Γράφει ο Θάνος Αϊβαλιώτης
Η 24η Φεβρουαρίου 2022 σηματοδοτεί την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο πόλεμος αυτός έχει σημαντικές επιπτώσεις, όχι μόνο στις άμεσα εμπλεκόμενες χώρες, την Ρωσία και την Ουκρανία, αλλά και σε όσα κράτη συμβάλλουν έμμεσα στην τροπή του πολέμου, όπως είναι τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Οι ΗΠΑ συγκεκριμένα, είναι οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της ουκρανικής αντίστασης και έχουν καταβάλει συνολικά 75 δισεκατομμύρια δολάρια για ανθρωπιστική, στρατιωτική, εξοπλιστική και εν γένει οικονομική βοήθεια προς την ουκρανική κυβέρνηση (Masters J., Merrow W., 2024).
Είναι λογικό ότι η χρηματοδότηση ενός τόσο πολυδάπανου, μακροχρόνιου και πολύπλοκου πολέμου έχει επηρεάσει, είτε θετικά είτε αρνητικά ανάλογα τον υπό εξέταση τομέα πολιτικής, τις ΗΠΑ. Παρακάτω θα εξεταστούν αυτές οι διαφορετικές επιδράσεις.
Αρχικά, όσον αφορά την οικονομία, το μεγαλύτερο κέρδος αποκόμισε το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι 5 μεγαλύτεροι κατασκευαστές οπλικών συστημάτων προέρχονται από τις ΗΠΑ, οι οποίες φιλοξενούν συνολικά τις μισές από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής όπλων. Η αυξανόμενη ζήτηση όπλων από την Ουκρανία αλλά και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες που επιδιώκουν την αναβάθμιση του αμυντικού τους οπλοστασίου, έχουν οδηγήσει σε κατακόρυφη αύξηση των εξαγωγών όπλων από αυτές τις εταιρείες και σε άνοδο των μετοχών τους στο χρηματιστήριο (Times of India World Desk, 2024).
Διαφορετική δείχνει να είναι η αμερικανική οικονομία, ιδωμένη από μία ευρύτερη οπτική. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι ο πληθωρισμός, τον οποίo μεταξύ άλλων έχει προκαλέσει η τύπωση μεγάλης ποσότητας χρήματος και η χορήγησή του προς την βοήθεια της Ουκρανίας. Βάσει της στατιστικής υπηρεσίας US Inflation Calculator, ο μέσος πληθωρισμός στις ΗΠΑ ανήλθε σε 8% για το 2022, σε 4,1% για το 2023 και είναι σταθερά πάνω από 3% για το πρώτο τρίμηνο του 2024 (US Inflation Calculator, 2024). Για την αντιμετώπισή του, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων των ΗΠΑ (Federal Reserve Bank) διαρκώς αυξάνει τα επιτόκια δανεισμού, τα οποία έχουν φτάσει σε ποσοστό 5,5%. Αξίζει να σημειωθεί ότι την τελευταία φορά που τα επιτόκια ήταν τόσο υψηλά ήταν τη χρονιά 2000-01.
Ο πληθωρισμός θεωρείται ως ένα από τα κυριότερα ζητήματα που θα επηρεάσουν την ψήφο των Αμερικανών πολιτών στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2024. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 55% των Αμερικανών πολιτών δεν εγκρίνουν τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση Μπάιντεν διαχειρίζεται τον πληθωρισμό, ενώ επίσης πάνω από το ήμισυ των ερωτηθέντων αξιολογεί αρνητικά την θητεία του Αμερικανού Προέδρου (Bowden J. 2024).
Επιπλέον, η ραγδαία έκδοση δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων των ΗΠΑ έχει ως συνέπεια τη διαρκή υποτίμηση του δολαρίου και την υιοθέτηση από μεγάλο αριθμό κρατών της πολιτικής της αποδολαριοποίησης (de-dollarization). Μέχρι στιγμής, το δολάριο δεν έχει χάσει τον ρόλο του ως κύριο αποθεματικό παγκοσμίως, ωστόσο η εργαλειοποίηση του εκ μέρους των Αμερικανικών κυβερνήσεων για την επίτευξη πολιτικών σκοπών έχει οδηγήσει πολλά κράτη στο να αναζητήσουν τρόπους απεξάρτησής τους από το αμερικανικό δολάριο (Bromberg M, 2023).
Μολαταύτα, εκ γεωπολιτικής και γεωοικονομικής απόψεως, η έμμεση αλλά δυναμική εμπλοκή των ΗΠΑ στον ρωσοουκρανικό πόλεμο δείχνει να αναβαθμίζει τον ρόλο τους στην παγκόσμια σκηνή, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα.
Την περίοδο της διακυβέρνησης Τραμπ, υπήρχε μία ευρύτερη επιφυλακτικότητα σε διάφορες χώρες ως προς το ΝΑΤΟ. Ο ίδιος ο Αμερικανός Πρόεδρος είχε επανειλημμένως εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για τον τρόπο λειτουργίας της συμμαχίας και για το γεγονός ότι πολλά μέλη δεν κατέβαλαν το συμφωνηθέν 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνά τους. Επίσης, το 2019 ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν είχε αποκαλέσει το ΝΑΤΟ «εγκεφαλικά νεκρό» (Emmott R., Rose M. 2019). Συνεπώς, φαίνεται ότι εκείνη την περίοδο επικρατούσε ένας έντονος σκεπτικισμός γύρω από το ΝΑΤΟ, ο οποίος μάλιστα, όπως αποτυπώθηκε παραπάνω, εκφραζόταν από τον Πρόεδρο της μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης και ταυτόχρονα ηγέτιδας δύναμης του ΝΑΤΟ και από τον Πρόεδρο της μοναδικής χώρας-μέλους της ΕΕ που διαθέτει πυρηνικά όπλα.
Σήμερα, η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ για την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια βρίσκεται στο απόγειό του από την λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Σε αυτό έχει συντελέσει η αύξηση των αμυντικών δαπανών από μεγάλο τμήμα των κρατών της συμμαχίας, υπό τον φόβο μίας ρωσικής επίθεσης, καθώς και το γεγονός ότι πολλές νέες χώρες, προηγουμένως σε καθεστώς «ουδετερότητας», έχουν ενταχθεί στη συμμαχία, όπως η Φινλανδία και η Σουηδία.
Επιπροσθέτως, η αδιάλειπτη στήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία έχει αναγκάσει τη Ρωσία να ξοδέψει περισσότερο έμψυχο και υλικό δυναμικό και χρόνο από ό,τι υπολόγιζε την παραμονή της εισβολής. Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ έχοντας δαπανήσει μικρό μόνο μέρος των διαθέσιμων κυβερνητικών κονδυλίων τους και χωρίς δικό τους ανθρώπινο κόστος, έχουν κατορθώσει να προκαλέσουν σημαντική κατατριβή στον ρωσικό στρατό, έναν εκ των ισχυρότερων στρατών του κόσμου (Sonnenfeld J, 2024).
Εξετάζοντας τον ενεργειακό τομέα, έχει παρατηρηθεί ότι μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, έχει μεταβληθεί ο παγκόσμιος ενεργειακός «χάρτης», οι ενεργειακές αλυσίδες προμήθειας, ενώ ο ρόλος των ΗΠΑ σε αυτές τις μεταβολές είναι αναβαθμισμένος. Πλέον οι ΗΠΑ αποτελούν τον μεγαλύτερο εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου (liquified natural gas – LNG) και έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς πετρελαίου παγκοσμίως (Domm P., 2023).
Τη διαμόρφωση αυτών των δεδομένων σε μεγάλο βαθμό προκάλεσε το εμπάργκο των Αμερικανών και των Ευρωπαίων στα ρωσικά ενεργειακά αγαθά. Η ΕΕ πριν την 24η Φεβρουαρίου 2022 ήταν ενεργειακά εξαρτημένη από τη Ρωσία. Το Κρεμλίνο πιθανότατα θεωρούσε ότι η ενεργειακή σχέση εξάρτησης με την ΕΕ, θα καθιστούσε τους Ευρωπαίους ηγέτες επιφυλακτικούς στο να επιβάλλουν αυστηρές κυρώσεις σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης, υπόθεση που αποδείχθηκε λανθασμένη. Τουναντίον, η ΕΕ με πολύ δραστικά μέτρα επεδίωξε την ενεργειακή απεξάρτησή της από τη Ρωσία, γεγονός όμως που οδήγησε σε μία ίσως κοντόφθαλμη πολιτική ενεργειακής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, οι οποίες ωστόσο αποτελούν έναν πιο αξιόπιστο εταίρο (Gavin G., 2024).
Συμπερασματικά και υπό ένα ευρύτερο γεωπολιτικό πρίσμα, με την πάροδο του χρόνου το διεθνές σύστημα τείνει στην πολυπολικότητα, δηλαδή στην καθιέρωση διαφορετικών πόλων επιρροής ανά τον κόσμο. Προς αυτή την κατεύθυνση έχει συμβάλλει αφενός η μείωση της σχετικής ισχύος των ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα τα τελευταία τριάντα χρόνια και αφετέρου η άνοδος νέων δυνάμεων, όπως η Κίνα και άλλες ή η επάνοδος παλαιότερων δυνάμεων όπως της Ρωσίας, πρώην ΕΣΣΔ. Αποτέλεσμα αυτής της μεταβολής αποτελεί η αμφισβήτηση της ηγεμονίας των ΗΠΑ από αυτούς τους κρατικούς δρώντες. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μπορεί να ιδωθεί ως μία απόπειρα αμφισβήτησης του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ από την Ρωσία, σε μία περίοδο κατά την οποία υπήρχαν σημαντικές φωνές που ζητούσαν μία αναδιάρθρωση ή ακόμη και διάλυση του ΝΑΤΟ, όπως καταδείχθηκε παραπάνω. Εντούτοις, οι επιλογές της αμερικανικής κυβέρνησης, αν και με σημαντικές παρενέργειες, επιβεβαίωσαν την αμερικανική πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα. Ο πόλεμος, όχι μόνο προκάλεσε την κατατριβή ενός σημαντικού αντιπάλου των ΗΠΑ, της Ρωσίας, αλλά κατέστησε εκ νέου τις ΗΠΑ ως το στρατιωτικό, οικονομικό και ενεργειακό κέντρο του «Δυτικού κόσμου».
Πηγές
Bowden J. (2024). Inflation concerns persist but voters’ perception of economy is rising, poll finds. Independent. Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/biden-economy-poll-inflation-april-b2529199.html
Bromberg M. (2023). De-Dollarization: What Is It, and Is It Happening?. Investopedia. Διαθέσιμο σε: https://www.investopedia.com/what-is-de-dollarization-7559514
China Global Television Network. (2024). Report lists economic impact of Russia-Ukraine conflict two years on. Διαθέσιμο σε: https://news.cgtn.com/news/2024-02-24/Report-lists-economic-impact-of-Russia-Ukraine-conflict-1rsa7lLmaqI/p.html
Domm P. (2023). The Russia-Ukraine war remapped the world’s energy supplies, putting the U.S. at the top for years to come. CNBC. Διαθέσιμο σε: https://www.cnbc.com/2023/03/03/ceraweek-how-russias-war-made-the-us-a-dominant-supplier-of-energy-.html
Emmott R., Rose M. (2019). NATO experiencing ‘brain death’, France’s Macron says. REUTERS. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/idUSKBN1XH1H6/
Gavin G. (2024). Europe’s new energy risk: Trading Russia for America. POLITICO. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/europes-risky-new-energy-reliance/
Masters J., Merrow W. (2024). How Much Aid Has the U.S. Sent Ukraine? Here Are Six Charts. Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/article/how-much-aid-has-us-sent-ukraine-here-are-six-charts
Sonnenfeld J., Tian S. (2024). What the U.S. Has to Gain from Supporting Ukraine. Yale Insights. Διαθέσιμο σε: https://insights.som.yale.edu/insights/what-the-us-has-to-gain-from-supporting-ukraine
TOI World Desk. (2024). How Russia-Ukraine war is boosting US economy, defense industry. The Times Of India. Διαθέσιμο σε: https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/how-russia-ukraine-war-is-boosting-us-economy-defense-industry/articleshow/107816099.cms
Trading Economics. (2024). United States Fed Funds Interest Rate. Διαθέσιμο σε: https://tradingeconomics.com/united-states/interest-rate
US Inflation Calculator. (2024). Current US Inflation Rates: 2000-2024. Διαθέσιμο σε: https://www.usinflationcalculator.com/inflation/current-inflation-rates/