και έως το 2025 να διακοπεί η λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων, καθώς κατέχουν μεγάλο ποσοστό στις ανθρακούχες εκπομπές. Έως το 2035 επίσης θα πρέπει να μηδενιστούν οι εκπομπές στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να διακοπούν και οι δραστηριότητες εξόρυξης υδρογονανθράκων, ώστε να επιτευχθεί η κλιματική ουδετερότητα. Είναι σημαντικό να τεθούν στόχοι για τις ΑΠΕ για την θέρμανση κτηρίων, καθώς και υποχρεωτικές προβλέψεις για συστήματα αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας. Επομένως, είναι σημαντικό να τεθούν οι βάσεις για την μετάβαση σε καθαρή ενέργεια για να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται στο νόμο, ώστε να περιοριστούν οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Ο Εθνικός κλιματικός νόμος αποτελεί ένα σημαντικό βήμα, που θέτει το πλαίσιο για τις μετέπειτα πολιτικές που θα υιοθετηθούν στην Ελλάδα, καθώς και έναν μοχλό πίεσης για την τήρησή τους. Η θέσπιση εθνικών κλιματικών νόμων και σε άλλα Κράτη Μέλη της ΕΕ, αλλά και σε συνδυασμό με τον ευρωπαϊκό κλιματικό νόμο, αποτελούν πεδία δράσης για την κλιματική ουδετερότητα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ενώ ταυτόχρονα η συνεκτικότητα που τα διακατέχει θα έχει θετικό αντίκτυπο.
Παρόλα αυτά, το δίκαιο και η πολιτική για την κλιματική αλλαγή θα χρειαστεί να γίνουν περισσότερο φιλόδοξα, και αυστηρότερα ταυτόχρονα, για την επίτευξη των στόχων που έχουν ήδη τεθεί. Ο εθνικός κλιματικός νόμος έχει δεχθεί κριτική όσον αφορά το επίπεδο των στόχων, καθώς επαναλαμβάνει τους ήδη υπάρχοντες στόχους της ΕΕ, χωρίς περαιτέρω εξειδίκευση. Ο Κλιματικός Νόμος, επίσης, δεν αναφέρει πουθενά σαν αρχή την Ενεργειακή Δημοκρατία, που είναι και ο καταλύτης για την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης. Ενώ η στόχευση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και συμμετοχή τους στο μείγμα ενθαρρύνεται, δεν υπάρχει δυστυχώς στόχευση ποσοτική για συμμετοχή των πολιτών – prosumers με ενεργειακές κοινότητες και άλλες τέτοιες μορφές έναντι στα τεράστια έργα ΑΠΕ των μεγάλων εταιρειών του κλάδου.
Στο κομμάτι της ενεργειακής ένδειας υπάρχει μόνο μια αναφορά στον Κλιματικό Νόμο, όπου μέρος των εσόδων θα διατίθενται για εξοικονόμηση, ηλεκτροκίνηση, αντιπυρικά έργα, δημόσια και ιδιωτικά δάση, ενεργειακή ένδεια και έργα σε αναπτυσσόμενες χώρες. Η έλλειψη προτεραιοποίησης της αντιμετώπισης ενεργειακής ένδειας σαν βασικό πυλώνα της ενεργειακής πολιτικής στον Κλιματικό Νόμο δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά, όταν οι περισσότερες χώρες πια σχεδιάζουν τις πολιτικές με βάση τον γνώμονα αυτό.
Επομένως, θα χρειαστεί στη συνέχεια οι μεταρρυθμίσεις που θα γίνουν να είναι περισσότερο φιλόδοξες και να εξειδικεύσουν τις πολιτικές που θα ακολουθηθούν. Ταυτόχρονα, οι μηχανισμοί παρακολούθησης προόδου θα πρέπει να αυστηροποιηθούν, ώστε να εξασφαλισθεί η διαφάνεια. Βέβαια, υπό το πρίσμα του πολέμου στην Ουκρανία και της ανόδου των τιμών ενέργειας, η μετάβαση σε μια οικονομία καθαρά μηδενικών εκπομπών άνθρακα δημιουργεί μια τεράστια πρόκληση για τους ελληνικούς κλάδους του τουρισμού, της ναυτιλίας, των τροφίμων, της γεωργίας, των ενεργειακών συστημάτων, του ελληνικού εξορυκτικού κλάδου, της μεταλλουργίας και συνολικά της βιομηχανίας και του διεθνούς εμπορίου, με κινητήριο μοχλό τον ρόλο των χρηματοπιστωτικών οργανισμών.
Ως φυσική απόρροια όλων των παραπάνω, είναι γεγονος πως τόσο οι εθνικοί, όσο και ο ευρωπαϊκός κλιματικός νόμος, αποτελούν ένα ιστορικό βήμα για την ευρωπαϊκή ήπειρο και την εξέλιξη του δικαίου του περιβάλλοντος. Μπορεί σε αρχικό στάδιο οι παραπάνω νόμοι να χρειάζονται μια πιο στοχευμένη και εξειδικευμένη προσέγγιση, αδιαμφισβήτητα η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα πιο ολοκληρωμένο «δίκαιο για το κλίμα» και να εξελιχθεί η κλιματική διπλωματία.
Αναφορές:
Υπόμνημα του Green Tank επί του σχεδίου νόμου του ΥΠΕΝ: «Εθνικός Κλιματικός Νόμος – Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή»https://thegreentank.gr/wp-content/uploads/2021/02/202102_GreenTank_PolicyBrief_ClimateLaw.pdf
CAN Europe: Έκθεση για τους κλιματικούς νόμους σε 17 χώρες με τη συμμετοχή του Green Tank https://thegreentank.gr/2022/05/04/climate-laws-report-can-europe-el/
Εθνικός Κλιματικός Νόμος – Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος. https://www.taxheaven.gr/law/4936/2022